آیا ممکن است هوش مصنوعی در آینده موفق به کسب جایزه نوبل شود؟
هوش مصنوعی امروزه بر صنایع گوناگونی از جمله بانکداری، امور مالی، سینما و روزنامه‌نگاری تأثیر می‌گذارد و دانشمندان به بررسی این موضوع می‌پردازند که آیا این فناوری می‌تواند به تغییر نگرش علم بینجامد و حتی شایستگی دریافت جایزه نوبل را داشته باشد یا خیر.
در سال ۲۰۲۱، هیروآکی کیتانو، دانشمند ژاپنی، مفهوم «چالش نوبل تورینگ» را مطرح کرد و از محققان خواست تا یک «دانشمند هوش مصنوعی» بسازند که بتواند به تنهایی تا سال ۲۰۵۰ تحقیقات علمی‌ای که مستحق دریافت جایزه نوبل هستند را انجام دهد.
در حالی که اعلام نام برندگان نوبل امسال بین ۷ تا ۱۴ اکتبر صورت می‌گیرد، برخی دانشمندان به شکل جدی به دنبال توسعه یک همکار هوش مصنوعی هستند که بتواند حقوق دریافت این جایزه را داشته باشد.
در واقع، به گفته راس کینگ، استاد هوش ماشینی در دانشگاه چالمرز سوئد، در حال حاضر حدود ۱۰۰ «دانشمند ربات» در سراسر دنیا فعال هستند.
در سال ۲۰۰۹، کینگ مقاله‌ای را منتشر کرد که در آن او و تیمش «دانشمند ربات آدام» را معرفی کردند؛ این ربات نخستین ماشینی بود که به شکل مستقل در عرصه علم اکتشافاتی انجام داد.
کینگ به خبرگزاری فرانسه گفت: «ما رباتی ساختیم که به تنهایی علوم جدیدی را کشف کرده، ایده‌های علمی تازه‌ای را ایجاد کرده و سپس آزمایش‌هایی برای تأیید صحت آن ایده‌ها طراحی کرده است.»
این ربات به گونه‌ای طراحی شده بود که به شکل مستقل فرضیه‌هایی را تولید کند و همچنین آزمایش‌هایی برای ارزیابی آن‌ها ترتیب دهد. او حتی می‌توانست آزمایشگاه‌های رباتیکی را برنامه‌ریزی کند تا این آزمایش‌ها را به انجام برسانند و سپس از روند انجام آزمایش‌ها آموخته و چرخه را تکرار کند.
«بی‌اهمیت نیست»
آدام وظیفه بررسی سازوکارهای درونی مخمر را بر عهده داشت و موفق به شناسایی عملکردهای ژن‌هایی شد که قبلاً برای این موجود ناشناخته بودند. در مقاله‌ای که توسط سازندگان این دانشمند ربات منتشر شده، به این موضوع اشاره شده بود که این اکتشافات «محدود» هستند، اما «بی‌اهمیت» هم نیستند.
به دنبال آن، دانشمند ربات دیگری به نام «ایو» طراحی شد تا به مطالعه داروهای بالقوه برای مالاریا و سایر بیماری‌های گرمسیری بپردازد.
براساس اظهارات کینگ، دانشمندان ربات در حال حاضر دارای چندین مزیت نسبت به دانشمندان انسانی هستند. او توضیح داد: «تحقیقات این ربات‌ها هزینه کمتری دارد چون آن‌ها به‌طور پیوسته و بدون توقف کار می‌کنند،» و افزود که آن‌ها همچنین در ثبت جزئیات هر مرحله از فرآیند، دقت بیشتری دارند.
با این حال، کینگ اذعان کرده که هوش مصنوعی هنوز فاصله زیادی با دست‌یابی به سطح دانشمند دارای جایزه نوبل دارد و گفت برای رسیدن به چنین مقامی، آن‌ها باید «بسیار هوشمندتر» شده و قادر به «درک ابعاد وسیع‌تر» باشند.
«هنوز راه درازی مانده»
اینگا استرومکه، دانشیار در دانشگاه علم و فناوری نروژ بیان کرده است که در حال حاضر حرفه علمی در وضعیت امنی قرار دارد. او به خبرگزاری فرانسه گفت: «سنت علمی به این زودی‌ها به دست ماشین ها تصاحب نخواهد شد.»
