تحولات جهانی در حرفه پرستاری ایران / افزایش سه‌برابری تعداد فارغ‌التحصیلان پرستاری در دهه گذشته
در تاریخ ۱۷ آبان‌ماه سال جاری در تقویم جمهوری اسلامی ایران، به مناسبت گرامیداشت سالروز ولادت «حضرت زینب کبری(س)»، «روز ملی پرستار» نام‌گزاری شده است. در سال‌های اخیر، ایران تحولات مهمی در زمینه‌ی آموزش و تربیت نیروی پرستاری را تجربه کرده است. تعداد فارغ‌التحصیلان رشته پرستاری، از ۴ هزار نفر در سال ۱۳۹۰ به بیش از ۱۲ هزار نفر در سال ۱۴۰۳ افزایش یافته و تعداد دانشکده‌های پرستاری نیز از ۳۵ به ۵۰ واحد آموزشی رسیده است. این موفقیت‌ها و همچنین شرکت فعال ایران در مجامع علمی جهانی و افزایش تعداد پرستارانی که به کشورهای دیگر اعزام می‌شوند، قدرت و نفوذ پرستاری ایرانیان را در سطح بین‌المللی به نمایش می‌گذارد.
به نقل از خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، در تاریخ ۱۷ آبان‌ماه سال جاری در تقویم کشورما به مناسبت سالروز ولادت «حضرت زینب کبری(س)» «روز ملی پرستار» به رسمیت شناخته شده است. حرفه پرستاری در ایران در دهه‌ی اخیر شاهد تحولات شگرفی بوده است. این تغییرات نه تنها در زمینه آموزش و پرورش نیروی انسانی متخصص، بلکه همچنین در زمینه پژوهش‌های علمی، فناوری‌های جدید و مشارکت در مجامع بین‌المللی قابل مشاهده است. در این گزارش، به تحلیل پیشرفت‌های اساسی در این حوزه و تأثیرات این تحولات در بهبود خدمات بهداشتی و درمانی در ایران و در سطح جهانی پرداخته خواهد شد.
افزایش قابل‌توجه تعداد فارغ‌التحصیلان و توسعه‌ی زیرساخت‌های آموزشی در پرستاری
ایران در سال‌های اخیر شاهد رشد قابل توجهی در تربیت نیروی پرستاری بوده است. بر اساس آمارهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تعداد دانشکده‌های پرستاری کشور از ۳۵ به ۵۰ مؤسسه آموزشی افزایش یافته است. این افزایش تعداد دانشکده‌ها به ویژه در دانشگاه‌های دولتی و خصوصی باعث ارتقاء سطح آموزش پرستاری شده است. اکنون، بیش از ۱۲ هزار نفر از فارغ‌التحصیلان پرستاری در سال ۱۴۰۳، در مقایسه با ۴ هزار نفر در سال ۱۳۹۰، تحصیلات خود را در این رشته به پایان رسانده‌اند.
این افزایش در تعداد دانشکده‌ها و فارغ‌التحصیلان پرستاری در کنار تقویت کیفیت آموزشی، نقش کلیدی در تأمین نیروی انسانی برای بیمارستان‌ها و مراکز درمانی ایفا نموده است. «علیرضا زالی» رئیس دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی در این زمینه بیان کرد: «افزایش تعداد دانشکده‌های پرستاری نه تنها به تربیت نیروهای متخصص کمک کرده، بلکه باعث تقویت جایگاه پرستاری در «نظام سلامت» کشور نیز شده است.»
در این راستا، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران در سال‌های اخیر با اجرای برنامه‌های آموزشی متنوع، توانسته است ظرفیت‌های آموزشی و پژوهشی پرستاری را به سطح جهانی برساند.
