عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز، با اشاره به اهمیت انجام واکسیناسیون به‌موقع در کودکان و نوزادان، نکات علمی و کاربردی مراقبت پیش و پس از دریافت واکسن را تشریح کرد.
، دکتر فاطمه ویزشفر – عضو هیئت علمی گروه پرستاری دانشگاه علوم پزشکی شیراز – اظهار داشت: واکسیناسیون به‌عنوان اولین خط دفاعی در برابر بسیاری از بیماری‌های خطرناک برای کودکان به حساب می‌آید و والدین نباید به خاطر نگرانی از عوارض واکسن‌ها یا باورهای غیرعلمی، این اقدام حیاتی را به تعویق بیندازند.
او ادامه داد: عوارض واکسن‌ها اغلب خفیف و کوتاه‌مدت هستند و بروز عوارض جدی بسیار نادر است؛ واکسیناسیون توسط کارشناسان دوره‌دیده در تمامی مراکز خدمات جامع سلامت و خانه‌های بهداشت انجام می‌شود و استانداردهای لازم در زمینه نگهداری، حمل و نقل و تزریق واکسن رعایت می‌گردد.
عوارض برخی واکسن‌ها
این عضو هیئت علمی در خصوص واکسن‌های خاص توضیح داد: برخی از واکسن‌ها، نظیر «ب ث ژ» که در بدو تولد تزریق می‌شود، ممکن است منجر به بروز جوش یا زخم در محل تزریق شوند و حتی با ترشح مختصری همراه باشند.
ویزشفر تأکید کرد: این واکنش‌ها طبیعی بوده و نیازی به درمان خاص، استفاده از پماد یا کمپرس گرم و سرد نمی‌باشد؛ شستشوی ساده با آب و صابون کافی است و محل تزریق به تدریج بهبود می‌یابد.
وی درباره عوارض واکسن‌های پنج‌گانه و سه‌گانه خاطرنشان کرد: عوارض این واکسن‌ها شامل تب، ورم در محل تزریق، درد و بی‌قراری در کودک است که می‌تواند بر شیر خوردن او تأثیر بگذارد.
نباید قبل از مراجعه به مرکز بهداشت داروی مسکن به کودک داد
ویزشفر با تأکید بر اینکه پیش از مراجعه به مرکز بهداشت، نمی‌بایست هیچ داروی مسکنی به کودک داده شود، افزود: مؤثرترین روش برای کاهش درد، استفاده از قطره یا شربت استامینوفن پس از تزریق و بر اساس وزن کودک است که معمولاً دو برابر وزن او تجویز می‌شود؛ در صورت عدم وجود تب، می‌توان مصرف دارو را قطع کرد.
در ۲۴ ساعت اول پس از تزریق، می‌توان کمپرس سرد روی محل تزریق قرار داد؛ اما استفاده مستقیم از یخ یا کیف آب گرم به مدت طولانی مناسب نیست. بهتر است کمپرس درون پارچه تمیزی پیچیده شود تا قرمزی و ورم به سرعت کاهش یابد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز ادامه داد: در صورتی که محل تزریق به جای بهبود، با علائمی چون افزایش تورم، تب مستمر و ترشحات چرکی مواجه شد، والدین باید به مرکز بهداشت نزدیک محل زندگی مراجعه کنند تا اقدامات لازم انجام شود.
نکات واکسیناسیون برای کودکان با شرایط خاص
ویزشفر در خصوص واکسن‌زنی به کودکان با شرایط خاص، به‌ویژه نقص سیستم ایمنی، بیماری‌های قلبی، سندروم داون، تاریخچه تشنج یا نیاز به دریافت خون و فرآورده‌های خونی توضیح داد: در این موارد، والدین باید با پزشک متخصص یا مراقبان سلامت مشورت نمایند تا بر اساس وضعیت خاص کودک، راهنمایی‌های لازم را دریافت کنند.
او به عنوان مثال بیان کرد چنانچه کودک قطره فلج اطفال خوراکی را دریافت نماید، مادر باردار باید از تماس مستقیم با کودک پرهیز کند.
