«بهشت دوردست و پر از اسرار»: دیه‌گو گارسیا، جزیره‌ای گرمسیری که ورود به آن ممنوع می‌باشد
بی‌بی‌سی: دیه‌گو گارسیا، جزیره‌ای واقع در اقیانوس هند است که به عنوان بهشتی دورافتاده و دست‌نخورده با مناظری سرسبز و سواحلی با شن‌های سفید شناخته می‌شود. آب‌های زلال و شفاف آن جزیره را احاطه کرده‌اند.
به رغم زیبایی‌ها، این جزیره مکانی مناسب برای گردشگران نیست. به واقع، ورود به این جزیره برای اکثر غیرنظامیان ممنوع بوده و این منطقه دارای یک پایگاه نظامی فوق‌سری بریتانیا و ایالات متحده است که سال‌ها در سایه‌ای از ابهام و اسرار قرار داشته است.
کنترل این جزیره در دست لندن است و به موضوعی مناقشه‌برانگیز میان بریتانیا و موریس تبدیل شده و مذاکرات بی‌پایانی در این مورد به تازگی آغاز شده است.
بریتانیا اوایل اکتبر خبر داد که بعد از بیش از پنج دهه از حق حاکمیت خود بر این مجموعه جزایر دورافتاده اما استراتژیک در اقیانوس هند دست کشیده است. بنا بر این توافق، بریتانیا جزایر چاگوس را در یک اقدام تاریخی به موریس واگذار می‌کند. جزیره مرجانی دیه‌گو گارسیا، که به عنوان پایگاه نظامی برای کشتی‌های نیروی دریایی و بمب‌افکن‌های دوربرد ایالات متحده مورد استفاده قرار می‌گیرد، نیز از این قاعده مستثنی نیست.
اوایل این ماه، بی‌بی‌سی به دسترسی بی‌سابقه‌ای به این جزیره دست یافت.
یک شب که به اتاق خود در دیه‌گو گارسیا بازمی‌گشتم، مأمور امنیتی خصوصی، با شوخی گفت: «این دشمن است»، و به نام من که در فهرست زرد رنگی که در دست داشت اشاره کرد.
بی‌بی‌سی برای ماه‌ها در تلاش بود تا به این جزیره، بزرگ‌ترین جزیره مجمع‌الجزایر چاگوس، وارد شود.
هدف ما پوشش دادگاه تاریخی پیرامون رفتار با تامیل‌های سریلانکایی بود که نخستین درخواست پناهندگی را در این جزیره مطرح کرده و سه سال است که در آنجا در انتظار مانده‌اند. پرونده‌های حقوقی پیچیده‌ای در حال پیگیری است که به زودی حکمی صادر خواهد شد تا تعیین کند آیا بازداشت این افراد غیرقانونی است یا نه.
تا آن زمان، ما تنها قادر به پوشش این موضوع از دور بودیم.
دیه‌گو گارسیا، با فاصله‌ای حدود ۱۶۰۰ کیلومتری از نزدیک‌ترین خشکی، یکی از دورافتاده‌ترین جزایر جهان به شمار می‌آید. هیچ پرواز تجاری به این جزیره موجود نیست و سفر دریایی به آن نیز دشواری‌هایی دارد – مجوزهای کشتیرانی فقط برای جزایر بیرونی مجمع‌الجزایر صادر می‌شود و صرفاً به منظور عبور ایمن از اقیانوس هند.
ورود به این جزیره تنها با مجوز امکان‌پذیر است که فقط به افرادی داده می‌شود که با تأسیسات نظامی یا مقامات بریتانیایی مرتبط هستند. خبرنگاران به طور سنتی از ورود به این جزیره منع شده‌اند.
بی‌بی‌سی به دنبال دسترسی به این جزیره برای پوشش خبری پرونده‌ای مربوط به رفتار با مهاجران تامیل سریلانکایی که در دیه‌گو گارسیا نگهداری می‌شوند، بود.
وکلای دولت بریتانیا سعی داشتند تا با یک چالش حقوقی مانع از حضور بی‌بی‌سی در جلسه دادگاه شوند و حتی پس از صدور مجوز از جانب دادگاه عالی منطقه، ایالات متحده از تأمین غذا، حمل‌ونقل و محل اقامت برای افرادی که مایل به رفتن به این جزیره، از جمله قاضی و وکلای حاضر بودند، امتناع کرد.