فعالیت پرستاران در پژوهش‌های علمی و انتشار مقالات بین‌المللی
یکی از موفقیت‌های بارز ایران در دهه‌ی اخیر، افزایش فعالیت‌های علمی و پژوهشی در حوزه پرستاری بوده است. در سال‌های اخیر، تعداد مقالات علمی پرستاران ایرانی در نشریات معتبر بین‌المللی به طرز قابل توجهی افزایش یافته است. بر اساس گزارش‌های انجمن پرستاری ایران و سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، تعداد مقالات علمی در زمینه پرستاری که توسط پرستاران ایرانی منتشر شده، از ۲۵۰ مقاله در سال ۱۳۹۵ به بیش از ۶۰۰ مقاله در سال ۱۴۰۱ رسیده است. این روند نشان‌دهنده بهبود کیفیت پژوهش‌ها و شناسه بین‌المللی پرستاری ایرانی است.
مقالات منتشرشده توسط پرستاران ایرانی غالباً بر روی موضوعاتی مانند مراقبت‌های ویژه، پرستاری در بحران‌ها، روان‌شناسی پرستاری و پژوهش‌های بالینی تمرکز داشته‌اند. برخی از مقالات بارز در این زمینه شامل مطالعاتی در خصوص «مدیریت بحران‌های بهداشتی در ایران» و «نقش پرستاران در مدیریت بیماری‌های مزمن» می‌باشد.
تحقیقات انجام‌شده در این زمینه‌ها نه‌تنها در ایران، بلکه در سطح جهانی مورد توجه قرار گرفته‌اند. به عنوان نمونه، یکی از مقالات منتشرشده در مجله «International Journal of Nursing Studies» در سال ۱۴۰۱ توسط دانشمندان ایرانی با موضوع «ارتقاء کیفیت مراقبت‌های پرستاری در بیمارستان‌ها در دوران پاندمی کووید-۱۹» منتشر شد و مورد ارزیابی و استناد پژوهشگران بین‌المللی قرار گرفت.
ارتقاء استانداردهای جهانی پرستاری و نقش ایران در مجامع بین‌المللی
علاوه بر پیشرفت‌های داخلی، ایران در سطح بین‌المللی نیز در تلاش است تا استانداردهای جهانی پرستاری را بهبود بخشد. یکی از اقدامات کلیدی ایران در این زمینه، عضویت در انجمن‌های بین‌المللی پرستاری است. ایران به‌عنوان یکی از کشورهای پیشرو در منطقه غرب آسیا در توسعه و ارتقاء استانداردهای پرستاری شناخته می‌شود و در این راستا در بیش از ۱۰ انجمن بین‌المللی پرستاری از جمله اتحادیه بین‌المللی پرستاری (ICN) و سازمان جهانی بهداشت (WHO) مشارکت دارد.
«محمد میرزابیگی» رئیس سابق سازمان نظام پرستاری در این زمینه بیان کرد: «مشارکت فعال ایران در مجامع بین‌المللی به ارتقاء استانداردهای پرستاری در کشور کمک کرده و تجربیات ما در مدیریت مراقبت‌های بهداشتی و آموزش پرستاری در سطح جهانی به رسمیت شناخته شده است.»
در سال ۱۴۰۲، ایران به‌عنوان یکی از کشورها با پیشرفت در ارائه مدل‌های آموزشی نوین در پرستاری و مدیریت سیستم‌های بهداشتی و درمانی در منطقه غرب آسیا معرفی گردید. این رتبه‌بندی بر اساس معیارهایی نظیر توسعه سیستم آموزشی، پژوهش‌های علمی و مشارکت در کنفرانس‌ها و همایش‌های بین‌المللی صورت پذیرفته است.
اعزام پرستاران ایرانی به دیگر کشورها
یکی از پیامدهای مثبت تحولات حوزه پرستاری در ایران، اعزام پرستاران به کشورهای مختلف، بخصوص کشورهای حاشیه‌ی خلیج‌فارس، استرالیا، کانادا و دیگر کشورهای پیشرفته می‌باشد. طبق آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۰۰۰ پرستار ایرانی به کشورهای گوناگون اعزام شده‌اند. این فرایند ادامه داشته و انتظار می‌رود این تعداد بهویژه در زمینه نیروی متخصص در سال‌های آینده افزایش یابد.
