واکنش ایران به اتهامات تروئیکای اروپایی در آژانس

امیرسعید ایروانی در این نامه به نکات زیر اشاره کرده است:

۱. جمهوری اسلامی ایران با قاطعیت به اتهامات ذکر شده در نامه فوق پاسخ رد می‌دهد؛ اتهاماتی که با نادیده گرفتن زمینه‌های کلیدی، واقعیت‌های موجود در خصوص وضعیت کنونی برجام، اوضاع مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران، و مسئولیت‌های طرفین توافق دچار تحریف شده‌اند. ادعاهای تروئیکای اروپایی نه تنها از نظر واقعیت، بی‌پایه و گیج‌کننده‌اند، بلکه از لحاظ حقوقی نیز فاقد اعتبار و از نظر سیاسی مغرضانه به شمار می‌روند.

۲. همواره تاکید کرده‌ایم که اقدامات جبرانی ایران در خلأ صورت نگرفته، بلکه در پاسخ به خروج غیرقانونی ایالات متحده از برجام در ماه مه ۲۰۱۸ و همچنین عدم اجرای تعهدات اساسی تروئیکای اروپایی، به ویژه در زمینه عادی‌سازی روابط اقتصادی اتخاذ شده است. تخلفات تروئیکای اروپایی، توازن متقابل موجود در برجام را عملاً به هم زده و ایران را وادار کرده تا بر اساس حقوق خود در توافق برجام، پاسخ لازم را ارائه دهد.

جمهوری اسلامی ایران از سال ۲۰۱۹، یعنی بیش از یک سال پس از خروج ایالات متحده، به تدریج کاهش تعهدات خود تحت برجام را آغاز کرد و این اقدامات به طور کامل با حقوق تصریح شده ایران در متن توافق همخوانی داشته است؛ حقوقی که به وضوح بیان می‌دارند که در صورت انجماد یا اعمال مجدد تحریم‌های اشاره شده در ضمیمه دوم، یا تحمیل تحریم‌های هسته‌ای جدید از جانب آمریکا یا اتحادیه اروپا/تروئیکای اروپایی، ایران این اقدامات را مبنایی برای توقف جزئی یا کامل اجرای تعهدات خود تحت توافق خواهد دانست.

تعهدات هسته‌ای ایران در برجام با منافع اقتصادی متناسب همراه بود که به محض خروج ایالات متحده از توافق، بازاعمال تحریم‌ها و عدم اجرای تعهدات تروئیکای اروپایی، به طور کامل لغو شد. بنابراین، اقدامات جبرانی ایران قانونی، برگشت‌پذیر و متناسب بوده‌اند.

۳. نامه تروئیکای اروپایی به انتخاب گزینشی برخی جنبه‌های گزارش‌های اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پرداخته و آنها را به طرز اغراق‌آمیزی برجسته کرده است. در حالی که برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران به‌طور کامل صلح‌آمیز مانده و تمام فعالیت‌های غنی‌سازی آن تحت یکی از سخت‌گیرانه‌ترین رویه‌های نظارت و بررسی آژانس انجام می‌شود.

لازم به ذکر است که تا زمانی که فعالیت‌های هسته‌ای تحت کنترل و راستی‌آزمایی آژانس باقی بمانند، هیچ دلیل منطقی برای نگرانی وجود ندارد. نکته اساسی این است که هیچ محدودیتی برای سطح غنی‌سازی به‌تنهایی وجود ندارد؛ محدودیت‌های اصلی صرفاً در جلوگیری از انحراف مواد یا فعالیت‌های هسته‌ای به سویی غیرصلح‌آمیز نهفته است. در تاریخ ۳۱ مه ۲۰۲۵، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر این نکته تأکید کرد که «فعالیت‌های غنی‌سازی تحت پادمان، به‌خودی‌خود ممنوع نیستند».

موضع و اقدامات ما نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان عضو پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، نه به دنبال توسعه و نه به دنبال دستیابی به سلاح هسته‌ای بوده و همچنان به تعهدات خود تحت موافقت‌نامه جامع پادمان پایبند است. همچنین، اصطلاح «مقدار قابل‌توجه» که توسط آژانس مطرح شده، از دیدگاه فنی یا حقوقی، معیار معتبر و قابل اطمینانی برای ارزیابی هدف‌مندی به سوی تسلیحات هسته‌ای به شمار نمی‌آید.

