ورزش؛ پایه‌ای حیاتی برای سلامت و تفریح در کشور / افزایش ۳۰۰ درصدی کسب مدال در المپیک در دوره جمهوری اسلامی
در کشور ما، هر ساله از تاریخ ۲۶ مهر تا ۲ آبان به‌عنوان «هفته تربیت‌بدنی و ورزش» شناخته می‌شود. ورزشی که از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تحولات سازنده و مثبتی را تجربه کرده و جوانان کشورمان موفق به کسب مدال‌های رنگی مختلف در مسابقات بین‌المللی شده‌اند؛ همچنین زیرساخت‌های ورزشی کشور از طریق ایجاد نهادهای مرتبط با تربیت‌بدنی و تخصیص بودجه‌های مناسب به آنها گسترش یافته است. با این حال، ادامه تحقق دستاوردهای مثبت نیازمند بهبود مدیریت ورزشکاران و تأمین نیازهای آنها است.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، از سال ۱۳۸۳ پس از تصویب «هفته تربیت‌بدنی و ورزش» ، هر ساله از روز بیست‌وششم مهر تا دوم آبان به‌عنوان هفته تربیت‌بدنی و ورزش نام‌گذاری می‌شود. هدف اصلی این هفته، آشنایی مردم با تأثیرات و فواید ورزش در زندگی فردی و اجتماعی است، به‌علاوه توجه به اهمیت ترویج و توسعه ورزش در خانواده و جامعه و هدایت مردم به ورزش‌های همگانی از دیگر دلایل بزرگ‌داشت این هفته به شمار می‌آید.
در میان کشورهای شرق، ایران تنها کشوری است که بیشترین اهمیت را به تربیت‌بدنی و ورزش در نظام آموزشی خود اختصاص داده است. در متونی قدیمی ذکر شده است که ورزش در ایران باستان به منظور حفظ سلامت، شادابی و آمادگی دفاع از کشور بنیان‌گذاری شده بود و هدف اولیه‌اش تربیت جوانان بود. رشته‌های گوناگونی مانند تیراندازی، کوه‌نوردی، شمشیرزنی، دو، اسب‌دوانی، شترسواری، ارابه‌رانی، مشت‌زنی، شنا و کشتی در هویت ورزشی این مرز و بوم نقش داشته‌اند. پارسیان شکار و شکارگاه را که محل تمرین جوانان به شمار می‌رفت، به عنوان آموزشگاهی واقعی در فنون جنگی می‌پنداشتند و جوانان پارسی از طریق شکار، صبح زود بیدار شدن، تحمل سختی‌ها و هنرنمایی در تیراندازی و دویدن، به آمادگی روحی و چابکی می‌رسیدند.
ورزش، به عنوان یک عامل برای سلامتی و تفریح
تأثیرات مثبت جسمی و روانی ورزش هر روز با پیشرفت‌های علمی و فناوری در این زمینه، بیشتر اثبات می‌شود. ورزش نقش ممتازی در بهبود سطح بهداشت و سلامت افراد جامعه ایفا می‌کند. محققان در تحقیقی تحت عنوان «بهداشت روانی و ورزش» اظهار داشته‌اند که امروزه در دنیای پزشکی، ورزش نه فقط به عنوان یک هنر و مهارت فنی بلکه به عنوان ابزاری حیاتی در درمان شناخته می‌شود.
این تحقیق که به‌دست «سیده حمیده بخشایش» کارشناس‌ارشد دانشگاه شهید چمران اهواز و «فاطمه بهمنی» کارشناس‌ارشد دانشگاه علامه طباطبایی تهران انجام یافته، نشان می‌دهد افرادی که درگیر مشکلات و بیماری‌های مختلف مانند چاقی مفرط، سکته‌های قلبی، آسیب‌ها و ناتوانی‌های مفصلی و عضلانی، عدم تناسب جسمانی و کمبود توانایی هستند، هنگامی که برای نخستین‌بار به پزشک مراجعه می‌کنند، درمی‌یابند که فعالیت‌های ورزشی می‌تواند به آنها در بازپس‌گیری سلامتی کمک کند.
