آیا ممکن است هوش مصنوعی در آینده موفق به دریافت جایزه نوبل گردد؟
هوش مصنوعی در زمان حاضر تمامی حوزه‌های مختلفی از جمله بانک، مالی، سینما و روزنامه‌نگاری را متحول کرده است و پژوهشگران در حال تحقیق بر این موضوع هستند که آیا امکان دارد هوش مصنوعی به‌طور اساسی علم را تغییر دهد و یا اینکه به مقام دریافت جایزه نوبل دست یابد.
بر اساس گزارشی از یورونیوز، در سال ۲۰۲۱، هیروآکی کیتانو، دانشمند ژاپنی طرحی به نام «چالش نوبل تورینگ» را مطرح کرد و از محققان خواست تا یک «دانشمند هوش مصنوعی» خلق کنند که قادر به اجرایی‌کردن تحقیقات علمی‌ای که شایسته دریافت جایزه نوبل هستند، تا سال ۲۰۵۰ باشد.
با توجه به این که قرار است نام برندگان نوبل در سال جاری بین ۷ تا ۱۴ اکتبر اعلام گردد، برخی از پژوهشگران در حال حاضر در تلاشند تا همکار هوش مصنوعی‌ای طراحی کنند که شایستگی دریافت این جایزه را داشته باشد.
این حقیقت که در حال حاضر حدود ۱۰۰ «دانشمند ربات» در سطح جهان وجود دارد، به گفته راس کینگ، استاد هوش مصنوعی در دانشگاه چالمرز سوئد، یک واقعیت مسلم است.
کینگ در سال ۲۰۰۹ مقاله‌ای منتشر کرد که در آن «دانشمند ربات آدام» را معرفی کرده بود، که اولین ماشینی بود که توانست به‌طور مستقل تحقیقاتی در حوزه علم انجام دهد.
به گفته‌ی کینگ به خبرگزاری فرانسه، «ما رباتی تولید کردیم که قادر به کشف علوم جدید بوده، ایده‌های علمی تازه‌ای ایجاد کرده و آن‌ها را آزمایش کرده و صحت آن‌ها را تأیید کند.»
این ربات به‌گونه‌ای طراحی شده بود که توانایی شکل‌دهی به فرضیه‌ها را داشته و سپس آزمایش‌های لازم برای ارزیابی آن‌ها را تنظیم کند. همچنین این ربات قادر به برنامه‌ریزی آزمایشگاه‌های رباتیک برای اجرای آن آزمایش‌ها بود و از نتایج به‌دست آمده برای آموزش و بهبود خود استفاده می‌کرد.
«بی‌اهمیت نیست»
آدام وظیفه بررسی سازوکار‌های درونی مخمرها را بر عهده گرفت و به کشف عملکرد ژن‌هایی که پیش‌تر در این موجود ناشناخته بودند، پرداخته است. در گزارشی که از سوی سازندگان این دانشمند ربات منتشر گردید، ذکر شده که این کشفیات «محدود» بوده اما «بی‌اهمیت» نیستند.
پس از آن، دانشمندی رباتیک دیگر به نام «ایو» با هدف تحقیق در مورد داروهای ممکن برای مالاریا و دیگر بیماری‌های گرمسیری طراحی شد.
به قول کینگ، دانشمندان ربات امروزه چندین مزیت به نسبت همتایان انسانی خود دارند. او در این باره توضیح داد: «تحقیقاتی که این ربات‌ها انجام می‌دهند، از نظر هزینه بسیار مقرون‌به‌صرفه‌تر هستند، چرا که آن‌ها به‌صورت غیرمتوقف و در طول شبانه‌روز فعالیت می‌کنند»، و افزود که دقت آن‌ها در ثبت جزئیات هر مرحله از فرآیند نیز به مراتب بالاتر است.
هم‌زمان، کینگ اعتراف کرد که هوش مصنوعی هنوز فاصله زیادی تا کسب عنوان یک دانشمند در سطح نوبل دارد و بیان کرد که برای رسیدن به آن مرحله، آن‌ها باید «بسیار هوشمندتر» شوند و بتوانند «تصویر کلی» را درک کنند.