بر اساس گزارش اجرای پادمان‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سال ۲۰۲۴، در آن زمان در مجموع ۲۵۰۵۳۰ واحد «مقدار قابل‌توجه» از مواد هسته‌ای تحت نظارت آژانس قرار داشته است. در این شرایط، ادعای اینکه ایران بین ۷ تا ۹ واحد «مقدار قابل‌توجه» در اختیار دارد، در حالی که تمام این مواد تحت نظارت دائمی آژانس هستند، ادعایی نادرست و انحرافی است. شایان ذکر است که آژانس بارها تأیید کرده که هیچ نشانه‌ای مبنی بر انحراف مواد هسته‌ای ایران به سمت مقاصد غیرصلح‌آمیز نیافته است.

هرگونه تلاشی برای القای اینگونه روایت‌ها نه تنها تحریفی از یافته‌های آژانس به شمار می‌رود، بلکه استقلال و وظیفه حرفه‌ای این نهاد بین‌المللی را نیز تضعیف می‌کند.

۴. تلاش تروئیکای اروپایی برای مخدوش کردن مفاد برجام با تعهدات ایران در چارچوب موافقت‌نامه جامع پادمان، گامی فریبنده و نادرست است. جمهوری اسلامی ایران به‌طور مستمر همکاری خود با آژانس را حفظ کرده و در تعاملات سازنده، از جمله در چارچوب بیانیه مشترک مارس ۲۰۲۳ با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مشارکت فعال داشته است. ایران همواره به تعهدات خود تحت پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای پایبند بوده و اجرای موافقت‌نامه جامع پادمان را ادامه خواهد داد.

تلاش عمدی تروئیکای اروپایی برای ابهام‌سازی در چارچوب‌های حقوقی، منجر به سیاسی شدن فعالیت‌های فنی آژانس خواهد شد. در این راستا، اقدامات جبرانی ایران نه تنها ناقض برجام نمی‌باشد بلکه مغایر با تعهدات جمهوری اسلامی ایران تحت پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و موافقت‌نامه جامع پادمان نیز نخواهد بود. این اقدامات نمی‌توانند توجیهی برای تصمیمات ایالات متحده و اتحادیه اروپا/تروئیکای اروپایی باشد که برجام را به‌طور کامل از محتوای واقعی آن خالی کرده و به طور مضاعف نمی‌توانند مبنایی برای توسل تروئیکای اروپایی به سازوکار حل‌وفصل اختلافات یا خودداری آنان از اجرای تعهدات‌شان قرار گیرند.

۵. تسلیم تروئیکای اروپایی در برابر تحریم‌های غیرقانونی ایالات متحده، بی‌عملی آنان پس از خروج آمریکا از برجام، عدم اجرای تعهدات خود در زمان انتقال، بازاعمال تحریم‌های لغوشده و وضع محدودیت‌های جدید و غیرقانونی، همگی مصادیق روشن و جاری نقض برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ تلقی می‌شوند. در شرایطی که تروئیکای اروپایی به تعهدات خود پایبند نبوده‌اند، نه از نظر حقوقی و نه از منظر اخلاقی، هیچ حقی برای استناد به سازوکار حل‌وفصل اختلافات ندارند، و چه رسد به تهدید به فعال‌سازی سازوکار بازگشت خودکار تحریم‌ها. این اقدام از نظر رویه‌ای بی‌اعتبار، از لحاظ ماهوی معیوب و از دیدگاه سیاسی غیرمسئولانه خواهد بود. اصول شناخته‌شده در حقوق بین‌الملل تصریح می‌کند که طرفی که خود به‌طور بنیادی توافق را نقض کرده، نمی‌تواند از مزایای آن بهره‌مند شود.

۶. ادعای تروئیکای اروپایی مبنی بر اینکه در سال ۲۰۲۰ فرآیند سازوکار حل‌وفصل اختلافات را طی کرده و به پایان رسانده‌اند، به‌کلی نادرست است. به‌علاوه، تهدید تروئیکای اروپایی به «فعال‌سازی سازوکار بازگشت خودکار تحریم‌ها در صورت عدم دستیابی به یک «توافق رضایت‌بخش»، به‌طور کامل با هدف این سازوکار در تضاد است.

