بررسی علل افزایش قیمت برنج/ کنترل بازار برنج به دست کدامین افراد است؟

از زمان نخستین برداشت برنج کشت اول توسط کشاورزان مازندرانی، بیش از ۱۵۰ روز سپری شده و از برداشت کشت دوم و رتون نیز بالغ بر ۱۰۰ روز می گذرد. هم اکنون، موضوع گرانی برنج، شگفتی عجیبی را به تولیدکنندگانی تحمیل کرده که در میان دلالی های بازار برنج گرفتار شده اند.

در روزهای گرم تولید برنج و در کشمکش های قیمت گذاری نهایی، کشاورز توانسته برنج حاصل از زحمات خود را با قیمت هایی بین ۷۸ تا ۹۰ هزار تومان (در اواخر آبان) بفروشد و حالا که فصل سرد سال را پشت سر می گذاریم، افزایش قیمت در بازار برنج به تولیدکننده و مصرف کننده نگاه عمیق تری می اندازد.

این کشاورز مازندرانی در حال حاضر در انبارهای کارخانه های شالیکوبی برنجی ندارد و به آرامی خود را برای کشت جدید آماده می کند؛ فصلی که سازمان جهاد کشاورزی این استان اقدام به توزیع سهمیه ای کود شیمیایی کرده است. باید بدانید که کشاورز برای دریافت سهمیه خود ناچار است طرحی جدید را اجرا کرده و در سامانه ثبت نام کند. این روند به نوعی از هفت خان رستم می گذرد و بار مضاعفی بر دوش این کشاورز بی حامی می افزاید.

از سویی دیگر، در طول سه سال گذشته که سامانه سوخت راه اندازی شده، کشاورزانی که از تحصیلات و امکانات کافی بهره مند نیستند، با مشکلات زیادی در ثبت نام برخورد می کنند و به ناچار برای تأمین سوخت و نهاده های موردنیاز خود، به خرید آزاد رو می آورند تا بتوانند از شالیزارهای خود گذران زندگی کنند.

با وجود تمامی این دغدغه ها، هم اکنون کشاورزان با شنیدن خبر افزایش قیمت برنج، دچار ناامیدی می شوند زیرا برنجی برای عرضه ندارند تا درآمدی کافی برای تأمین معیشت خود داشته باشند. سوال اینجاست که بازار برنج شمال در دست چه کسانی است و آیا مافیای برنج از نوسانات قیمت چه بهره هایی می برد؟

سوال همیشگی این است که چرا قیمت برنج که در زمان تولید مشخص می شود، در زمان فروش به شدت افزایش می یابد و در عوض مصرف کننده نمی تواند این قیمت را تأمین کند؟

در این رابطه، حرف و حدیث های فراوانی مبنی بر وجود محتکران، دلالان، سودجویان، تاجران برنج، کارخانه داران، بنکداران و حتی برخی افراد صاحب نفوذ در بالا رفتن قیمت مطرح شده است. جالب آنکه، مسئولانی که در رسانه ها به وجود این افراد اشاره می کنند، هیچ اقدام مؤثری برای جلوگیری یا دستگیری آن ها انجام نمی دهند و در حقیقت دلالان به عنوان بهره برداران اصلی از سودهای کلان برنج به عنوان دومین محصول استراتژیک سفره مردم باقی مانده اند.

جمیل علی زاده شایق، رئیس انجمن برنج ایران به طور مفصل درباره وضعیت برنج در ایران توضیح داد و به عوامل مؤثر در نوسانات بازار برنج اشاره کرد و همچنین به دلایل ناپایداری بازار در روزهای اخیر پرداخت.

