تهدید جدی‌تر شدن محرومیت اروپا از گاز روسی
اوکراین با بیش از ۲۲ هزار کیلومتر شبکه لوله‌کشی گاز طبیعی، طی چندین دهه گذشته، به عنوان یک بازیکن اصلی در بازار انرژی اروپا شناخته شده است. اما با نزدیک شدن به پایان سال جاری و انقضای قرارداد ترانزیت گاز روسیه، این منابع کلیدی ممکن است دیگر ارزش چندانی نداشته باشند.
با نزدیک شدن فصل گرمایش، مذاکرات میان مسکو و کی‌یف کوچکتر و فشرده‌تر شده‌اند، اما به نظر نمی‌رسد توافقی برای تمدید ترانزیت گاز از روسیه به اروپا قبل از پایان قرارداد فعلی در دسامبر حاصل شود. این مسئله می‌تواند به توقف انتقال گاز روسیه از طریق اوکراین منجر گردد، که طی بیش از دو سال جنگ، ادامه یافته است.
مارگاریتا بالماسیدا، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه «ستون هال» و کارشناس در سیاست انرژی جمهوری‌های سابق شوروی، عنوان می‌کند که اگر ترانزیت از اوکراین به پایان برسد، به معنای خاتمه یک دوره حرکتی است که به تدریج در حال شکل‌گیری بوده است.
این پدیده می‌تواند به افزایش ابهام در بازارهای انرژی قاره اروپا منجر شود، در حالی که روسیه با از دست دادن یکی از دو مسیر باقی‌مانده انتقال گاز به اروپا روبرو خواهد شد. علاوه بر این، اوکراین نیز همچنان ممکن است ضرر بیشتری را متحمل شود، چرا که درآمد حاصله از ترانزیت گاز به حفظ زیرساخت‌های انرژی و جایگاه استراتژیک این کشور به عنوان یک کریدور انرژی برای متحدان غربی کمک می‌کرد.
انتقال گاز، به مدت بیش از پنج دهه، یکی از عناصر کلیدی برای ارتباط میان روسیه، اوکراین و اروپا بوده است. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، تنش‌ها در مورد ترانزیت به بخشی از روابط میان روسیه و اوکراین تبدیل شده است. این سوءتفاهم‌ها در گذشته منجر به کاهش عرضه در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۹ شد و باعث شد که چندین مشتری اروپایی در دماهای یخ‌زده روزها در سرما بمانند.
قرارداد فعلی ترانزیت میان شرکت نفتوگاز اوکراین و گازپروم روسیه، در پایان سال ۲۰۱۹ به امضا رسید. در آن زمان، نقشه انرژی اروپا به طرز قابل توجهی متفاوت به نظر می‌رسید. امروزه، جریان گاز از این خط لوله کمتر از پنج درصد از واردات این قاره را شامل می‌شود، اما برای تاثیرگذاری بر امنیت انرژی کافی است.
منافع اوکراین در قرارداد ترانزیت گاز روسیه
اوکراین هم‌اکنون با واقعیتی تلخ مواجه است؛ هیچ کشوری مانند کی‌یف به تمدید توافق ترانزیت گاز نیاز ندارد. میخائیلو سویشچو، تحلیلگر شرکت اوکراینی «اکسپرو کانسالتینگ»، تخمین می‌زند که اوکراین سالانه ۸۰۰ میلیون دلار از درآمدهای ترانزیت را از دست خواهد داد، که این تقریباً یک‌سوم درآمد قبلی آن است. به هر حال، این کاهش در مقایسه با میلیاردها دلار ضرری که روسیه از زمان آغاز جنگ در اوکراین در سال ۲۰۲۲ متحمل شده، بسیار کم است.
بسیاری از خریداران گاز روسیه توانسته‌اند منابع جدیدی پیدا کنند که می‌تواند جایگزین واردات گاز از این کشور شود. آلمان که پیش از جنگ، بیش از نیمی از نیاز انرژی خود را از گاز روسیه تامین می‌کرد، حالا واردات گاز از نروژ و گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) از نقاط مختلف جهان را افزایش داده و به واردات از طریق خطوط لوله اوکراین نیازی ندارد.
