آمار نشان می‌دهد که سالیانه بیش از ۵۷ هزار ایرانی بر اثر آلودگی هوا و ۲۰ هزار نفر به خاطر حوادث جاده‌ای جان خود را از دست می‌دهند.
پس از سال‌ها انتقاد به کیفیت خودروهای تولید داخلی، این بار از بالاترین نهاد دولتی نیز هشدارهایی مطرح شده است. مسعود پزشکیان، در حساب کاربری خود در شبکه ایکس به خودروسازان یادآوری کرده است که «در صورت عدم اصلاح موتور خودروها و پایین بودن مصرف سوخت در یک زمان منطقی، دولت مجبور به بازنگری در تخصیص ارز و صدور مجوز تولید خواهد شد». او همچنین اشاره کرد که «در صورت نیاز، می‌بایست فناوری‌های روز دنیا خریداری شود و دولت از این تحول حمایت خواهد کرد».
این هشدار در شرایطی منتشر می‌شود که کارشناسان حوزه سلامت از ارتباط مستقیم کیفیت خودروها با آلودگی هوا سخن می‌گویند و انتقادات به عملکرد خودروسازان شدت یافته است. به‌طوری که اخیراً علیرضا رئیسی – معاون بهداشت وزیر بهداشت، در انتقادی تند به خودروسازان داخلی بیان کرد: «سالانه ۵۷ هزار نفر به خاطر آلودگی هوا در کشور جان خود را از دست می‌دهند.» او اشاره کرد که آلودگی در کلان‌شهرهایی مانند تهران، اصفهان، اراک و اهواز نیز به شدت بالا است و نشانه‌ای مبنی بر اینکه آلودگی هوا تنها هزینه‌های اقتصادی ندارد، بلکه پیامدهای بلندمدت و تجمعی شامل سرطان، بیماری‌های قلبی و اختلالات متابولیک را نیز به دنبال دارد که تهدیدی جدی برای سلامت عمومی محسوب می‌شود.
رئیسی در صحبت‌های خود با صداقت تمام گفت: «ما با مافیای خودروسازی مواجه‌ایم. برخی از خودروسازان داخلی خودروهایی با مصرف سوخت بالا و استانداردهای پایین تولید می‌کنند.»
او توصیه کرد: «به خودروسازان پیشنهاد می‌کنم که به جای تولید خودروهای بی‌کیفیت، به واردات خودروهای برقی از چین پرداخته و قطعات آن‌ها را در داخل کشور متصل کنند تا با این کار، آسیب‌های وارده به مردم کاهش یابد.»
رئیسی همچنین نظراتش را در زمینه ارتباط خودروهای بی‌کیفیت با حوادث ترافیکی نیز بیان کرد و افزود که این مسئله باید در کنار مشکلات جاده‌ها و قوانین ناکارآمد مورد توجه قرار گیرد. او بیان کرد: «خودروهای داخلی نه تنها باعث افزایش حوادث ترافیکی می‌شوند، بلکه به شدت هوا را آلوده کرده و در نهایت ضربه‌ای به ساختار جمعیتی کشور وارد می‌کنند.» او خاطرنشان کرد که «کاهش TFR (نرخ فرزندآوری کل) نیز به خاطر مرگ جوانان و نیروهای مولد به علت آلودگی و تصادفات، در تضاد قرار دارد.»
او در این رابطه افزود: «آمار و ارقام نشان می‌دهند که سالانه ۲۰ هزار نفر به دلیل حوادث ترافیکی و ۵۷ هزار نفر در نتیجه آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند و در حالی که ما در مسیر جوانی جمعیت قرار داریم، تلاشی برای افزایش TFR به میزان یک‌دهم درصد انجام می‌دهیم.» این در حالی است که اکثر افرادی که به دلیل آلودگی هوا و تصادفات جانشان را از دست می‌دهند، جزء جوانان و نیروی کار مولد هستند.
به‌طور کلی، معاون وزیر بهداشت معتقد است که مرگ‌ومیر ناشی از حوادث ترافیکی و آلودگی هوا به‌نوعی با هم در ارتباط هستند و بیان داشت: «اقدامات متعددی در سطح کشور در حال انجام است، اما هنوز فاصله زیادی با کنترل آلودگی هوا داریم. کیفیت خودروها و استفاده از انرژی‌های پاک از جمله موضوعاتی هستند که باید در خصوص بهبود هوای پاک به آن‌ها توجه شود.»
مرگ‌ومیر و هزینه‌های اقتصادی سنگین
عباس شاهسونی – عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز، آلودگی هوا را «دومین عامل خطر مرگ در جهان پس از فشار خون» دانسته و اضافه کرد که: «از هر ۸ مرگ در جهان، یک مرگ ناشی از آلودگی هواست».
به گفته شاهسونی، بر اساس مطالعه‌ای در سال ۱۴۰۳، بیش از ۳۵ هزار مورد مرگ در ایران تنها در شهرهای مورد بررسی که جمعیتی بالغ بر ۵۷ میلیون نفر دارند، نتیجه مواجهات طولانی‌مدت با ذرات معلق PM ۲.۵ بوده است. افزون بر این، هزینه اقتصادی این مرگ‌ها نیز بسیار بالاست؛ به‌صورتی‌که تنها در سال ۱۴۰۳، بیش از ۱۳.۹ میلیارد دلار – معادل بیش از ۱۰۰۰ همت – خسارت اقتصادی تحمیل شده و این رقم در تهران به ۲.۸ میلیارد دلار می‌رسد.