این عضو هیئت علمی تأکید کرد: حتی با وجود بیماری یا درمان خاص، واکسیناسیون تنها تحت شرایط معین و پس از مشورت با پزشک و کارشناسان قابل تأخیر است و معمولاً هیچ محدودیتی برای انجام واکسن‌ها به صورت به‌موقع وجود ندارد.
مراقبت‌های بعد از واکسن
دکتر ویزشفر در مورد مراقبت‌های والدین پس از دریافت واکسن توسط کودکان و شیرخواران توضیح داد: یکی از مؤثرترین روش‌ها برای کاهش عوارض ناشی از واکسن، مراقبت و آرامش دادن به کودک است.
وی بهترین روش‌های والدین برای توجه به کودک بعد از واکسیناسیون را شامل تماس پوست به پوست مادر با کودک یا نگه داشتن کودک در آغوش والدین حین تزریق، نوازش و صحبت با کودک و تغذیه از شیر مادر یا مایعات پس از حصول اطمینان از آرامش و توانایی بلع کودک عنوان کرد.
این عضو هیئت علمی دیگر راهکارها را پرت کردن حواس کودک، نوازش و صحبت با او دانسته و اضافه کرد: بی‌قراری و گریه کودک پس از تزریق واکسن، یک واکنش طبیعی است و والدین نباید نگران باشند.
موارد منع یا تأخیر در واکسیناسیون
ویزشفر به موارد منع یا تأخیر در انجام واکسن‌زنی اشاره کرد و توضیح داد: معمولاً کودکی که تازه به یک بیماری خفیف مبتلا شده یا در دوره نقاهت مانند سرماخوردگی، آنفولانزا، آبله مرغان یا اسهال خفیف به سر می‌برد، می‌تواند واکسن خود را دریافت کند.
به گفته وی، مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک یا ضد ویروس نیز معمولاً مانع واکسن‌زنی نمی‌شود، به جز برخی واکسن‌های زنده نظیر واکسن آبله مرغان و واکسن زنده آنفولانزا که قبل از تزریق به مشاوره پزشک نیاز دارند.
اگر به هر دلیلی تزریق واکسن برای کودک یا نوزاد به تأخیر افتاد، راهکار چیست؟
ویزشفر با تأکید بر اینکه هیچ واکسنی نباید زودتر از موعد مقرر تزریق شود، گفت: در مراکز بهداشتی، تاریخ واکسن‌ها معمولاً بر روی کارت واکسن کودک با مداد نوشته می‌شود و به والدین یادآوری می‌شود که در چه تاریخی باید مراجعه کنند.
او افزود: فراموش کردن تاریخ واکسن هیچ مشکلی یا واکنش منفی برای کودک ایجاد نمی‌کند و والدین همیشه مورد احترام هستند و در صورت وقوع هر مشکل، می‌توانند به مراکز بهداشتی نزدیک محل زندگی مراجعه کنند تا کارشناسان با توجه به سن کودک و واکسن‌های باقی‌مانده اقدامات لازم را انجام دهند و نیازی به نگرانی وجود ندارد.
باورهای نادرست درباره تزریق واکسن‌ها
ویزشفر در مورد برخی باورهای اشتباه والدین پس از واکسیناسیون توضیح داد: برخی والدین بر این باورند که نباید پس از تزریق واکسن، کودک یا نوزاد را حمام کرد؛ اما این فرضیه از نظر علمی بی‌پایه بوده و حمام کردن بعد از واکسیناسیون هیچ مشکلی برای کودک ایجاد نمی‌کند.
به نقل از وزارت بهداشت، این عضو هیئت علمی افزود: اگر کودک پیش از دریافت واکسن تب داشته یا حالش مساعد نبوده است، والدین می‌توانند تا زمان بهبودی او صبر نمایند.
دکتر ویزشفر همچنین تصریح کرد: در واکسن‌هایی نظیر MMR نیاز به مراقبتی خاص نیست و معمولاً هیچ واکنش شدیدی به همراه ندارند؛ در صورت بروز خونریزی در محل تزریق، فشار ملایم بر روی محل کافی است و نیازی به فشار شدید یا ماساژ نیست، چرا که فشار زیاد ممکن است گریه کودک را طولانی‌تر کند.