این اعزام‌ها به دلیل تخصص و مهارت بالای پرستاران ایرانی و کیفیت آموزش‌های پرستاری در ایران انجام می‌شود. «دکتر علیرضا زالی»، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این رابطه بیان کرد: «پرستاران ایرانی به دلیل تخصص و مهارت‌های بالای خود، در کشورهای مختلف به رسمیت شناخته شده‌اند و این امر به بهبود ارتباطات علمی و پزشکی میان ایران و دیگر کشورها کمک کرده است.»
گسترش فناوری‌های نوین در حوزه پرستاری
استفاده از نوآوری‌های فناوری در حیطه پرستاری یکی از مهم‌ترین دستاوردهای ایران در سال‌های اخیر بوده است. بر اساس گزارش‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال ۱۴۰۲، بیش از ۳۰ درصد از بیمارستان‌های کشور از سیستم‌های پزشکی از راه دور یا تله‌مدیسین بهره می‌برند. این فناوری به خصوص در مناطق دورافتاده کشور، که دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی در آن‌ها دشوار است، کمک شایانی به ارائه مراقبت‌های پزشکی نموده است.
از مزایای استفاده از تله‌مدیسین در پرستاری ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. دسترسی بهتر به خدمات بهداشتی: تله‌مدیسین این امکان را برای پرستاران فراهم می‌آورد که به صورت از راه دور، به بیماران خدمات پزشکی ارائه دهند، بخصوص در مناطق دورافتاده.
۲. ارتقاء کیفیت مراقبت‌ها: این فناوری به پرستاران اجازه می‌دهد از پیشرفته‌ترین تجهیزات پزشکی برای ارائه مراقبت‌های بهتر استفاده نمایند.
«محمد قوسیان مقدم» دبیرکل سابق جمعیت هلال‌احمر در این خصوص اشاره کرد: «استفاده از فناوری‌های تازه، به ویژه تله‌مدیسین، نه تنها کیفیت دسترسی به خدمات بهداشتی را بهبود بخشیده، بلکه به افزایش کیفیت مراقبت‌ها در نواحی دورافتاده و مرزی کشور کمک کرده است.»
مشارکت پرستاران در مدیریت بیمارستان‌ها
در سال‌های اخیر، تغییرات اساسی در فرآیندهای مدیریتی بیمارستان‌ها در ایران مشاهده شده است. بر اساس آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در سال ۱۴۰۱ بیش از ۲۰ درصد از مدیران بخش‌های بیمارستانی، از میان پرستاران انتخاب گردیده‌اند. این مشارکت‌های مدیریتی، به کیفیت خدمات درمانی و کاهش زمان انتظار برای دریافت خدمات منجر شده است.
دخالت پرستاران در فرآیندهای مدیریتی، نه تنها به افزایش بهره‌وری بیمارستان‌ها کمک کرده بلکه باعث ارتقاء رضایت بیماران و کارکنان درمانی نیز شده است.
«علیرضا رئیسی» معاون بهداشتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اظهار داشت: «مشارکت پرستاران در فرایندهای مدیریتی بیمارستان‌ها، بهبود کارایی و کیفیت خدمات درمانی را به همراه داشته است. این اصلاحات به نفع بیماران و پرسنل درمانی بوده است.»
این مشارکت پرستاران در مدیریت بیمارستان‌ها، تغییرات مثبتی در نحوه ارائه خدمات درمانی، بهبود فرآیندهای کاری و بهینه‌سازی منابع به همراه داشته است. علاوه بر این، افزایش نقش پرستاران در مدیریت بیمارستان‌ها، به ترویج فرهنگی در محیط‌های درمانی کمک کرده که در آن، پرستاران به عنوان مدیران و تصمیم‌گیرندگان مؤثر شناخته می‌شوند.
چالش‌ها و موانع پیش روی توسعه پرستاری در ایران
با وجود پیشرفت‌های نمایان در حوزه پرستاری، هنوز چالش‌هایی وجود دارد که بر روند توسعه این حرفه تأثیر می‌گذارد. این چالش‌ها شامل مشکلات اقتصادی در بیمارستان‌ها، کمبود تجهیزات پزشکی پیشرفته و فشار کاری زیاد بر پرستاران می‌باشد. همچنین، نوسانات اقتصادی و محدودیت‌های مالی، بر ظرفیت‌های آموزشی و پژوهشی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی تأثیرگذار بوده است.
