تیکا در تاجیکستان: تاثیرگذاری نرم ترکیه در تقابل با ایران و روسیه

ترکیه با استفاده از آژانس همکاری و هماهنگی «تیکا» (TİKA) در تاجیکستان، دامنه ی فعالیت های خود را در زمینه های بهداشتی، آموزشی و امدادی گسترش داده است.

این تلاش ها که ظاهراً جنبه بشردوستانه دارند، در حقیقت نمایانگر بخشی از استراتژی نفوذ نرم آنکارا در آسیای مرکزی هستند. با یک تحلیل دقیق تر از پروژه های TİKA در تاجیکستان، به نظر می رسد که ترکیه اهداف خاصی ژئوپولیتیکی و فرهنگی را در این کشور دنبال می کند.

اهمیت تاجیکستان در سیاست خارجی ترکیه

تاجیکستان به عنوان کشوری فارسی زبان و دروازه ای به آسیای مرکزی برای ترکیه از منظر استراتژیک حائز اهمیت است. از سویی، همسایگی تاجیکستان با افغانستان و از سوی دیگر نفوذ کشورهایی مانند چین، روسیه و ایران در این منطقه موجب شده تا ترکیه برای تقویت جایگاه خود به ابزارهای نفوذ نرم متوسل شود. در این راستا، TİKA به عنوان بازوی اجرایی نفوذ نرم ترکیه در حوزه های فرهنگی و اقتصادی، نقشی کلیدی در استحکام این حضور ایفا می کند.

پروژه های TİKA در تاجیکستان

پس از دستیابی تاجیکستان به استقلال در سال 1991، تیکا به سرعت از سال 1992 به عنوان بازوی نفوذ نرم ترکیه در این کشور شروع به کار کرد. دفتر هماهنگی برنامه های تیکا در سال 2000 در شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان تاسیس شد. پروژه های این آژانس به حوزه های متفاوتی از جمله آموزش، بهداشت و توسعه اجتماعی تمرکز دارند.

1. نوسازی مرکز دیالیز بیمارستان مرکزی بوختار

TİKA مرکز دیالیز بیمارستان بوختار واقع در منطقه ختلان با حدود 3.5 میلیون نفر جمعیت را بازسازی و به روز رسانی کرد. در این پروژه، تجهیزات دیالیز جدید و سیستم تصفیه آب پیشرفته نصب گشت.

قبل از این اقدام، بیماران ناچار بودند برای درمان به پایتخت سفر کنند، اما با بازگشایی مجدد این مرکز، دسترسی به درمان های حیاتی تسهیل شد؛ این عمل نه تنها کیفیت خدمات درمانی را بهبود بخشید بلکه به ارتقاء چهره ترکیه در سطح محلی نیز کمک کرد.

2. حمایت از مبارزه تاجیکستان با کووید ـ 19

در اوج شیوع کرونا، TİKA اقدام به تولید و توزیع 100 هزار عدد ماسک محافظتی و 1000 عدد لباس پزشکی برای کارکنان بهداشتی و گروه های در معرض خطر در تاجیکستان کرد. این گونه فعالیت های بشردوستانه در حالی که نیازهای فوری را برطرف می سازد، به عنوان ابزاری برای گسترش نفوذ نرم ترکیه در شرایط بحرانی نیز به شمار می آید.

3. تأسیس مرکز توانبخشی برای افراد دارای معلولیت در دوشنبه

TİKA در پایتخت تاجیکستان مرکز مجهزی برای توانبخشی افراد دارای معلولیت برقرار کرده و تجهیزات لازم را فراهم آورد. این پروژه به طور مؤثر خلأ موجود در خدمات حمایتی را پر کرده و نقش ترکیه را به عنوان «حامی توسعه اجتماعی» معرفی می کند و به تقویت روابط عاطفی و سیاسی میان دو کشور کمک می نماید.

4. تأمین تجهیزات جست وجوی زیرآبی برای کمیته شرایط اضطراری تاجیکستان

TİKA تجهیزات ویژه ای برای جست وجوی زیرآبی به کمیته شرایط اضطراری تاجیکستان ارائه داد. این تجهیزات نخستین مجموعه از این نوع در کشور به شمار می رود و امکان برگزاری دوره های آموزشی مشترک در زمینه جست وجو و نجات میان دو کشور را فراهم کرده است. این پروژه علاوه بر ابعاد فنی، واقعاً ظرفیت های دفاع مدنی تاجیکستان را به ترکیه مرتبط می سازد و وابستگی های فنی ایجاد می کند.

تحلیل و نتیجه گیری

بررسی پروژه های TİKA در تاجیکستان تأکید می کند که ترکیه از طریق ارائه کمک های فنی و انسانی، در صدد تثبیت نفوذ خود در مرکز آسیای مرکزی است. استفاده از دیپلماسی سلامت، تقویت زیرساخت های اجتماعی و گسترش همکاری های امنیتی، تمامی مؤلفه های یک استراتژی آرام و تدریجی برای نفوذ ترکیه را تشکیل می دهند. از این رو توجه به این نکته ضروری است که در اغلب این پروژه ها، ترکیه تنها به کمک های انسانی اکتفا نکرده بلکه در تلاش برای ایجاد وابستگی های تکنیکی، نهادی و نمادین می باشد.

پروژه های TİKA، هرچند که از لحاظ کمیت محدود و هزینه آنچنانی ندارند، با به تصویر کشیدن خود به عنوان یک بازیگر خیرخواه و مسئول، بستری برای گسترش نفوذ فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ترکیه در تاجیکستان مهیا می سازند.

همزمان، این فعالیت ها نشانه ای از رقابت پنهانی با قدرت های دیگری نظیر چین، ایران و روسیه در این منطقه است؛ جایی که «کمک های توسعه ای» به ابزاری برای بازی های ژئوپولیتیک تبدیل شده است.

در نهایت، علی رغم تأثیر مثبت پروژه های TİKA بر بهبود بخشی از خدمات اجتماعی در تاجیکستان، ضروری است تا این اقدامات در راستای یک راهبرد وسیع تر نفوذ نرم و رقابت های منطقه ای مورد ارزیابی قرار گیرند.

+