خشکسالی تاریخی در کشور؛ بحران آب به وضعیت حاد نزدیک شده است
تحلیل تازه ترین اطلاعات مربوط به صنعت آب حاکی از آن است که ایران در وضعیت حادی به سر می برد و با بحران کم آبی مواجه است. طبق گفته ی سخنگوی این صنعت، تا تاریخ ۱۹ اسفند، بارندگی ها در ۲۸ استان کشور به طور معناداری زیر سطح نرمال قرار داشته و فقط یک استان از بارش هایی بالاتر از میزان معمول برخوردار بوده است. این اطلاعات نگران کننده نشان می دهد که مجموع بارش های ثبت شده تا به امروز به عدد ۱۰۱ میلی متر رسیده که نسبت به میانگین بلندمدت ۱۶۰ میلی متر افتی معادل ۳۷ درصد را به همراه داشته است.
ایران به مدت پنج سال پیاپی با چالش های ناشی از خشکسالی دست و پنجه نرم می کند که این بحران به شدت بر منابع آبی کشور تاثیر گذاشته است. با تداوم وضعیت کم آبی، کارشناسان بر لزوم تغییر در الگوی مصرف در زمینه های مختلف تأکید دارند. در عرصه کشاورزی، پیشنهاد شده که کشت محصولاتی که نیاز آب بیشتری دارند، چون برنج، اصلاح شده و به جای آن ها محصولات کم آب بر کشت شوند، که می تواند به کاهش فشار بر منابع آبی کمک کند. همچنین در حوزه شهری، مدیریت هوشمند مصرف آب و پیشگیری از هدر رفت آن بسیار مهم است.
اگرچه برخی مناطق کشور از بارش های پراکنده برخوردار بوده اند، متخصصان معتقدند که این بارش ها تاثیری معنادار در تامین منابع آبی ندارند. سخنگوی صنعت آب اعلام کرده است که بارش های گزارش شده، به خصوص در نواحی خشک، تنها به رطوبت سطح زمین منتج می شود و در ایجاد رواناب های دائمی یا افزایش ذخایر آبی اثر چندانی ندارد. حتی اگر بارشی طبیعی در فروردین و اردیبهشت روی دهد، کمبود آبی که در سال جاری به وجود آمده، جبران نخواهد شد، مگر اینکه کشور ناگهان به دوره ای از بارش های فراوان دچار شود.
وضعیت بارش در تهران نیز به شدت نگران کننده است. به گفته ی مراجع رسمی، بارش های این استان نسبت به سال گذشته کاهش ۲۵ درصدی را نشان می دهد و در مقایسه با میانگین بلندمدت، افتی چشمگیر به میزان ۴۶ درصد را تجربه کرده است. این کاهش بارندگی، تأثیر مستقیمی بر منابع آبی اصلی پایتخت گذاشته و منجر به کاهش جدی ذخایر آب سدهایی نظیر امیرکبیر، لار، لتیان، طالقان و ماملو شده است. به گزارش مسئولان، میزان مفید مخزن سد امیرکبیر به نیمی از سطح و سد لار به وضعیت تقریباً خشکی رسیده است.
بحران در کشور؛ سدهای کلیدی در وضعیت قرمز
چالش آب تنها به تهران محدود نمی شود؛ در سال جاری، میزان ورود آب به سدهای کشور به ۹.۵ میلیارد مترمکعب رسیده که این عدد نسبت به سال گذشته افتی برابر با ۳.۵ میلیارد مترمکعب را نشان می دهد. برخی از سدهای اصلی کشور همچون میناب در هرمزگان، زاینده رود در اصفهان، ۱۵ خرداد در خراسان رضوی و سد ساوه در استان مرکزی در وضعیت قرمز یا زرد به سر می برند.
خطر جیره بندی آب در تابستان
یکی از نگرانی های اصلی مسئولین، احتمال جیره بندی آب در تابستان سال آینده است. با اینکه وزارت نیرو اعلام کرده در تلاش است از اتخاذ این سیاست خودداری کند، اما با ادامه روند فعلی مصرف، ممکن است قطع های برنامه ریزی شده آب در برخی مناطق اجتناب ناپذیر شود. در حال حاضر در تهران، کاهش فشار آب بعد از ساعت ۱۲ شب آغاز می شود، اما اگر مصرف کاهش نیابد، احتمال اجرای تدابیر سختگیرانه تر نیز وجود خواهد داشت.
