پس از نیم قرن پژوهش در زمینه بحران آب، اکنون با دشواری هایی روبه رو هستم/ چالش های کشور در زمینه راه اندازی کنتورهای هوشمند در چاه های آب

پدر علم هیدروژئولوژی ایران، با اشاره به اینکه تا زمانیکه کارشناسان این حوزه به داده های لازم دسترسی نداشته باشند، ایران نمی تواند به خوبی از هوش مصنوعی در حل مسائل آبی استفاده کند، اظهار کرد: یکی از رویکردهای کلیدی برای معضل کمبود آب، نصب کنتور در چاه های موجود در کشور است. این کنتورها به طور تقریبی دارای ۳۰ درصد خطا هستند و نکته حائز اهمیت این است که هزینه نصب کنتورهای هوشمند معادل هزینه ساخت یک سد بزرگ خواهد بود و به نظر می رسد که این کنتورها بتوانند در مدت زمان سه سال، چالش های کشور را در این باره برطرف کنند.

، پروفسور عزت الله رئیسی اردکانی، استاد دانشگاه شیراز و بنیان گذار هیدروژئولوژی در ایران، امروز در چهل و سومین همایش علوم زمین، که در سازمان زمین شناسی برپا شد، بیان کرد: همواره خود را مرد داده ها می دانم، زیرا در طی این سال ها هر تحقیقی که انجام داده ام، صرفاً بر مبنای داده ها بوده و آنچه که امروز به حاضران ارائه می کنم، اساساً مبتنی بر همین داده ها است.

وی به موضوع چالش های هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: برای پیشرفت بنیادی سرزمین مان، استفاده از هوش مصنوعی می تواند یکی از ارکان این تغییرات باشد، اما به شرط آنکه تعریف بنیادی آن را به درستی درک کنیم. هوش مصنوعی الگوی شبیه سازی توانایی های انسانی است که در فضای علوم کامپیوتری شکل می گیرد و خالق آن انسان است؛ بنابراین نباید آن را به خداوند نسبت دهیم، چرا که انسان همواره در معرض خطا است.

وی ادامه داد: چالش هوش مصنوعی از اینجا ناشی می شود که به وضوح می بینیم هر زمان که فناوری یا علمی را از خارج وارد می کنیم، در روند ادغام با آن فرهنگ، ماهیت آن تغییر می کند. به طور مثال در طرح های جامع شهری، پیاده سازی مدل های سه طبقه ای اعلام شده، در حالی که به واسطه کمبود منابع مالی شهرداری، ساختارها به ۶ طبقه در کوچه های ۸ متری ارتقا می یابند. همچنین سیستم آموزشی هم دچار تغییرات این چنینی است. زمانی که دوران دبیرستان را می گذرانیدم، خودم به حل مسائل می پرداختم اما نظام کنکوری ما، خلاقیت های دانش آموزان را مورد بی مهری قرار داد.

استاد دانشگاه شیراز، با نگرانی از تبدیل شدن هوش مصنوعی به روندهایی از این دست، افزود: در بسیاری از نهادها، پروژه های مرتبط با هوش مصنوعی توسط افرادی غیرمتخصص انجام می شود. در حقیقت، هر فردی که تمایل به تحقیق در این حیطه را دارد، باید در حوزه کامپیوتر تخصص لازم را داشته باشد، در غیر این صورت، مسیر هوش مصنوعی به بیراهه خواهد رفت.

رئیسی اردکانی مراحل کارکرد هوش مصنوعی را شامل یادگیری، تصمیم گیری، ارائه راهکار و … دانست و خاطرنشان کرد: به منظور ایجاد سیستمی هوشمند، ضروری است که پیش از آن، گروه های متخصص دیگر در زمینه مرتبط تحقیق و بررسی کرده باشند؛ به عنوان مثال، در صورت مواجهه با مشکل بحران آب، ابتدا لازم است که هیدروژئولوژیست ها موضوع را بررسی و کیفیت و کافی بودن داده ها را ارزیابی کنند، زیرا بدون این اطلاعات اکثراً نمی توان از هوش مصنوعی برای حل بحران آب بهره برداری کرد.