قطعه قطعه شدن اراضی کشاورزی

علی زاده یکی از مسائل حیاتی را به کوچکی اراضی کشاورزی مرتبط دانست و تصریح کرد: اراضی کشاورزی به طور مداوم کوچک تر می شوند؛ به گونه ای که اگر زمانی یک کشاورز به طور متوسط حدود دو هکتار زمین داشت، حالا به ۰.۶ یا نیم هکتار رسیده است. بدین ترتیب، کشاورزانی که پیشتر تولید زیادی از زمین های خود داشتند، اکنون به دلیل کاهش مساحت زمین ها، در تأمین مالی به مشکل خورده اند و نمی توانند شالی های خود را نگهداری کرده و به تدریج به کارخانه انتقال دهند.

وی توضیح داد: هم اکنون متوسط واحد بهره برداری به نیم هکتار کاهش یافته است.

مخالفت مجلس و اجرای قانون ارث

رئیس انجمن برنج ایران عنوان کرد: یک چالش دیگر، به عدم تصویب قانونی مربوط به ارث برمی گردد. ما بارها از مجلس خواسته ایم که این مسئله را شفاف تصویب کند، اما این موضوع به دلیل عدم مشروعیت قانونی رد شده است. ما پیشنهاد داده ایم که همان گونه که یک ماشین در ارث بین فرزندان تقسیم نمی شود، زمین های کشاورزی نیز نباید به همین شیوه تقسیم شوند. در بسیاری از کشورهای اروپایی، زمانی که پدر فوت می کند، زمین به فرزند ارشد می رسد و در صورت عدم تمایل به کشاورزی، این زمین به فرزند دیگر منتقل می شود.

وی خاطرنشان کرد: در ایران، با توزیع زمین ارثی، یک هکتار زمین بین چندین فرزند تقسیم می شود که ارزش آن به قدری کاهش می یابد که دیگر مزیت اقتصادی ندارد، ولی به دلیل حفظ حرفه خانوادگی، برخی از فرزندان به کشاورزی ادامه می دهند.

عدم حمایت تعاونی روستایی از کشاورزان مازندرانی

وی بیان کرد: کشاورزان همواره در موقعیتی نیستند که محصولات خود را به تدریج به کارخانه منتقل کنند و ناچارند آن ها را در ابتدای فصل به قیمت های پایین بفروشند.

وی افزود: باوجود این، حمایت قابل توجهی از کشاورزان احساس نمی شود، در حالی که سازمان تعاون روستایی باید به وعده های حمایتی خود عمل کند. هدف این سازمان کمک به کشاورزان در شروع فصل کشت و تأمین منابع مالی و نهاده ها است، اما اکنون این دو نهاد هدف خود را گم کرده اند و کشاورز نه انتظار حمایتی از سازمان تعاون روستایی دارد و نه از بانک کشاورزی.

علی زاده تأکید کرد: بانک کشاورزی که به کشاورزان تعلق دارد، اکنون وام هایی را به کارخانه داران می دهد و از این رو، کشاورز از چرخه حمایت بانکی نیز خارج شده است.

وی با شرح معضلات دیگر، توضیح داد که حالا کشاورزان به تنهایی برای تأمین نهاده ها و هزینه های کشت ناچار به قرض گرفتن از دیگران هستند.

دلال عاملی بر گرانی برنج

این مسئول بیان کرد: افرادی که به شدت حمایت می شوند و هیچ مانعی در برابر آن ها وجود ندارد، در هنگام نیاز کشاورز به وام، وی را تحت فشار قرار می دهند و تولید او را پیش خرید می کنند. بنابراین، کشاورز مجبور است محصول خود را به کمترین قیمت به آنان بفروشد. در واقع، دلالان برنج را به قیمت بازار خریده و به سبب مشکلات مالی کشاورز، مجبور به فروش سریع هستند.

تاکنون کاری برای کشاورز صورت نگرفته است

علی زاده با ابراز خرسندی از وضعیت مطلوب برنج نسبت به گندم و سایر محصولات گفت: پوسته برنج به حفظ آن کمک کرده و می تواند برای مدت طولانی بدون تبدیل به برنج نگهداری شود. اما همین دلالان، شالی را دست نگه داشته و در زمانی که نیاز باشد به بازار عرضه می کنند و عموماً قیمت ها در ماه های بعدی بالاتر می رود. کشاورز، در این شرایط، تنها می تواند نظاره گر باشد و حسرت بخورد.

