تصویر غیرمتعارف ابوبکر در نمایش معاویه
بحث‌ها و مناقشات پیرامون سریال «معاویه» به‌وضوح قابل پیش‌بینی بود، چراکه این شخصیت تأثیرگذار در تاریخ اسلام از جایگاه خاص و پیچیده‌ای برخوردار است. اما آنچه اکثر بینندگان انتظارش را نداشتند، به وجود آمدن مشکلات فنی و ضعف‌های محسوس در این اثر است که وب‌سایت اردنی «سوالیف» به تحلیل آن پرداخته است — اشکالاتی که در برابر هزینه تولید ۱۰۰ میلیون دلاری، کاملاً غیرقابل دفاع به نظر می‌رسد.
این سریال که مراحل تصویربرداری و تولید آن به پایان رسیده بود، قرار بود در ماه رمضان گذشته عرضه شود؛ اما این امر در نهایت محقق نشد. «معاویه» از قلم خبرنگار مصری خالد صلاح شکل گرفته و کارگردانی آن به عهده طارق العریان و احمد مدحت بوده است — اما نام هیچ یک از آنها در تیتراژ نهایی فیلم آورده نشده است. بازیگران شناخته‌شده‌ای همچون لجین اسماعیل، ایمن زیدان، سامر المصری، یزن خلیل، میسون أبو أسعد و فادی صبحی نیز در این پروژه به ایفای نقش پرداخته‌اند.
از زمان آغاز پخش این سریال، انتقادات و شکایات متعددی از سوی بینندگان مطرح شد. از کاربران فضای مجازی که از همان صحنه‌های ابتدایی به شدت انتقاد کردند، تا علمای الازهر مصر و هیئت رسانه و ارتباطات عراق.
سکانس ابتدایی سریال، که به زادروز معاویه بن ابی‌سفیان می‌پردازد، به گونه‌ای بیش از حد کلیشه‌ای عرضه شده که موجب شده بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی پیش‌بینی کنند که داستان با مرگ او به پایان خواهد رسید. بنابراین، این روایت، با وجود تلاش‌های تولیدکنندگان، از نظر خلاقیت به هیچ وجه منحصر به فرد به نظر نمی‌رسد.
علاوه بر این، سریال «معاویه» با انتقادات جدی و ممنوعیت نمایش در برخی کشورهای مسلمان مواجه شده است. هیئت رسانه و ارتباطات عراق در بیانیه‌ای تصریح کرده که پخش این سریال ممنوع است، چرا که به عقیده آنها نمایش چنین آثار تاریخی می‌تواند تنش‌های فرقه‌ای ایجاد کند.
در کنار نگرانی‌هایی که در عراق به وجود آمده، این سریال در مصر نیز تحت انتقادهایی قرار گرفته، چرا که برخی معتقدند به تصویر کشیدن چهره‌های مهم تاریخ اسلام دوران اولیه مناسب نیست. با این وجود، اشتباهات تاریخی متعدد این سریال که با مستندات معتبر در تضاد است، برای شبکه سعودی‌ام‌بی‌سی که سرمایه‌گذاری کلانی در تولید آن کرده، چالش‌برانگیز خواهد بود.
سریال «معاویه» به‌طور مستقیم به زندگی او نمی‌پردازد، بلکه تصویرسازی است که سازندگان درصدد ترسیم آن در مورد زندگی او هستند. در نتیجه، نویسندگان در بازنویسی تاریخ آزادی عمل زیادی داشته و وقایع و شخصیت‌ها را به شکلی جلوه داده‌اند که هیچ تطابقی با مستندات تاریخی ندارد.
علاوه بر خطاهای تاریخی، تغییرات زمانی در سریال نیز به‌عنوان یک خطای هنری شناخته می‌شود، چرا که بسیاری از وقایع کلیدی زندگی معاویه به‌طور کامل حذف شده‌اند. به عنوان مثال، نبردهای بدر و احد در حدی سطحی به تصویر کشیده شده‌اند.
حتی طراحی صحنه‌ها، لباس‌ها، نورپردازی و جزئیات فرهنگی به‌طور کامل با فضای آن زمان ناسازگار است. این اثر حتی در جزئیات نیز موفق به جلب توجه نکرده است. تغییر ظاهری که به ابوبکر داده شده به‌طرزی عجیب واکنش‌ها را برانگیخته، چرا که بازیگر این نقش با بدنی درشت و قوی به تصویر کشیده شده، در حالی که منابع تاریخی او را شخصی لاغر توصیف کرده‌اند.
این تحولات حتی شامل پوشش زنان نیز می‌شود. در سریال، زنان آن دوره لباس‌هایی به تن دارند که هیچ تناسبی با پوشش آن زمان زنان مسلمان نداشته و به‌خصوص طراحی لباس مادر معاویه به‌دور از واقعیت است.