به همین دلیل است که ورزش علاوه‌بر بُعد اجتماعی خود در قالب اوقات فراغت و تفریحات سالم، جزء اساسی و حائز اهمیت در بهداشت و سلامت جامعه محسوب می‌شود. ورزش‌های نشاط‌آور توانایی بهبود خستگی روحی و فشارهای عصبی را دارند و کمک می‌کنند تا هیجانات تحت کنترل درآیند. فعالیت منظم ورزشی باعث افزایش طول عمر و شادابی فرد می‌شود. افزون بر این، ورزش به عنوان ابزاری پیشگیرانه در برابر برخی بیماری‌ها و اعتیاد نیز شناخته می‌شود.
تحول چشمگیر ورزش ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی
از اوایل دهه ۷۰ شمسی و با آغاز «دوران سازندگی»، ورزش ایران به توسعه‌ای شگرف دست یافت و بعد از مدت‌ها افول در عرصه‌های آسیایی و المپیک، نشانه‌های ترمیم و بهبود ظاهر شد. ایران در آغاز این دوران جدید سیاسی دو المپیک ۱۹۸۰ مسکو و ۱۹۸۴ لس‌آنجلس را تحریم کرده و در آنها شرکت نکرد. اما از سال ۱۹۸۸ و المپیک سئول به ظهور ورزشکارانی پرداختیم که در دنیای جمهوری اسلامی به اقتدار و موفقیت دست پیدا کردند.
فقط یک نشان نقره در این دوره، و همچنین یک نقره و دو نشان برنز در المپیک ۱۹۹۲ بارسلون، گواهی بر افت ورزش ایران در این مقطع بود؛ اما با کسب طلا توسط «رسول خادم» در المپیک ۱۹۹۶ آتالانتا ایالات متحده، ورزش ایران به حس یک خودباوری دست یافت و چهار سال بعد در سیدنی ۲۰۰۰، ورزش کشور از زیر سایه تنها رشته مدال‌آور خود یعنی کشتی آزاد خارج شد. بدین ترتیب وزنه‌برداری نیز دوباره قوی شد و با دو مدال طلای شگفت‌آور از رضازاده و توکلی، نظرها را جلب کرد. علیرضا دبیر نیز در آغاز هزاره جدید به طلا دست یافت.
در المپیک ۲۰۰۴ آتن، کاروان ایران در تعداد مدال طلا کاهش یافت اما در مجموع شش مدال شامل دو طلا، دو نقره و دو برنز به ارمغان آورد که امیدبخش بود. از سوی دیگر، تکواندو نیز به جمع رشته‌های مدال‌آور ایران پیوست و همراه با وزنه‌برداری موفق به کسب طلا شد؛ در حالی که کشتی آزاد به دو نقره و یک برنز اکتفا کرد.
المپیک ۲۰۰۸ پکن به واقع برای کاروان ۵۵ نفره ایران یک فاجعه بود و اگر هادی ساعی طلای تکواندو را برای کشور به ارمغان نمی‌آورد، تنها با یک برنز مراد محمدی در کشتی به خانه بازمی‌گشتیم. به احتمال بسیار این فاجعه، موجب بیداری ورزش ایران و افزایش سرمایه‌گذاری بر کاروان المپیک شد و چهار سال بعد در المپیک ۲۰۱۲ لندن، درخشان‌ترین نتیجه تاریخ ورزش ایران تا به آن زمان، ثبت شده بود، با ۱۳ مدال شامل ۷ طلا و ۵ نقره.
مثلث رشته‌های ورزشی مدال‌آور ایران در المپیک در این دوره به مربع تبدیل شد، چرا که نقره پرتاب دیسک توسط حامد حدادی به لیست مدال‌های کشور افزوده شد. اما تفاوت بارز در کشتی فرنگی به وقوع پیوست؛ جایی که «محمد بنا با شاگردانش طوفان به پا کرد و سه مدال طلا را به دست آورد و به عنوان قهرمان کشتی فرنگی المپیک شناخته شد. تیم ایران همچنین سه طلا در وزنه‌برداری به‌دست آورد که دو مورد از آنها به دلیل دوپینگ رقبای خود، پس از پایان مسابقات به کمیته المپیک ایران اطلاع داده شد.