با این حال، آلمان همچنان درهای خود را به روی گاز روسیه کاملاً نمی‌بندد. با توجه به فشار بر بخش تولید این کشور، برخی از احزاب مخالف و مدیران تجاری خواهان از سرگیری واردات ارزان‌تر گاز از روسیه از طریق خط لوله هستند. پس از خرابکاری و انفجار در لوله‌های زیردریایی نورد استریم به آلمان در سپتامبر ۲۰۲۲، مسیر اوکراین به عنوان مقرون به صرفه‌ترین گزینه باقی خواهد ماند.
اتریش و اسلواکی، دو کشور اصلی که همچنان گاز روسیه را از طریق اوکراین دریافت می‌کنند، اعلام کرده‌اند که آماده‌اند تا واردات گاز روسیه از خطوط لوله را حذف کنند. بزرگترین تامین‌کننده گاز اسلواکی (SPP) می‌گوید که در آستانه زمستان، از نظر تامین گاز در وضعیت خوبی قرار دارد. اتریش با توجه به این مساله که واردات گاز از طریق اوکراین ممکن است در ژانویه به پایان برسد، امیدوار است که بتواند قرارداد با گازپروم را لغو کند.
انگیزه قوی مسکو برای تمدید قرارداد ترانزیت
مسکو همچنین مسیرهای دیگری برای فروش گاز در دست دارد، شامل خطوط لوله‌ای که از طریق ترکیه عبور می‌کنند و همچنین توسعه زیرساخت انرژی به سمت چین و صادرات ال‌ان‌جی. با این حال، به گفته بلومبرگ، شبکه‌های لوله‌کشی به اروپا محدود است و با توجه به اینکه شبکه‌های موجود پس از جنگ به علت آسیب‌ها یا تحریم‌ها مسدود شده‌اند، از دست دادن حجم گاز انتقالی از طریق اوکراین می‌تواند معادل ۶.۵ میلیارد دلار در سال بر مبنای قیمت فعلی باشد. این مساله یک دلیل قوی برای کرملین در نظر گرفته می‌شود تا توافق ترانزیت را تمدید کند.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، هفته گذشته به نشان دادن تمایل خود برای ادامه ترانزیت گاز از طریق اوکراین پس از سال ۲۰۲۴ پرداخته است.
اوکراین خط قرمز خود را دور می‌زند؟
گرچه اوکراین در تلاش است تا ارتباطات خود را حفظ کند، اما در این حال سعی دارد به خط قرمزهای خود پایبند باشد. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، به‌وضوح اعلام کرده که علاقمند به حذف “مولکول‌های روسی” از شبکه ترانزیت کشور است تا جریان پول به سمت کرملین را قطع کند. در عوض، کی‌یف کوشش می‌کند تامین‌کنندگان دیگر را بیابد تا به استفاده از این دارایی‌ها کمک کند، اما فقدان گاز روسیه در این سیستم ممکن است بیشتر از قبل، شبکه خطوط لوله را به هدفی نظامی تبدیل کند.
اوکراین با جمهوری آذربایجان در حال مذاکرات ترانزیت است. جمهوری آذربایجان هم‌اکنون به هشت کشور اروپایی گاز می‌دهد و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، از آغاز مذاکرات برای فروش گاز به حداقل سه بازار دیگر در اروپا خبر داده است.
اما آن سوفی کوربو، محقق مرکز سیاست انرژی جهانی دانشگاه کلمبیا، به این نکته اشاره می‌کند که واقعیت نشان می‌دهد که تولید گاز جمهوری آذربایجان به‌عنوان یک جایگزین کامل در کوتاه‌مدت کافی نیست و هر توافق جایگزین احتمالاً شامل تغییر مسیر گاز روسیه خواهد بود. او اظهار داشته است: “جریان گاز با برچسب آذری، به معنای سفیدکاری گاز روسی خواهد بود.”
قراردادهای پیشنهادی با قزاقستان و دیگر صادرکنندگان آسیای مرکزی ممکن است گزینه مناسبی باشد، اما زمان برای تدوین یک طرح قبل از انقضای توافق ترانزیت محدود است.
بر اساس گزارش بلومبرگ، با توجه به اینکه تعادل بین عرضه و تقاضا بسیار شکننده است، از دست دادن مسیر واردات گاز از طریق اوکراین می‌تواند منجر به نوسانات شدید در بازارهای اروپایی شود. همچنین هر گونه اختلال در عرضه نروژ یا مشکلات در واردات ال‌ان‌جی، به اضافه سرمای شدید، می‌تواند قیمت گاز را به شکلی قابل توجهی افزایش دهد.