سازوکار حل‌وفصل اختلافات برای حفظ توافق طراحی شده، نه برای سوءاستفاده از آن به‌منظور فشردن یکی از مشارکت‌کنندگان به پذیرش توافقی که فقط رضایت برخی از مشارکت‌کنندگان که خود ناقض برجام هستند را تأمین کند.

۷. انتشار این ادعا که مقامات ایرانی به‌دنبال دستیابی به سلاح هسته‌ای هستند یا دکترین دفاعی کشور را تغییر داده‌اند، کاملاً بی‌پایه است و نشانه‌ای از تلاش عمدی برای ایجاد بحران محسوب می‌شود. سیاست هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران به‌طور واضح و بدون ابهام، صلح‌آمیز است و ریشه در تعهدات حقوقی ایران تحت پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و دکترین دفاعی عمیقاً اعتقادی و راهبردی کشور دارد که هرگونه سلاح کشتار جمعی را ممنوع می‌داند. این سیاست همواره توسط عالی‌ترین مقامات جمهوری اسلامی ایران تأکید و دوباره تأیید شده است.

۸. جمهوری اسلامی ایران همچنان به دنبال یافتن یک راه‌حل مذاکره‌ای است که به نگرانی‌ها پاسخ دهد؛ چه در زمینه مسائل هسته‌ای و چه در مورد تحریم‌هایی که به‌طور ناعادلانه به وضعیت معیشتی مردم ایران آسیب زده‌اند. در این راستا، ایران در ماه‌های اخیر با جدیت در مذاکرات دیپلماتیک با اتحادیه اروپا/تروئیکای اروپایی و همچنین ایالات متحده مشارکت کرده است.

ایران پیش از آغاز گفت‌وگوهای غیرمستقیم با آمریکا، مذاکرات با تروئیکای اروپایی را در حاشیه هفتاد و نهمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۴ از سر گرفت. مایه تأسف است که تروئیکای اروپایی به حسن نیت و جدیت ایران در روند مذاکرات نه تنها با تهدید به فعال‌سازی سازوکار بازگشت خودکار تحریم‌ها پاسخ داده‌اند، بلکه خواسته‌های غیرواقع‌بینانه‌ای را مطرح کرده‌اند که به‌مراتب فراتر از مفاد و دامنه توافق برجام است.

در واقع، تروئیکای اروپایی تلاش دارند با سوءاستفاده از سازوکاری درون‌برجامی، امتیازات جدیدی را از ایران بخواهند که این امر به‌طور کامل با حداقل حسن نیت لازم برای پیشبرد یک روند دیپلماتیک سازنده در تضاد است. در حالی که ایران همچنان گفت‌وگوها با ایالات متحده و به‌طور هم‌زمان با تروئیکای اروپایی را دنبال می‌کند، هرگونه تلاش یا تهدید به فعال‌سازی مکانیزم ماشه، که به‌طور ذاتی فاقد وجاهت حقوقی و اعتبار است، نشان از عدم توجه به حسن نیت ایران دارد و می‌تواند عواقب جدی و منفی به همراه داشته باشد.

۹. اگر تروئیکای اروپایی واقعاً خواهان راه‌حل دیپلماتیک هستند، باید از رویکرد غیرواقع‌بینانه خود دست برداشته و به حقوق حاکمیتی دولت‌ها با استناد به حقوق بین‌الملل احترام بگذارند. تهدید واقعی علیه صلح و امنیت بین‌المللی نه در فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران، بلکه در وابستگی مستمر به اقدامات قهرآمیز یکجانبه و غیرقانونی – که به‌صراحت حقوق بین‌الملل و منشور ملل متحد را نقض می‌کند – قرار دارد.

همچنین در روند تحلیل چندجانبه‌گرایی و حاکمیت قانون، و در سوءکاربرد ابزاری از سازمان‌های بین‌المللی، به‌ویژه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، برای پیشبرد اهداف سیاسی محدود و خاص نهفته است. تهدید تروئیکای اروپایی به توسل به سازوکار بازگشت خودکار تحریم‌ها به‌عنوان ابزاری سیاسی، در حالی که خود از اجرای تعهداتشان امتناع می‌کنند، نقض واضح اصل حقوقی وفای به عهد محسوب شده و به شدت موجب تضعیف اعتبار و حیثیت شورای امنیت خواهد شد.