کارشناسان حوزه آب بر این باورند که کشور برای مدیریت این بحران نیازمند استراتژی های هوشمندانه تری در مصرف آب است. بهره برداری بی رویه از چاه های زیرزمینی نه تنها مشکل کمبود آب را حل نمی کند، بلکه می تواند اوضاع را بدتر کند. در این شرایط، همکاری عمومی و پذیرش واقعیت کم آبی از سوی شهروندان و مسئولین، راه حل اصلی برای مقابله با بحران آب محسوب می شود.
چطور مصرف آب را کاهش دهیم؟
بنابراین برای کاهش مصرف آب چه اقداماتی باید انجام داد؟ هنگام شستشوی میوه و سبزی ها بهتر است از یک ظرف پر آب استفاده کنید و در حین کار شیر آب را خاموش نگه دارید. برای شستن ظروف، ابتدا باید چربی ها را با دستمال تمیز کرده و سپس شروع به شستشو کنید و از ماشین ظرف شویی تنها زمانی که کاملاً پر است، استفاده نمایید.
همچنین زمان استحمام را به کمتر از ۵ دقیقه محدود کنید، زیرا هر دقیقه حمام حدود ۱۲ لیتر آب مصرف می کند. در هنگام مسواک زدن نباید شیر آب را روشن نگه دارید و می توانید با یک لیوان آب این کار را انجام دهید. استفاده از سیفون های کم مصرف نیز بسیار موثر خواهد بود. اگر سیفون شما قدیمی است، یک بطری پر از آب را در مخزن آن قرار دهید تا حجم مصرفی کاهش یابد.
فقط زمانی ماشین لباس شویی را روشن کنید که پر باشد، در شستشوی ماشین یا حیاط به جای شلنگ از سطل آب کمک بگیرید و نشت ها و چکه های شیر آب را برطرف کنید؛ زیرا یک شیر چکه کننده ممکن است در طول یک ماه صدها لیتر آب را هدر دهد. در ساختمان های جدید نیز پیشنهاد می شود از تجهیزات کم مصرف مانند سرشیرهای پخش کننده استفاده گردد.
علاوه بر این، بخش کشاورزی به عنوان بزرگترین مصرف کننده آب در ایران (حدود ۹۰ درصد از مجموع مصرف آب کشور)، باید به سمت استفاده از سیستم های آبیاری پیشرفته نظیر آبیاری قطره ای و بارانی به جای روش های سنتی غرقابی حرکت کند. همچنین توصیه می شود که محصولات کم آب بر به جای مواردی مانند برنج و هندوانه در مناطق کم آب کشت شوند، زمان آبیاری بهینه سازی گردد (در ساعات خنک روز مانند صبح زود یا عصر) تا از تبخیر آب جلوگیری شود، از مالچ به عنوان پوشش گیاهی برای کاهش تبخیر آب از سطح خاک استفاده شود و به فناوری های نوین تصفیه و بازیابی آب در مزارع توجه گردد.
در صنعت نیز نیاز است به بازیافت آب در فرآیندهای تولیدی (استفاده دوباره از آب تصفیه شده در کارخانجات)، به روزرسانی تجهیزات صنعتی برای کاهش مصرف آب و بهبود سیستم های خنک کننده در نیروگاه ها توجه شود و همچنین از آب های غیرشرب برای بخش هایی که نیاز به آب آشامیدنی ندارند، استفاده گردد.
بحران آب یک چالش ملی است که تنها با تغییر در رفتار مصرفی و به کارگیری فناوری های مدرن قابل مدیریت است. اگر هر فرد و هر بخش، مصرف آب خود را کاهش دهد، می توان از بروز بحران های حادتر در آینده جلوگیری کرد. هر قطره آب ارزشمند است، لذا بهتر است همین امروز اقدام کنیم.