علاوه بر این، علی‌رغم پیشرفت‌های قابل توجه ایران در زمینه‌ی آموزش و پژوهش در حوزه پرستاری، در برخی مناطق بهویژه روستاها و نواحی مرزی، دسترسی به خدمات پرستاری با کیفیت مطلوب، محدودیت‌هایی دارد. بنابراین، گسترش زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری در این مناطق می‌تواند به کاهش این چالش‌ها کمک نماید.
چشم‌انداز آینده و راهکارهای پیشنهادی برای ارتقاء پرستاری در ایران
با توجه به روندهای رو به رشد در حوزه پرستاری و تجارب موفق ایران در زمینه‌های آموزشی، پژوهشی و فناوری‌های نوین، می‌توان انتظار داشت که پرستاری در ایران در آینده نزدیک به یکی از اجزای کلیدی و پیشرو در نظام سلامت جهانی تبدیل گردد. برای دستیابی به این هدف، ضروری است که کشور به موارد زیر اهتمام ورزد:
۱. افزایش سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های پرستاری: با توجه به پیشرفت‌های علمی پرستاران ایرانی، لازم است که دولت و بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری بیشتر در زمینه تحقیق و توسعه پرستاری بپردازند. این پژوهش‌ها باید بیشتر بر موضوعات تخصصی نظیر پرستاری در بحران‌ها، مراقبت‌های ویژه و درمان بیماری‌های مزمن متمرکز باشند.
۲. تقویت زیرساخت‌های آموزشی: با توجه به افزایش تعداد دانشکده‌های پرستاری و فارغ‌التحصیلان این رشته، تقویت زیرساخت‌های آموزشی و برگزار کردن دوره‌های تخصصی برای پرستاران در سطوح ملی و بین‌المللی، می‌تواند به بهبود سطح علمی و عملی این حرفه کمک نماید.
۳. توسعه آموزش‌های مجازی و تله‌مدیسین: استفاده از دانش‌های نوین مانند تله‌مدیسین و اختراعات آن‌لاین، می‌تواند به پرستاران این امکان را بدهد که جدیدترین اطلاعات و مهارت‌ها را در اختیار داشته باشند، بهویژه در مناطق دورافتاده که دسترسی به آموزش‌های حضوری دشوار است.
۴. حمایت از پرستاران در مدیریت بیمارستان‌ها: با توجه به نقش اساسی پرستاران در مدیریت بیمارستان‌ها، دولت و وزارت بهداشت باید سیاست‌هایی برای تقویت این همکاری‌ها اتخاذ کنند تا به بهبود کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی در کشور کمک گردد.
۵. تقویت تعاملات بین‌المللی: ادامه مشارکت فعال ایران در مجامع بین‌المللی و اعزام پرستاران ایرانی به کشورهای گوناگون، می‌تواند به ارتقاء اعتبار و شناخته‌شدن جهانی پرستاری ایران کمک کند و از تجربیات کشورهای دیگر نیز بهره‌برداری نماید.
با توجه به موارد فوق، پرستاری در ایران در یک دهه‌ی اخیر پیشرفت‌های چشمگیری را تجربه کرده است. از افزایش تعداد فارغ‌التحصیلان و دانشکده‌های پرستاری گرفته تا توسعه تحقیقات و استفاده از فناوری‌های جدید، همگی نشانه‌ای از حرکت پرستاری ایران به سمت توسعه‌ای پایدار و بین‌المللی هستند. اما همچنان چالش‌هایی وجود دارد که نیازمند تلاش‌های بیشتر برای بهبود وضعیت پرستاری و ارتقاء خدمات بهداشتی و درمانی در کشور است. با تداوم برنامه‌های توسعه‌ای و همکاری‌های بین‌المللی، می‌توان افق روشنی برای پرستاری ایران متصور شد که در آن، این حرفه نه‌تنها در سطح ملی، بلکه در سطح جهانی نیز شناخته‌شده‌تر و اثرگذارتر گردد.