تکرار این موفقیت در المپیک ۲۰۱۶ ریو برزیل دشوار بود و محقق نشد، اما نکته جالب توجه ورزش ایران که آغازگر یک دوران جدید بعد از انقلاب در ورزش کشور بود، کسب اولین مدال زنان در تاریخ ورزش ایران در المپیک به‌دست «کیمیا علیزاده» در تکواندو بود. ورزش ایران که از اوایل دهه ۹۰ به‌طور جدی به رشد و بازسازی بخش زنان پرداخته بود، بعد از موفقیت در بازی‌های آسیایی توانست در بازی‌های تابستانی به این باور دست یابد که می‌تواند با وجود محدودیت‌ها و کم‌توجهی به زنان در بودجه دستگاه ورزش، با توجه به اشتیاق و تلاش‌های بی‌وقفه در رقابت با زنان کشورهای پیشرفته، مدال المپیک را به دست آورد.
افزایش ۳۰۰ درصدی کسب مدال‌های المپیک در دوران جمهوری اسلامی
ایران در مجموع هشت بار در دوران شاهنشاهی و نه بار در دوران جمهوری اسلامی در المپیک شرکت کرده است. هرچند سطح رقابت و کشورهای درگیر و پیشرفت‌های ورزشی در دنیا طی این سال‌ها قابل مقایسه نیستند، اما ورزشکاران ایران به مرور زمان پس از پیروزی انقلاب اسلامی به خودباوری عمیق‌تری رسیدند و توانستند سهم بهتری از این عرصه پرافتخار برای کشور خود به ارمغان آورند.
با ارائه جدول مدال‌های المپیکی ایران و مقایسه آن میان دوره‌های قبل و بعد از انقلاب اسلامی، واضح است که کارنامه این دو دوره قابل قیاس نیست و با رشد ۳۰۰ درصدی، بار سنگین موفقیت به وضوح به سمت دوره جمهوری اسلامی متمایل است که بخشی از آن را به دلیل جنگ تحمیلی و حداقل ده سال دیگرش را به تحریم‌های سخت گذرانده است.
علاوه بر این مقایسه کمّی، رشد قابل توجه ورزش‌های تیمی ایران نیز ناگفته نمانده است که پیشتاز آنها والیبال و پس از آن بسکتبال هستند. ورزش بانوان نیز به‌طور چشمگیر پیشرفت کرده و سهم زنان در جمع ورزشکاران اعزامی به المپیک هر دوره افزایش می‌یابد. همچنین قابل انکار نیست که این آمار با قابلیت و استعداد زنان ایرانی فاصله بسیار زیادی دارد.
زنان ایران در بازی‌های آسیایی به پیشرفت چشمگیری دست یافته و هر دوره به تعداد مدال‌های مردان نزدیک‌تر می‌شوند. به‌واقع ورزش ایران در میدان‌های بین‌المللی تا یکی دو دهه قبل شامل نیمی از قابلیت کل ورزش کشور بود، اما به‌نظر می‌رسد که مسئولان ورزش به راه‌های آسان مدال‌گیری در بخش زنان پی برده‌اند.
در نتیجه، ورزش پس از پیروزی انقلاب اسلامی به‌روشنی از انحصار دو رشته‌ی کشتی و وزنه‌برداری در بالاترین اوج جهانی خارج شد و امروز می‌توان از هر ورزشکار حاضر در المپیک انتظار کسب مدال و حتی طلا داشت. به عنوان مثال، «جواد فروغی» در رشته‌ی بسیار رقابتی و دشوار تیراندازی مدال طلا را کسب کرد و کاراته نیز در اولین حضور رسمی خود در مسابقات، یک طلا از گنج‌زاده به ورزش ایران اهدا کرد.
توسعه زیرساخت‌های ورزشی از تاسیس وزارتخانه تا میزبانی رویدادهای بین‌المللی
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، وضعیت ورزشی ایران به سبب مسائل سیاسی و جنگ تحمیلی، شکل خاصی به خود گرفته بود. اگرچه طرح گسترش ورزش قهرمانی و همگانی در اوایل انقلاب به علت دگرگونی‌های عمده در ساختار سیاسی کشور به کندی پیش می‌رفت و جنگ تحمیلی نیز مزید بر علت بود اما با پایان یافتن جنگ تحمیلی و به‌دست آمدن آرامش نسبی در وضعیت اجتماعی و سیاسی جامعه، تدریجاً اهمیت توجه به ورزش مشخص شد و توانستیم در توسعه ورزش همگانی و قهرمانی در سطح ملی و بین‌المللی پیشرفت قابل توجهی داشته باشیم که به شرح زیر می‌باشد:
۱- تقویت و توسعه بی‌سابقه ساختار ورزش کشور با ارتقاء و تبدیل ساختار ورزش از یک معاونت در وزارت آموزش و پرورش پیش از انقلاب به سازمان مستقل تربیت‌بدنی و نهایتاً وزارت ورزش و جوانان.
