ابتکار تازه دانشگاهیان در زمینه بازیافت دوستدار محیط زیست بطری های پلاستیکی

در تلاشی به منظور کاهش زباله های پلاستیکی و ترویج بازیافت، محققان دانشگاهی اقدام به برگزاری رویدادهایی تحت عنوان ودیعه بر بطری ها در دانشگاه های تهران و شریف نموده اند.

سیستم ودیعه بر بطری ها (Bottle Deposit) روشی است که به منظور کاهش زباله و تشویق به بازیافت در بسیاری از کشورها به کار گرفته می شود. در این سیستم، به هنگام خرید نوشیدنی هایی که در بطری های پلاستیکی، شیشه ای یا قوطی های فلزی هستند، مبلغی به عنوان ودیعه (Deposit) از خریدار دریافت خواهد شد. این مبلغ پس از بازگرداندن بطری یا قوطی خالی به مراکز بازیافت یا فروشگاه ها، به خریدار بازگردانده می شود.

هدف این سیستم بازیافت، کاهش زباله های پلاستیکی و فلزی، ترغیب مردم به بازیافت، کاهش آلودگی محیط زیست، صرفه جویی در منابع اولیه و انرژی و بهینه سازی نحوه عملکرد است.
در این سامانه، مشتریان نوشیدنی در ظروف قابل بازیافت را تهیه کرده و ضمن پرداخت هزینه محصول، مبلغ ودیعه را نیز می پردازند و در انتهای مصرف، بطری یا قوطی را به مراکز تعیین شده (از جمله دستگاه های اتوماتیک جمع آوری یا فروشگاه ها) بازمی گردانند.

از جمله کشورهای موفقی که این سیستم را به کار گرفته اند، می توان به آلمان اشاره کرد که یکی از مؤثرترین نمونه های سیستم ودیعه به شمار می رود و میزان ودیعه بسته به نوع بطری میان ۸ تا ۲۵ سنت متغیر است.

نرخ بازگشت بطری ها در کشورهای سوئد، نروژ و دانمارک بیش از ۹۰ درصد برآورد شده و این طرح همچنین در کشورهای کانادا و آمریکا در حال اجراست.

در ایران هنوز سیستمی به عنوان ودیعه رسمی برای بطری ها پیاده سازی نشده، اما درحال حاضر برنامه هایی برای بهبود فرآیند جمع آوری و بازیافت بطری های پلاستیکی و قوطی ها در حال بررسی است.

دکتر مهدی داراب، عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت و مجری طرح ودیعه گذاری بر بطری ها در خصوص این طرح بیان داشت: ودیعه گذاری به معنای گرویی گذاشتن است و این طرح در تلاش است تا برای بطری های یک بار مصرف یا هر اشیایی که به راحتی می توانند در طبیعت رها شده و بالقوه مضر باشند، نیازی به گرویی را ایجاد کند. برای نمونه، خریدار در زمان خرید نوشیدنی، مبلغی اضافی به عنوان ودیعه بطری را پرداخت کرده و پس از مصرف، بطری خالی را بازگردانده و مبلغ گرویی خود را یک جا دریافت می کند.

وی ادامه داد: با این سیستم مالی ساده، می توان نرخ بازیافت بطری های یک بار مصرف را تا بیش از ۹۰ درصد افزایش داد.

داراب اشاره کرد که گرویی بطری در گذشته در ایران متداول بوده است و توضیح داد: این روش در دهه ۶۰ جاری بود، اگرچه در آن زمان بُعد اقتصادی مورد توجه قرار داشت و مسائل محیط زیستی نادیده گرفته شده بود، اما در دنیای مدرن امروز در طرح ودیعه بر بطری هر دو جنبه اقتصادی و زیست محیطی در نظر گرفته می شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت با اشاره به تجارب جهانی در این زمینه، افزود: بر اساس آمار، بیش از ۵۰ کشور در دنیا این سیستم را طراحی و اجرایی کرده اند که از این میان می توان به نروژ، آلمان و فنلاند اشاره کرد که با نرخ بازیافت بیش از ۹۰ درصد، در زمره موفق ترین کشورها در این حوزه قرار دارند.

داراب تصریح کرد: موضوعات علمی در سرتاسر جهان تأثیرات و نتایج مشابهی دارند. به عنوان مثال، قرارگیری در معرض ترکیباتی نظیر فنول یا رهایش میکروپلاستیک در بدن جانداران، در همه جا مضر است و این واقعیت از طریق مطالعات مستقل به اثبات رسیده و قابل انکار نیست؛ لذا این طرح به دنبال راهکارهایی برای مقابله با آلودگی پلاستیکی ناشی از بطری های یک بار مصرف است و ما نیز نیاز به سیستمی بهینه داریم که به عواقب ناشی از انتشار زباله های غیرسیستماتیک بطری ها بپردازیم.

وی با اشاره به مطالعات انجام شده، اظهار داشت که بهترین روش برای اطمینان از بازیافت بطری ها، سیستم ودیعه گذاری است و تصریح کرد: یک نشانه واضح از موفقیت طرح ودیعه این است که تمامی کشورهایی که از ۳۰ سال پیش این فرآیند را آغاز کردند، به تاکنون آن را ادامه داده اند، به طوری که هیچ کشوری فرآیند را آغاز نکرده که بعد از آن دستور لغو آن را صادر کرده باشد.

داراب اشاره کرد که اگر در هر نقطه ای این طرح پس از اجرا متوقف شود، نشانه ای از تردید است و افزود: به همین دلیل از سال ۱۳۹۶ با همکاری سایر محققان در این زمینه فعال شدم و یک همایش ملی برگزار کرده و در سال های گذشته یک طرح پایلوت را در دانشگاه علم و صنعت به اجرا درآورده ایم. در حال حاضر نیز در نظر داریم تا رویداد ودیعه گذاری بر بطری ها را در دانشگاه های تهران و شریف ترتیب دهیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت همچنین با اشاره به برگزاری این رویداد ملی در دانشگاه تهران گفت: این رویداد در روز دوشنبه، ۲۹ بهمن ۱۴۰۳ در دانشکده مکانیک دانشکدگان فنی دانشگاه تهران برگزار خواهد شد و در آن به بررسی آخرین وضعیت جهانی و داخلی در زمینه بازیافت بطری پرداخته خواهد شد.

به گفته او، در تاریخ ۳۰ بهمن نیز این رویداد در دانشگاه صنعتی شریف برگزار خواهد شد.

داراب ابراز امیدواری کرد که برگزاری این رویدادها به تقویت گفتمان و ادبیات مرتبط با بازیافت سیستماتیک ظروف یک بار مصرف منجر شود.