با این حال، استرومکه افزود که این بدان معنی نیست که این امکان به‌طور کامل غیرممکن است و تصریح کرد که کاملاً واضح است هوش مصنوعی در حال تحت تأثیر قرار دادن روند فعالیت‌های علمی است و این تأثیر همچنان ادامه خواهد داشت.
یکی از مثال‌های بارز آن در حال حاضر، «آلفافولد» است، یک مدل هوش مصنوعی طراحی شده توسط شرکت «دیپ‌مایند» وابسته به گوگل، که برای پیش‌بینی ساختار سه‌بعدی پروتئین‌ها بر اساس اسیدهای آمینه به کار می‌رود.
استرومکه گفت: «ما می‌دانستیم که بین اسیدهای آمینه و شکل نهایی سه‌بعدی پروتئین‌ها رابطه‌ای وجود دارد… و سپس از یادگیری ماشینی برای تحلیل آن استفاده کردیم.»
او توضیح داد که پیچیدگی این محاسبات برای انسان‌ها بیش از حد طاقت‌فرساست و اضافه کرد: «ما ماشینی داریم که کاری را به انجام رسانده که هیچ انسانی نمی‌توانست به سادگی انجام دهد.»
با این وجود، از نظر استرومکه، الگوی آلفافولد برخی نقاط ضعف مدل‌های فعلی هوش مصنوعی مانند شبکه‌های عصبی را نیز فاش می‌کند. این مدل‌ها توانایی بیشتری در پردازش مقادیر زیادی از داده‌ها و ارائه پاسخ دارند، اما در توضیح چرایی صحیح بودن این پاسخ‌ها، چندان توانا نیستند.
بنابراین، اگرچه بیش از ۲۰۰ میلیون ساختار پروتئینی پیش‌بینی‌شده توسط آلفافولد «بسیار سودمند» هستند، اما استرومکه بیان می‌کند که این دستگاه «به ما در مورد میکروبیولوژی آموزشی نمی‌دهد».
کمک به توسعه هوش مصنوعی
این پژوهشگر معتقد است که علم به دنبال درک جهان است و صرفاً به دنبال «حدس‌های درست» نیست. با این حال، پیشرفت‌های حاصله به‌دست‌آورده از آلفافولد موجب شده تا متخصصان در نظر داشته باشند که افرادی که در پس این فناوری هستند، شایستگی جایزه نوبل را داشته باشند.
جان جامپر، مدیر دیپ‌مایند گوگل، و دمیس هسابیس، مدیرعامل و یکی از بنیان‌گذاران این شرکت، در سال ۲۰۲۳ جایزه معتبر لسکر را دریافت کرده‌اند.
گروه تحلیل‌گر «کلاریویت» که نظارت بر نامزدهای احتمالی نوبل در زمینه علوم را انجام می‌دهد، این دو نفر را در میان گزینه‌هایی برای کسب جایزه نوبل شیمی ۲۰۲۴ مطرح کرده است که نام برنده یا برندگان آن در تاریخ ۹ اکتبر اعلام خواهد شد.
دیوید پندلبری، رئیس این گروه پژوهشی، تصریح کرد که در حالی که مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۱ توسط جامپر و هسابیس نوشته شده است، به هزاران بار ارجاع داده شده، اما این روند برای هیئت داوران نوبل غیرمعمول است که اینچنین زود اقدام به تقدیر از مقالات علمی نمایند، زیرا بیشتر اکتشافاتی که سبب کسب جایزه می‌شوند، مربوط به دهه‌های گذشته هستند.
با این وجود، او قطعاً معتقد است که فاصله تا روزی که پژوهش‌های دارای پیشرفت‌های هوش مصنوعی، معتبرترین جوایز علمی را از آن خود کنند، چندان زیاد نیست.
او به خبرگزاری فرانسه گفت: «من یقین دارم که در دهه آینده جوایز نوبلی اهدا خواهند شد که به‌نوعی متکی به محاسبات به‌دست‌آمده‌اند و این روزها، این محاسبات بیشتر و بیشتر از طریق هوش مصنوعی انجام می‌شود.»
منبع: یورونیوز