از سوی دیگر، دکتر شاهسونی تأکید می‌کند که بیماری‌های ایسکمیک قلبی، سکته مغزی، بیماری‌های مزمن انسدادی ریه و سرطان ریه بیشترین ارتباط را با آلودگی هوا دارند.
او همچنین اشاره کرد: «طبق نتایج تحقیقات، میانگین درصد مرگ ناشی از بیماری‌های ایسکمیک قلبی مرتبط با ذرات معلق PM ۲.۵ در سال ۱۴۰۳، در کشور ۱۴.۶۶ درصد است. این عدد در شهر تهران به ۱۶.۰۶ درصد می‌رسد. همچنین بالاترین میانگین درصد مرگ به دلیل بیماری‌های ایسکمیک قلبی در سال ۱۴۰۳ در کشور، مربوط به شهر زابل با ۲۱.۳۶ درصد است. درصد مرگ به دلیل سکته مغزی مرتبط با ذرات معلق PM ۲.۵ در سال ۱۴۰۳ در کشور ۱۵ درصد است.
در چنین شرایطی، استانداردهای پایین خودروهای تولید داخلی و درصد بالای ناوگان فرسوده در نشر ذرات معلق، به عنوان یکی از گلوگاه‌های اصلی بحران شناخته می‌شود. شاهسونی بر ضرورت اجرای کامل قانون هوای پاک، شامل اسقاط خودروهای فرسوده، بهبود کیفیت سوخت، توسعه حمل و نقل عمومی و استفاده از انرژی‌های پاک تأکید دارد. هرچند که بیش از ۵۰ درصد وظایف این قانون در هفت سال اخیر تنها به‌طور «ضعیف تا متوسط» انجام شده است.
چرا هشدار رئیس‌جمهور اهمیت دارد؟
خودروسازان داخلی برای سال‌ها تحت انتقاد قرار دارند به‌خاطر تولید خودروهایی با مصرف سوخت بالا، فناوری قدیمی موتور، کاهش استانداردهای آلایندگی، عدم اسقاط خودروهای فرسوده و وابستگی قیمت‌ها به نرخ ارز. بنابراین، هشدار رئیس‌جمهور می‌تواند نشانه‌ای از آغاز یک مرحله جدید در صنعت خودروسازی باشد؛ مرحله‌ای که در آن بقا این صنعت وابسته به رعایت استانداردهای واقعی، به جای وعده‌های تکراری، خواهد بود.
در همین راستا، علیرضا رئیسی نیز قبلاً این سؤال را مطرح کرده بود که «اگر خودروسازی داخلی است، چرا با افزایش قیمت دلار، قیمت خودرو نیز افزایش می‌یابد؟»؛ سؤالی که سال‌هاست در ذهن عموم مردم وجود دارد و اکنون با تأکید رئیس‌جمهور بر لزوم بهبود جدی موتور خودروها، فرصتی برای پاسخگویی مجدد به عملکرد این صنعت فراهم شده است.
راه‌حل‌های فوری تخصصی و سخن پایانی
متخصصان در حوزه سلامت و محیط زیست بر اهمیت توسعه واقعی و نه شعاری حمل و نقل عمومی، ارتقای استاندارد سوخت و موتور خودروها، اسقاط اجباری خودروهای فرسوده به‌ویژه کامیون‌های دیزلی، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر و افزایش ایستگاه‌های شارژ برای خودروهای برقی، بازنگری جدی در قوانین راهنمایی و رانندگی و جرایم مؤثر تأکید دارند.
در نهایت، پیام هشداردهنده دولت و متخصصان کاملاً روشن است؛ آلودگی هوا فقط یک مسأله محیط‌زیستی نیست؛ بلکه یک بحران ملی برای سلامت، توسعه و جمعیت محسوب می‌شود؛ موضوعی که تأثیر خودروهای بی‌کیفیت در آن غیر قابل انکار است.
با هشدار صریح رئیس‌جمهور در خصوص ضرورت بهبود موتور و کاهش مصرف سوخت، اکنون انتخاب با خودروسازان است؛ صنعتی که سال‌های متمادی با وعده‌های بی‌نتیجه و تولیدات پرمصرف و آلاینده، سهم زیادی از آلودگی هوا و نارضایتی عمومی را بر عهده داشته است. همچنین بر اساس آمار وزارت بهداشت، سالانه ۵۷ هزار مرگ به علت آلودگی هوا و ۲۰ هزار مرگ ناشی از حوادث ترافیکی در کشور به ثبت می‌رسد؛ مرگ‌هایی که متخصصان سلامت به‌وضوح تأثیر خودروهای بی‌کیفیت و استانداردهای پایین ایمنی و آلایندگی را در آن مشاهده می‌کنند. این اعداد تنها آمار نیستند، بلکه نشانه‌ای از جوانان و نیروهای مولدی هستند که هر سال قربانی کیفیت نازل خودروها و غفلت از این مسأله می‌شوند. بنابراین، می‌توان گفت که ادامه تولید به همین شیوه، احتمالاً به معنای پذیرش استمرار این چرخه مرگ خواهد بود.
به هر حال، با اخطار رئیس‌جمهور، مسوولان خودروسازی اکنون باید متوجه شوند که زمان اغماض به پایان رسیده است؛ دولت هشدار داده و وزارت بهداشت شواهد و مستندات را ارائه کرده است و به همین خاطر هزینه‌های انسانی و اقتصادی این وضعیت دیگر قابل انکار نیست. بنابراین، اصلاح فوری استانداردهای آلایندگی، نوسازی واقعی موتورها، اسقاط خودروهای فرسوده و حرکت به سمت فناوری‌های پاک، یک ضرورت ملی است و هرگونه تأخیر در امروز، آینده‌ای به قیمت جان تمام خواهد شد.