بنیان گذار هیدروژئولوژی در کشور، با تأکید بر عدم استفاده از هوش مصنوعی در پروژه های تحولی بدون حضور متخصصان مرتبط، اعلام کرد: در برخی بخش ها، ضروری است که خودمان هوش مصنوعی موردنیاز را طراحی کنیم.

وی به پیشرفت هوش مصنوعی در ایران اشاره کرد و گفت: از یک دهه پیش، شرکت ها در این عرصه به فعالیت پرداخته اند و نقش دانشگاه ها در این زمینه قابل توجه است. به بیان دیگر، ایجاد سازمان ملی هوش مصنوعی در سال ۱۴۰۳ اوج این تلاش های علمی بود. این مجموعه ها و انجمن های متخصص، زمانی می توانند طرح های بزرگ را به انجام برسانند که درهای آن ها باز باشد تا ایده ها و طرح ها به آن ها منتقل شود. بدون این باز بودن، تحقق طرح ها به سختی امکان پذیر خواهد بود.

رئیسی اردکانی اعلام کرد: در بخش خصوصی اقدام های بزرگی صورت گرفته است، هرچند که این فعالیت ها در مقیاس کوچکی انجام می شود، زیرا آن ها تحت تأثیر نیروی بازار هستند. در حالی که فضای تحقیق در این زمینه فراهم است، اما محدودیت هایی چون دسترسی به داده های با کیفیت نیز وجود دارد.

اجرای طرح کلان بحران آب

این محقق هیدروژئولوژی به بحران آب در کشور اشاره کرد و تأکید کرد: برای حل این معضل، ابتدا رویکرد ما نباید هوش مصنوعی باشد، بلکه باید پرسش نخست این باشد که چرا این بحران بوجود آمده است و برای فهمیدن آن، نیازی به ورود به مقوله هوش مصنوعی نیست. جواب این پرسش باید از سوی گروهی از متخصصان ارائه شود و در صورتی که این مشکل مرتفع شود، می توانیم به سمت استفاده از هوش مصنوعی حرکت کنیم.

وی ضرورت بررسی زمین شناسی را نخستین پیش نیاز حل بحران آب دانست و گفت: خوشبختانه در زمینه زمین شناسی عملکرد خوبی داشته ایم. به تازگی وزارت نیرو مسئولیت طرح مطالعه آب های ژرف را به من واگذار کرده و من بر روی ۱۹ آبخوان در سطح جهانی مطالعه کرده ام. اساس مطالعه آب های ژرف به مطالعات زمین شناسی وابسته است، زیرا آب در زیر زمین وجود دارد و اگر زمین شناسان با استفاده از نقشه های زمین شناسی وضعیت لایه های زیرین را شناسایی نمایند، می توانند ۷۰ درصد از مشکلات آب شناسان را حل کنند.

رئیسی اردکانی، با اشاره به اینکه کلیه آبخوان های کشور تحت مطالعه هیدروژئولوژی قرار گرفته اند، گفت: اگر در جریان بررسی بحران آب، حتی یک پارامتر نادیده گرفته شود، نتایج حاصل از تحقیقات هوش مصنوعی نادرست خواهد شد و به همین دلیل، داشتن صرفاً متخصصان کامپیوتر در تیم تحقیق کافی نخواهد بود.

وی با اشاره به وضعیت بیلان آبی جهرم، توضیح داد: متوسط آب ورودی به آبخوان جهرم در هر سال ۱۲۱ میلیون مترمکعب و حجم ذخیره یک بار مصرف آن ۶۹۰ میلیون مترمکعب برآورد می شود. همچنین، در طول ۴۳ سال گذشته، برداشت اضافی از این آبخوان داشتیم و از مجموع ۶۹۰ میلیون مترمکعب، ۵۸۰ میلیون مترمکعب آب که به صورت یک بار مصرف داشتیم، مصرف شده و در نتیجه، سطح سفره آب زیرزمینی ۹۰ متر کاهش پیدا کرده است.