۲- افزایش فدراسیون‌های ورزشی از حدود ۲۰ فدراسیون به ۵۱ فدراسیون.
۳- تنوع بی‌سابقه رشته‌های ورزشی از حدود ۳۰ رشته به بیش از ۱۷۰ رشته (این رشته‌ها در قالب انجمن‌های ورزشی در فدراسیون‌ها فعالیت می‌کنند).
۴- افزایش حدود ۵۰ برابری هیأت‌های ورزشی در سطح استان‌ها و شهرستان‌ها از حدود ۳۰۰ هیأت به بیش از ۱۵۰۰۰ هیأت (متناسب با افزایش فدراسیون‌ها و استان‌ها و شهرستان‌ها).
۵- رشد چشمگیر بودجه و سرمایه‌گذاری در ورزش در وزارت ورزش و جوانان، وزارتخانه‌ها، سازمان‌های عمومی غیردولتی، باشگاه‌ها و فعالان بخش خصوصی. به عنوان نمونه، رشد حداقل ۳۳ برابری بودجه ورزش بر اساس قوانین بودجه‌ی سنواتی کشور. در سال ۱۳۵۷، سهم ورزش از بودجه کل کشور حدود ۳ ده‌هزارم بوده که در سال ۱۳۹۶ به حدود ۱۰۰ ده‌هزارم (۱ درصد) افزایش یافته است (مقیاس افزایش درصد از بودجه کل کشور است، نه افزایش ریالی).
۶- افزایش بیش از ۵۶ برابری کرسی‌های بین‌المللی (از کمتر از ۳ کرسی در قبل از انقلاب به بیش از ۱۷۰ کرسی در نهادهای بین‌المللی ورزش؛ به عنوان مثال، کسب کرسی تاریخی و ارزشمند عضویت رسمی در کمیته بین‌المللی المپیک «IOC» به‌دست مهندس هاشمی‌طبا (IOC MEMBER).
۷- میزبانی صدها رویداد بین‌المللی ورزشی در رده‌های سنی بزرگسالان، امیدها، جوانان و نوجوانان (جهانی، آسیایی، منطقه‌ای و غیره)، از جمله میزبانی‌های متعدد جام‌های بین‌المللی فجر در رشته‌های مختلف ورزشی، میزبانی جام‌های جهانی در رشته‌های مختلف ورزشی و میزبانی مسابقات غرب آسیا و جام ملت‌های آسیا در رشته‌های مختلف ورزشی.
۸- ایجاد یا رونق بی‌سابقه‌ای در کمی و کیفی ورزش در وزارتخانه‌ها، دستگاه‌ها و نهادهای غیردولتی.
۹- توسعه‌ای غیر قابل مقایسه و همه‌جانبه در ورزش دانشجویی (تاسیس فدراسیون دانشجویی، کسب جایگاه بین‌المللی و ده‌ها تحول اساسی دیگر).
۱۰- توسعه‌ای غیر قابل مقایسه و همه‌جانبه در ورزش دانش‌آموزی (تاسیس فدراسیون دانش‌آموزی و ده‌ها تحول اساسی دیگر).
۱۱- بهبودهای غیر قابل قیاس و هم‌زمان در ورزش نیروهای مسلح.
۱۲- تغییرات غیر قابل قیاس و همه‌جانبه در ورزش کارگری.
۱۳- تأسیس و توسعه‌ی جامع ورزش در سپاه و بسیج برای نخستین‌بار.
۱۴- گسترش چشمگیر ورزش از سوی نهادهای مختلف کشور (مانند دانشگاه آزاد اسلامی، آستان قدس رضوی و غیره).
۱۵- ساخت و بهبود غیر قابل‌مقایسه‌ی اماکن و تجهیزات اداری ورزش در کشور از سوی وزارت ورزش و جوانان، کمیته ملی المپیک و پارالمپیک، فدراسیون‌های ورزشی، ادارات تربیت‌بدنی، هیأت‌های ورزشی، باشگاه‌های حرفه‌ای و سایر دستگاه‌ها.
۱۶- تأسیس آکادمی ملی المپیک و پارالمپیک، هتل المپیک، و آکادمی در بیش از ۱۰ فدراسیون ورزشی برای نخستین‌بار.