۱۰. جمهوری اسلامی ایران به شدت هشدار می‌دهد که هرگونه تلاش برای احیای مفاد منسوخ شده قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت، اقدامی بی‌اعتبار از لحاظ حقوقی و از منظر سیاسی، جسورانه و خطرناک خواهد بود که پیامدهای عمیقاً بی‌ثبات‌کننده برای صلح و امنیت در سطح منطقه‌ای و جهانی به همراه خواهد داشت. تروئیکای اروپایی که خود در اجرای تعهداتشان ذیل برجام کوتاهی کرده‌اند، فاقد هرگونه جایگاه حقوقی برای استناد به این سازوکار هستند.

هر تلاشی برای سوءاستفاده از سازوکار حل‌وفصل اختلافات و سایر سازوکارهای مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱ نه تنها اعتبار شورای امنیت سازمان ملل را تضعیف می‌کند، بلکه رژیم عدم اشاعه را نیز به طور جدی تهدید خواهد کرد.

جمهوری اسلامی ایران در تمامی مناسبت‌ها، از جمله از طریق مکاتبات رسماً با مقامات تروئیکای اروپایی، به‌صراحت اعلام کرده است که در صورت فعال‌سازی سازوکاری برای بازگرداندن قطعنامه‌های منسوخ شورای امنیت، ایران واکنش‌های مناسب را مدنظر دارد، از جمله آغاز فرآیند خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای بر اساس ماده ۱۰ آن معاهده. در چنین شرایطی، مسئولیت کامل عواقب آن بر عهده کسانی خواهد بود که به‌دنبال بهره‌برداری ابزاری از سازوکارهای بین‌المللی برای تحقق اهداف سیاسی محدود خود هستند. شورای امنیت باید از وقوع این مسیر خطرناک جلوگیری کند و از تمامیت و اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱ حمایت کنند.

۱۱. با نزدیک شدن شورای امنیت به «روز پایان» قطعنامه ۲۲۳۱، ضروری است که تمام تلاش‌ها در راستای مفاد این قطعنامه انجام شود و این نهاد عالی سازمان ملل، پایبندی قاطع خود به اصول برابری حاکمیتی دولت‌ها، حسن نیت در اجرای پیمان‌ها، و صیانت از تمامیت قطعنامه ۲۲۳۱ و منشور ملل متحد را دوباره تأکید کند. در این راستا، جمهوری اسلامی ایران از دبیرکل سازمان ملل متحد و تمامی اعضای شورای امنیت درخواست می‌کند که روایت گزینشی و فاقد مبنای حقوقی تروئیکای اروپایی و سوءاستفاده آنان از سازوکارهای موجود را رد نمایند.

ایران همچنین از تروئیکای اروپایی می‌خواهد تا در سیاست ناکارآمد فشار و تقابل خود تجدیدنظر کرده و به‌جای آن، مسیر گفت‌وگوی معنادار با هدف بازسازی اعتماد را در پیش بگیرند.

۱۲. دستیابی به یک راه‌حل دیپلماتیک پایدار تنها با احترام متقابل، پایبندی دقیق به حقوق بین‌الملل و مذاکره با حسن نیت امکان‌پذیر است. در ماه‌های اخیر، و در پی اعلام آمادگی ایالات متحده، جمهوری اسلامی ایران در چندین دور گفت‌وگوهای غیرمستقیم با آمریکا شرکت کرده است؛ گفت‌وگوهایی که در آن ایران رویکردی واقع‌گرایانه، سازنده و عملی را اتخاذ کرده است.

۱۳. جمهوری اسلامی ایران متعهد است که به دنبال دستیابی به راه‌حلی مذاکره‌ای باشد که ضمن تأمین تضمین‌های کافی در خصوص ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای کشور، حقوق حاکمیتی ایران را در چارچوب پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و حقوق بین‌الملل به رسمیت بشناسد و در عین حال تحریم‌های ظالمانه علیه ملت ایران را به‌طور راستی‌آزمایی شده و پایدار، رفع نماید.

از نظر ما، رسیدن به چنین توافقی امکان‌پذیر است و در صورت وجود اراده سیاسی واقعی، می‌توان در زمان کوتاه به آن دست یافت. از قرار دادن این نامه در زمره اسناد رسمی شورای امنیت بسیار سپاسگزار خواهیم بود. احترامات فائقه را تجدید می‌نماید.