وی همچنین تأکید کرد: اگر یک کشاورز از نظر مالی توانمند باشد و زمین وسیعی در اختیار داشته باشد، درآمد آن چنانی نخواهد داشت و تنها شکایات و نوحه سرایی در مجلس باقی می ماند.

رئیس انجمن برنج ایران با توضیحی درباره فعالیت کارخانه های شالیکوبی اضافه کرد: در گذشته، شالیکوبی ها تنها وظیفه شان تبدیل شالی به برنج و بازگرداندن محصول به کشاورز بود، اما اکنون این کارخانه ها به تجارت نیز مشغول اند و به خرید شالی ها پرداخته و برنج را به صورت مستقل می فروشند.

کارخانه دار یا تاجر

وی افزود: اکنون اگر از کارخانه داران بپرسید، ادعا می کنند که تنها به دلیل تفریح و فعالیت جانبی، دکانی برای فروش برنج باز کرده اند.

علی زاده اظهار داشت: این وضعیت دو مشکل به همراه دارد؛ کشاورز برنج خود را می فروشد و از کارخانه پول دریافت می کند، اما کیفیت برنج های مختلط در این روند دچار آسیب می شود؛ زیرا کارخانه داران معمولاً برنج ها را با یکدیگر مخلوط می کنند و این فرآیند به هیچ عنوان دقت لازم را ندارد.

وی با اشاره به پیامدهای این اختلاط، خاطرنشان کرد: اولاً که کنترل قیمت به کارخانه داران سپرده می شود و ثانیاً این اختلاط تأثیر منفی بر کیفیت محصول دارد.

رئیس انجمن برنج ایران توضیح داد: بهره برداری از برنج تنها یک بار امکان پذیر است و در پی آن، تنها برنج های گذشته به بازار عرضه می شود. بنابراین، با ثابت ماندن عرضه و وجود تقاضا، قیمت ها در ماه های آتی افزایش می یابد.

کم شدن عرضه برنج در بازار علتی بر افزایش قیمت

علی زاده ادامه داد: اگر شرایط به طور نرمال ادامه می یافت و از کشاورزان حمایت می شد، ما با افزایش قیمت ها تا عید مواجه بودیم. به طور کلی، قیمت برنج در آستانه نوروز به بالاترین سطح می رسد؛ البته اگر کشاورزان نتوانند به موقع برنج خود را به بازار عرضه کنند.

وی به این نکته نیز اشاره کرد که بلافاصله پس از آغاز کشت برای سال بعد، قیمت ها به تدریج کاهش می یابد و در فصل برداشت، قیمت ها به حداقل می رسد. این فرایند به صورت مستمر ادامه دارد.

وی تأکید کرد: این منحنی معمولاً نرمال است؛ با افزایش قیمت در دی و فروردین مواجه هستیم اما اکنون این روند به شدت صعودی شده که دلیل اصلی آن این است که کشاورزان مجبورند برنج خود را به محض برداشت به دلالان بفروشند.

اکنون افزایش قیمت برنج نرمال نیست

علی زاده تصریح کرد: اگر سازمانی پشت سر کشاورزان باشد، امیدی برایشان وجود دارد. سازمان تعاون روستایی همچنان باید در کنار کشاورز بایستد و بانک کشاورزی باید آن ها را حمایت کند. در صورت برخورداری از این حمایتها، کشاورزان ناچار به پیش فروش محصولات خود نخواهند بود.