نکته عجیبی که وجود دارد این است که سال تولد معاویه در سریال به اشتباه ذکر شده است؛ او در این اثر ۱۳ سال پیش از هجرت به دنیا آمده، در حالی که بسیاری از منابع معتبر آن را ۱۵ سال پیش از هجرت می‌دانند. علاوه بر این، این مجموعه تلویزیونی، تبدیل دین معاویه را قبل از فتح مکه به تصویر می‌کشد و صحنه‌ای را نشان می‌دهد که او در حال غسل تعمید است، در حالی که سپاه اسلام وارد مکه می‌شود. اما براساس روایت‌های معتبر، اسلامی شدن او یا پس از فتح مکه بوده یا در زمان عمرة القضاء (عمره‌ای که پیامبر (ص) در ذی القعده سال هفتم هجرت به همراه یارانش انجام داد).
حتی خطاهای کوچکتری مانند به کارگیری شمشیرهای دمشقی که در آن زمان هنوز شهرت نیافته بودند، نشان‌دهنده این واقعیت است که سازندگان کوچک‌ترین تلاشی برای مشاوره با تاریخ‌پژوهان نکرده‌اند.
از نخستین قسمت، زیبایی و قدرت تولیدی به وضوح در صحنه‌ها نمایان است. طراحی دکورهایی با جلال و شکوه بسیاری از مخاطبان را متقاعد کرده که این «قدرتمندترین سریال اسلامی» در تاریخ درام عربی است، اما به‌قول معروف در نهایت این «کوه، موش زایید».
در واقع، دورانی که معاویه در آن به سر می‌برد، با شیوه زندگی ساده و تلخی‌های بیابانی آمیخته شده بود. مردان به طور معمول رداهایی نخی یا پشمی با رنگ‌های طبیعی مانند بژ یا قهوه‌ای روشن می‌پوشیدند و زنان پوشش‌های بلند و ساده با سربند و روبند به تن داشته‌اند.
اما شخصیت‌های این سریال، لباس‌های زرق و برق‌دار با پارچه‌های درخشان و تزئینات پرشکوه بر تن دارند که بیشتر به دوره‌های اسلامی بعدی (مانند عباسیان) یا حتی سبک‌های مدرن نزدیک می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر هند لباسی ابریشمی بپوشد یا ابوسفیان عبایی رنگارنگ با زینت‌آلات فلزی درخشان بر تن داشته باشد، این کاملاً نادرست است، چرا که در آن زمان تجارت جهانی هنوز پارچه‌های مجلل را در دسترس قرار نداده بود. انتقادات بینندگان در فضای مجازی پس از پخش چند قسمت به اوج رسید؛ آنها دیالوگ‌های سریال را سرد و شخصیت‌ها را بی‌احساس توصیف کردند.
اسماعیل، بازیگر نقش معاویه، تلاش می‌کند که شخصیت چند بعدی را به تصویر بکشد؛ اما دیالوگ‌هایی که باید عمیق و پرشور باشند، به نظر فاقد انرژی و احساس می‌رسند. شخصیت‌پردازی‌ها به شدت سطحی و بی‌اثر به اجرا درآمده است — گویی نویسنده تلاشی برای درک عمق شخصیت معاویه به‌عنوان یک سیاستمدار و فرمانده نکرده است.
در نهایت، این سریال بدون در نظر گرفتن حساسیت‌های تاریخی، با ریتمی کند و کم‌تنش پیش می‌رود. حتی سکانس‌های مربوط به نبردهای تاریخی نیز فاقد هیجان و احساسی هستند که انتظار می‌رفت و «معاویه» به اثری جنجالی و بحث‌برانگیز تبدیل شده که علی‌رغم هزینه‌های بالا و تجملات، نه‌تنها در جذب رضایت بینندگان ناموفق بوده بلکه کارگردان این اثر نیز آن را بر عهده نگرفته است.
بر اساس گزارش‌ها، نام کارگردان «معاویه» در تیتراژ آن ذکر نشده است، در حالی که پنج نویسنده به‌طور همزمان در تیتراژ حاضر هستند. به نقل از منابع خبری، العریان، کارگردان مصری که مسئول کارگردانی قسمت‌های ابتدایی سریال بود، به دلیل اختلاف نظر با مدیران شبکه‌ام‌بی‌سی از پروژه خارج شد. همچنین گزارش‌ها گویای این است که این کارگردان خواستار حذف نامش از پروژه گردیده است.
پس از العریان، مدحت، کارگردان مصری دیگری، مسئولیت کارگردانی «معاویه» را بر عهده گرفت. اما جنجال جدیدی که اخیراً مطرح شده، مربوط به حذف نام او به‌عنوان کارگردان از تیتراژ است. در تیتراژ به عنوان مشاور هنری از مدحت یاد شده است. در مورد فیلم‌نامه، در حالی که صلاح به‌عنوان نویسنده اصلی در رسانه‌ها معرفی شده، منابع معتبر تأکید می‌کنند که متن اولیه او دچار تغییرات بنیادینی شده و گروهی از نویسندگان سوری برای بازنویسی متن در حین تصویربرداری در تونس به کار گرفته شده‌اند.