۱۷- راه‌اندازی و توسعه‌ی کیفی و کمی بی‌سابقه‌ای برای کارت خدمات درمانی ورزشکاران. در حال حاضر تعداد ورزشکاران تحت پوشش بیمه ورزشی به بیش از ۳ میلیون و یکصد هزار نفر رسیده است.
۱۸- توجه غیر قابل نمود به مقوله ورزش در اسناد بالادستی شامل قانون اساسی، مصوبات مجلس شورای اسلامی، مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، برنامه‌های پنج‌ساله توسعه کشور، قوانین بودجه‌ی سالانه و سایر موارد.
۱۹- اقدامات تجزیه و تحلیل شده، متنوع و متعدد از سوی وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و نهادها در حوزه‌های ورزشی همگانی و قهرمانی در سطوح ملی و بین‌المللی.
برخی از دستاوردها در عرصه‌ی علمی و ساخت نیروی انسانی در حوزه ورزش
رشد و توسعه قابل توجه و بی‌نظیر علمی و تربیت نیروی انسانی متخصص در زمینه ورزش و تربیت‌بدنی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به شکل زیر است:
۱. افزایش ۳۸ برابری مراکز عالی علوم ورزشی؛ از ۴ مرکز به ۱۵۵ مرکز.
۲. افزایش ۱۲ برابری در رشته‌های تربیت‌بدنی؛ از ۱ رشته به ۱۲ رشته.
۳. افزایش ۳۰ برابری در گرایش‌های تخصصی تربیت‌بدنی؛ از ۱ گرایش به ۳۰ گرایش.
۴. افزایش ۵۲۰ برابری فارغ‌التحصیلان علوم ورزشی در مقاطع مختلف؛ از ۲۰۰ نفر به حدود ۱۰۴ هزار نفر تا سال ۱۳۹۷.
۵. برای اولین‌بار؛ ایجاد مقطع کارشناسی‌ارشد علوم ورزشی.
۶. برای اولین‌بار؛ تأسیس مقطع دکتری علوم ورزشی.
۷. افزایش ۱۵۰ برابری اعضای هیأت علمی علوم ورزشی؛ از تقریباً ۱۰ نفر به حدود ۱۵۰۰ نفر.
۸. تولید و انتشار نشریات با درجه علمی-پژوهشی در حوزه علوم ورزش؛ با ۳۰ عنوان برای نخستین بار.
۹. افزایش ۷۵ برابری چاپ کتب فارسی در حوزه علوم ورزشی؛ از حدود ۲۰ عنوان به بیش از ۱۵۰۰ عنوان.
۱۰. تولید ۱۵۰۰ برابری پژوهش‌های کاربردی در ورزش؛ از کمتر از ۲۰ مورد به حدود ۳۱ هزار مورد.
۱۱. رشد بیش از ۳ برابری تعداد معلمان ورزش با مدارک تخصصی؛ از حدود ۱۰ هزار نفر در سال ۱۳۵۷ به بیش از ۳۳ هزار نفر در حال حاضر (مطابق قوانین برنامه‌های پنج‌ساله توسعه).
۱۲. افزایش ۳۰ برابری در تعداد مربیان ورزشی؛ از حدود ۶۳۰۰ نفر در سال ۱۳۵۷ به بیش از ۱۹۰ هزار نفر در سال ۱۳۹۰.
۱۳. افزایش ۴۷ برابری در تعداد کل داوران ورزش؛ از حدود ۲۳۳۰ نفر در سال ۱۳۵۷ به بیش از ۱۱۱ هزار نفر در سال ۱۳۹۰.
با توجه به مطالب ذکر شده، ورزش و تربیت‌بدنی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تحولات مثبت مختلفی دست یافته است، به طوری که جایگاه ایران در عرصه‌های جهانی و کسب مدال‌های بین‌المللی ارتقاء یافته و کشورمان به میزبانی بسیاری از رویدادهای ورزشی نیز نائل آمده است. همچنین میزان اعتبار مالی برای توسعه و ساخت زیرساخت‌ها و فعالیت‌های ورزشی به‌طور چشمگیری افزایش یافته و نهادهای متعددی برای ارتقاء تربیت‌بدنی در کشور شکل گرفته‌اند. در این راستا، انتظار می‌رود که در مسیر توسعه‌ی ورزشی کشور، دستاوردهای بیشتری از آن کشورمان شود.
