ساختمان ۳۰ طبقه ای در نزدیکی گسل شمال تهران

ولنجک، به ویژه بخش شمالی آن، دقیقا بر روی گسل شمال تهران</a} واقع شده که به عنوان یکی از گسل های لرزه خیز اصلی در ایران و خطرناک ترین گسل کشور از نظر سرشماری بالای جمعیت ساکن بر روی آن شناخته می شود. ساخت بناهای بلند، نظیر هتل مورد نظر، در حریم این گسل مستلزم خطراتی چون گسستگی ناگهانی زمین یا تشدید لرزش ها است که می تواند موجب آسیب های جدی به بناها شود. حتی با رعایت استانداردهای لرزه ای، ساخته شدن بناهایی که به نحوی بر روی یا نزدیک به گسل های فعالی قرار دارند، آن مناطق را با خطرات غیرقابل پیش بینی بیشتری مواجه می کند. به علاوه، اثر تشدید امواج لرزه ای در این ناحیه به دلیل ارتفاعات توچال، می تواند انرژی بیشتری را به سازه منتقل کند.

افزایش ترافیک ناشی از احداث این هتل، می تواند فرایند تخلیه سریع منطقه در مواقع زلزله را دچار اختلال کند. گرچه ادعای رعایت قوانین وجود دارد، ولی نبود نظارت مستقل و عدم ارائه گزارش های عمومی از جزئیات فنی، در کنار استفاده هدفمند از مشاوره برخی متخصصان جهت به نمایش گذاشتن کاربرد فناوری های مدرن و فاصله گیری از انتقادات، نشان دهنده الگویی است که در پروژه های مشابه در ایران و دیگر کشورها نیز مشاهده می شود.

تهران در گذشته زلزله هایی ویرانگر چون زلزله ۱۸۳۰ میلادی در دماوند شمیرانات (با بزرگای تقریبی ۷.۲) را تجربه کرده و گسل شمال تهران در وادی ولنجک در طول سه هزار سال اخیر زلزله مهمی نداشته است. این ناحیه با تجمع انرژی ناشی از تغییر شکل، یکی از بارزترین مناطق قفل شده گسل شمال تهران محسوب می شود و این گسل در معرض وقوع زلزله ای با بزرگای ۷ تا ۷.۵ قرار دارد.

گسل های سطحی می توانند مستقیماً پی های ساختمان و سازه های اصلی را در معرض تهدید جدی گسل قرار دهند. گرچه تکنیک های خاص مهندسی زلزله وجود دارند، اما ساخت ساختمان ها و زیرساخت های حیاتی در مناطق گسلی فعال با تکنولوژی های نوین نیازمند سرمایه گذاری بالا و تحمل ریسک های باقیمانده است. سیستم های جداسازی پایه می توانند اثرات لرزه ای را کاهش دهند (مانند تالار شهر سن فرانسیسکو، برج اسکای تری توکیو). وسایل اتلاف انرژی، همچون دمپرها و فنرها و میراگرهای جرمی چسبناک، انرژی را در حین وقوع لرزش ها از بین می برند. به هر حال، همواره باید از ساخت زیرساخت های حیاتی (مانند بیمارستان ها، هتل ها و مدارس) در مکان های واقع بر گسل های فعال خودداری کرد (همانطور که در قانون آلکویستپریولو در کالیفرنیا پیش بینی شده است).

این مناطق معمولاً برای ایجاد فضاهای باز، پارک ها و خیابان های وسیع در نظر گرفته می شوند. از سوی دیگر، هزینه سنگین برای طراحی و ساخت بناهای بلند در توکیو به منظور تأمین سیستم های عایق و میرایی که اجازه بقا در زلزله های عظیم را می دهد نیز باید مد نظر قرار گیرد. در سن فرانسیسکو، ایالات متحده، برج های Transamerica و Salesforce Tower به فناوری های مقاوم سازی لرزه ای پیشرفته مجهز شده اند. همچنین در استانبول، ترکیه، ساختمان های بلند جدید به کمک جداسازهای پایه در برابر زلزله ها احداث می شوند. پس از زلزله سال ۲۰۱۱ در نیوزلند و بازسازی کرایست چرچ، به ساخت زیرساخت های مقاوم در برابر زلزله و اجرای قوانین سختگیرانه نظارت پرداخته شد.

حتی با نظارت دقیق، زمان دقیق وقوع، بزرگای احتمالی و رفتار گسل ها همچنان نامعلوم باقی می ماند. زلزله های بزرگتر ممکن است محدودیت های طراحی سازه ها را نمایان کنند. از طرفی، استفاده از فناوری های لرزه ای حدود ۲۰ درصد بر هزینه ها می افزاید. کشورهای در حال توسعه، نظیر کشور ما، با چالش های سرمایه گذاری مواجه هستند و به همین دلیل دقت بیشتری در مدیریت ریسک های اقتصادی ابنیه مدرن باید مد نظر قرار گیرد.

محدودیت ها در مورد گسل های پرخطر (گسل های اصلی و فعال) باید با اجتناب از زیرساخت های حیاتی همراه باشد. در چنین شرایطی، بکارگیری مهندسی پیشرفته برای پروژه های خاص و ضروری الزامی است و پایبندی دقیق به کدهای لرزه ای مانند ASCE ۷ و نظارت مستمر ضرورت دارد. البته باید به این نکته توجه داشت که هیچ تکنولوژی قادر به تضمین ایمنی ۱۰۰ درصدی نیست.

اجتناب و منع ساخت در مناطق خطرناک زلزله هنوز هم بهترین شیوه برای زیرساخت های حیاتی یا توسعه های جدید پرجمعیت به حساب می آید. در حالی که مهندسی می تواند ریسک ها را کاهش دهد، ساخت بناهای جدید بر روی گسل های فعال همواره با چالشی در ایجاد توازن میان ایمنی، هزینه و نیازهای اجتماعی روبرو است.

افزایش تراکم جمعیتی در منطقه پس از احداث چنین هتلی در یک منطقه مسکونی، با افزایش ترافیک، افزایش آلودگی هوا و فشار مضاعف بر زیرساخت های محلی (آب، برق، فاضلاب) همسو می شود که در نهایت کیفیت زندگی ساکنان را تحت تأثیر قرار خواهد داد. از سوی دیگر، ساخت هتل های پنج ستاره با کاربری محدود (مربوط به قشر خاص) به عنوان “اولویت نادرست شهری” از منظر توسعه پایدار شهری به شدت مورد انتقاد قرار گرفته است.

شهرداری تهران و سرمایه گذاران این پروژه ادعا دارند که تمامی مجوزهای لازم اخذ شده و ساخت هتل با رعایت “مقررات زیست محیطی و ایمنی” انجام می شود. با این حال، بررسی های سه ساله اخیر نشان می دهد که مطالعات ارزیابی ریسک به طور کافی صورت نگرفته و منافع عمومی شهروندان نادیده گرفته شده است.

اگرچه ساخت هتل های لوکس می تواند به رونق اقتصادی در سطح محلی کمک کند، اما نادیده گرفتن ملاحظات ایمنی، محیط زیستی و اعتراضات تخصصی، پایایی چنین پروژه هایی را به چالش می کشد.

*استاد دانشگاه

۴۷۴۷