«هنوز راه درازی مانده»
اینگا استرومکه، دانشیار دانشگاه علم و فناوری نروژ، خاطر نشان کرد که در حال حاضر جامعه علمی همچنان در امان است. وی به خبرگزاری فرانسه اظهار داشت: «سنت‌های علمی به این زودی‌ها تحت تسلط ماشین‌ها قرار نخواهند گرفت.»
با این حال، استرومکه تأکید کرد که این بدان معنا نیست که چنین چیزی «غیرممکن» باشد و بیان داشت که بسیار واضح است که هوش مصنوعی در حال تغییر روش‌هایی است که تحقیقات علمی انجام می‌شود و این روند ادامه خواهد داشت.
یک نمونه بارز از این کاربرد در حال حاضر، «آلفافولد» است، یک مدل هوش مصنوعی که توسط شرکت «دیپ‌مایند» متعلق به گوگل توسعه یافته و از آن برای پیش‌بینی ساختار سه‌بعدی پروتئین‌ها بر مبنای اسیدهای آمینه استفاده می‌شود.
استرومکه توضیح داد: «ما می‌دانستیم که بین اسیدهای آمینه و شکل نهایی سه‌بعدی پروتئین‌ها ارتباطی وجود دارد… و سپس از یادگیری ماشین برای کشف آن بهره بردیم.»
او افزوده است که پیچیدگی این محاسبات برای انسان‌ها فراتر از تحمل است و تصریح کرد: «ما ماشینی داریم که کارهایی انجام داده که هیچ انسانی قادر به انجام آن نبوده است.»
در عین حال، استرومکه بر این باور است که مورد آلفافولد یکی از نقاط ضعف مدل‌های هوش مصنوعی کنونی، نظیر شبکه‌های عصبی را نمایان می‌کند. این مدل‌ها در پردازش حجم های وسیع اطلاعات و ارائه پاسخ توانمندی خوبی دارند، اما در توضیح دلیل صحت پاسخ‌های خود ضعیف عمل می‌کنند.
بنابراین، در حالی که بیش از ۲۰۰ میلیون ساختار پروتئینی که توسط آلفافولد پیش‌بینی شده‌اند «بسیار مفید» محسوب می‌شوند، اما استرومکه می‌گوید که این سیستم «به ما در مورد میکروبیولوژی هیچ آموزشی نمی‌دهد».
کمک به توسعه هوش مصنوعی
به گفته این پژوهشگر، علم در پی شناختن جهان است و تنها به دنبال «حدس زدن صحیح» نیست. با این حال، دستاوردهای پیشگامانه آلفافولد موجب شده تا کارشناسان افراد پشت این فناوری را به‌عنوان مدعیان دریافت جایزه نوبل معرفی نمایند.
جان جامپر، مدیر دیپ‌مایند گوگل و دمیس هسابیس، مدیرعامل و یکی از مؤسسین آن، در سال ۲۰۲۳ جایزه معتبر لسکر را به خود اختصاص دادند.
گروه تحلیل‌گر «کلاریویت» که به نظارت بر نامزدهای ممکن نوبل در علوم می‌پردازد، این دو نفر را در زمره گزینه‌های برتر برای دریافت جایزه نوبل شیمی ۲۰۲۴ قرار داده است، که نام برنده یا برندگان آن در تاریخ ۹ اکتبر اعلام خواهد شد.
دیوید پندلبری، رئیس این گروه پژوهشی، خاطر نشان کرد که اگرچه مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۱ توسط جامپر و هسابیس منتشر شده، هزاران بار استناد شده است، اما این روند برای هیئت داوران نوبل غیرعادی به شمار می‌آید که درست پس از انتشار، آثار علمی مورد تقدیر قرار گیرند، زیرا بیشتر اکتشافاتی که به دریافت جایزه منجر می‌شوند، به دهه‌های قبل مربوط هستند.
با این حال، او اطمینان دارد که زمان زیادی تا روزی که پژوهش‌هایی که با کمک هوش مصنوعی انجام می‌شوند، برنده‌ی معتبرترین جوایز علمی شوند، باقی نمانده است.
او به خبرگزاری فرانسه گفت: «من مطمئنم که در دهه آینده جوایز نوبل به دست خواهند آمد که تا حدی به مساعدت محاسباتی استعانت جسته‌اند و بدین ترتیب محاسبات به‌طور فزاینده‌ای به کمک هوش مصنوعی انجام می‌شود.»