این محقق هیدروژئولوژی در ایران، خاطرنشان کرد: از سال ۱۳۴۵ تعداد چاه های برداشت آب رو به افزایش بوده و به دنبال این اقدامات، نشانه های خشکی در چاه ها و قنوات مشهود است و در ایام خشکسالی با بحران مواجه می شویم؛ چرا که پیشتر از آب سفره های زیرزمینی بهره برداری می شد. نکته دردناک تر این است که در جهرم پیش تر آب سفره های زیرزمینی در عمق ۳۰ متری قابل برداشت بود، اما اکنون به عمق ۳۰۰ متری رسیده ایم و آب چشمه ها نیز خشک شده و این ارتقاء عمق به معنای مصرف انرژی بیشتر است. این شرایط را در اکثر آبخوان های کشور تعمیم داده و ببینید که چه میزان انرژی در حال مصرف است و در همین حال در خصوص کمبود برق گله مندیم.

بنیان گذار هیدروژئولوژی در کشور، اشاره کرد که این موضوع باید به عنوان یکی از پارامترهای حل بحران آب در نظر گرفته شود، در غیر این صورت، هوش مصنوعی قادر نخواهد بود به ما یاری کند.

رئیسی اردکانی توضیح داد که راه حل نظری برای رفع بحران آب، شامل برداشت به اندازه لازم، جبران آب تخلیه شده و حل معضل به شیوه هیدروژئولوژیکی است. علاوه بر این، برای حل معضل آب از طریق هوش مصنوعی، ضروری است که بیلان آبی ۳۰ سال اخیر مورد بررسی قرار گیرد و گزینه های مختلف برای سال های آتی مد نظر باشد تا وضعیت آبی کشور را تا ۳۰ سال آینده پیش بینی کنیم.

وی تأکید کرد: زمانی که من بر روی آبخوان جهرم مطالعه می کردم، سه گزینه را بررسی نمودم و نتیجه این شد که اگر در طول ۲۵ سال، مصرف آب را ۲۰ درصد کاهش دهیم، می توانیم بحران را حل کنیم. اما اگر به هوش مصنوعی دسترسی داشته باشیم، می توانیم ۱۰۰ گزینه را در نظر بگیریم و با داده هایی که به آن می دهیم، در زمان کوتاهی، پاسخ های بسیار زیادی دریافت کنیم و به این ترتیب، توان ما در حل بحران افزایش می یابد.

استاد دانشگاه شیراز، در پایان سخنان خود، اعلام کرد که یکی از راه های اساسی برای مدیریت بحران آب، نصب کنتور در چاه های کشور است. مقرر شده که این کنتورها باید توسط زارعان خریداری گردند، اما مشخص است که این انتظار به عمل درنخواهد آمد. همچنین، کنتورهای درحال ساخت در کشور معادل نیاز داخلی نیستند و گزارش ها نشان می دهند که این کنتورها بین ۲۰ تا ۳۰ درصد خطا دارند. کل هزینه خرید و وارد کردن کنتورهای هوشمند از خارج، معادل هزینه ساخت یک سد بزرگ است و به همین خاطر، می تواند مشکلات کشور را در عرض ۳ سال حل کند.

وی با ابراز نگرانی از اینکه در این وضعیت چگونه می توان پاسخی از هوش مصنوعی دریافت کرد، گفت: لحظات دشواری را پشت سر می گذارم، چراکه بر اساس ۵۰ سال تجربه علمی ام، هنوز نتوانسته ام برای بحران آب کشور کاری انجام دهم و تنها می توانم بگویم که:

«در رفتن جان از بدن گویند هر نوعی سخن
من خود به چشم خویشتن دیدم که جانم می رود»