دامن زدن شایعه، علتی بر گرانی برنج

رئیس انجمن برنج ایران افزایش قیمت های اخیر برنج را ناشی از دامن زدن عده ای به این شایعات دانست و بیان کرد: مثالی باید بزنم که در هفته گذشته یکی از اقلام مرغوب برنج را برای الک خارج کردم؛ قیمت آن با کیفیت بالا در عرض چند مرحله الک به دو یا سه درصد رسیده بود. عطری که این برنج دارد واقعاً همه را تحت تأثیر قرار می دهد. با این حال، این فروشندگان خودشان برای این شایعات دامن می زنند و قیمت های کاذب را به معرض نمایش می گذارند.

وی اظهار داشت: واقعیت به گونه دیگری است و این روند به تدریج می تواند شایعات را به حقیقت تبدیل کند.

محتکران و دلالان به دنبال ارز ترجیحی برنج

رضا حاجی پور، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی نیز به وجود محتکران و دلالان برنج اشاره کرده و بیان کرد: این محتکران به جمع آوری برنج از کشاورزان پرداخته و در انبارها ذخیره می کنند تا از کمبود این محصول سوءاستفاده کنند.

وی ادامه داد: دلالان به دنبال ارز ترجیحی برای تأمین برنج هستند تا بتوانند به بازار برنج ورود کنند و این در حالی است که اگر همین ارز در راستای حمایتی به کشاورزان و برای مدرنیزاسیون اراضی تخصیص یابد، به خودکفایی خواهیم رسید.

حاجی پور با بیان اینکه تولید گندم از ۸ یا ۹ میلیون تن به ۱۲ میلیون تن رسیده است، تأکید کرد: در تولید برنج نیز می توانیم به خودکفایی دست یابیم.

تشویق کشاورزان مازندرانی به تولید برنج پرمحصول

نماینده مردم آمل افزود: با توجه به قیمت گذاری برنج، از تمامی کشاورزان می خواهیم که به تولید برنج های پرمحصول چون تیسا و ندا روی آورند و دولت ملزم است برنج های با کیفیت را خریداری کند.

وی با اشاره به اینکه باید به سمت تولید برنج های پرمحصول حرکت کنیم، اضافه کرد: در گذشته، برای تولید برنج های آمل دو و آمل سه، ابزارهای تشویقی را در اختیار کشاورزان قرار دادیم که باعث دستیابی به خودکفایی شده بود.

حاجی پور خاطرنشان کرد: اکنون در کمیسیون قیمت گذاری به حمایت از کشاورزان پرداخته ایم و احساس می کنیم قیمت برنج باید منطقی باشد بدون اینکه به مردم فشار بیافتد.

سرانه مصرفی برنج برای ایرانیان کافی است

وی برنج را به عنوان قوت روزانه ایرانیان معرفی کرد و افزود: عده ای از مردم اقدام به احتکار برنج کرده و در پی وارد کردن برنج های خارجی هستند که این تنها برای تأمین منافع شخصی آن ها است.

حاجی پور تصریح کرد که در حال حاضر با کمبود برنج مواجه نیستیم و سرانه مصرف یک ایرانی ۱۰۰ گرم در روز است. با در نظر گرفتن این عدد برای ۷۰ میلیون نفر، حتی در صورت غیبت ۲۰ میلیون نفر، با احتساب ارقام، سرانه مصرف، نیاز به ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تن برنج وارداتی خواهیم داشت، که در صورتی که بحران جدی پیش نیاید، با همین برداشت برنج قادر به تأمین نیاز خواهیم بود.

با توجه به این شرایط و بحران موجود در افزایش قیمت برنج، نیاز به نظارت اساسی و اصولی در این حوزه احساس می شود تا نسبت به قیمت گذاری ثابت این محصول چه برای تولیدکنندگان و چه برای مصرف کنندگان برنامه ریزی شود و این مسئله در دستور کار قرار گیرد. لازم است تیمی هم برای جلوگیری از ورود هرگونه تأثیرگذاران، دلالان، محتکران و تاجران نسبت به افزایش بی رویه قیمت این محصول ارزشمند تشکیل شود تا مانع از ناامیدی کشاورزان و فروش زمین های زراعی آن ها گردد.