مکاتباتی که تابستان امسال میان دو دولت صورت گرفته و بی‌بی‌سی به آن‌ها دسترسی یافته، نشان از نگرانی عمیق هر دو کشور در مورد حضور رسانه‌ها در دیه‌گو گارسیا دارد.
در یکی از یادداشت‌های ارسال‌شده از سوی دولت آمریکا به مقامات بریتانیا، آمده است: «همان طور که قبلاً بحث شد، ایالات متحده با موضع دولت اعلی‌حضرت هم‌راستا است که بهتر است اعضای رسانه‌ها به صورت مجازی از لندن در این دادگاه حضور داشته باشند تا خطرات احتمالی برای امنیت این تأسیسات به حداقل برسد.»
سرانجام وقتی اجازه اقامت پنج روزه در جزیره به من داده شد، این مجوز با محدودیت‌های سختگیرانه‌ای همراه بود. این محدودیت‌ها تنها به پوشش دادگاه مربوط نمی‌شدند، بلکه شامل محدودیت در تحرک من در جزیره و حتی ممنوعیت گزارش درباره خود این محدودیت‌ها نیز بودند.
درخواست‌های من برای تغییرات جزئی در مجوز از سوی مقامات بریتانیا و آمریکا رد شد.
نیروهای شرکت امنیتی جی۴اس (G4S) به این منطقه وارد شدند تا از بی‌بی‌سی و وکلایی که با هدف شرکت در جلسه دادگاه به آنجا سفر کرده بودند، محافظت کنند.
نمایی از جزیره دیه‌گو گارسیا، جنوبی‌ترین نقطه از مجمع‌الجزایر چاگوس، از پنجره هواپیما
هنگام نزدیک شدن به جزیره با هواپیما، درختان نارگیل و پوشش گیاهی انبوه، در سرتاسر جزیره ۴۴ کیلومتر مربعی که شبیه رد پا است، چشمگیر است و میان آن‌ها سازه‌های نظامی سفیدی جلب توجه می‌کند.
دیه‌گو گارسیا یکی از حدود ۶۰ جزیره‌ای است که مجمع‌الجزایر چاگوس یا «قلمرو اقیانوس هند بریتانیا» را تشکیل می‌دهند. این جزایر آخرین مستعمرات بریتانیا به حساب می‌آیند که در سال ۱۹۶۵ با جدا شدن از موریس تأسیس شدند. این جزیره تقریباً در نیمه‌راه بین شرق آفریقا و اندونزی قرار دارد.
زمانی که هواپیما بر باند فرود می‌آید، تابلویی که روی یک آشیانه نصب شده، نمایان است که در آن نوشته شده: «دیه‌گو گارسیا. ردپای آزادی» و در بالای آن تصاویری از پرچم‌های آمریکا و بریتانیا دیده می‌شود.
این اولین مورد از ارجاعات متعدد به آزادی در تابلوهای جزیره است که به پایگاه نظامی بریتانیا و ایالات متحده از اوایل دهه ۱۹۷۰ اشاره دارد.
در سال ۱۹۶۶، جزیره طبق توافقی به مدت ۵۰ سال به آمریکا اجاره داده شد که امکان تمدید آن برای ۲۰ سال دیگر نیز وجود داشت. این توافق تمدید شده و قرار است در سال ۲۰۳۶ به پایان برسد.
یک بسته خوشامدگویی که توسط نیروی دریایی ایالات متحده برای کارکنان اعزامی به دیه‌گو گارسیا تهیه شده، برخی از امکانات موجود در این جزیره را به نمایش می‌گذارد.
در ترمینال، دربی با طرح پرچم بریتانیا و دیوارهایی که با تصاویری از شخصیت‌های شناخته‌شده بریتانیایی مانند وینستون چرچیل تزئین شده، دیده می‌شود.
در خود جزیره، خودروهای پلیس بریتانیا را مشاهده کردم و یک باشگاه شبانه تحت عنوان «بریت کلاب» با لوگوی بولداگ نیز به چشم می‌خورد. از خیابان‌هایی که نام‌های «بریتانیا وِی» و «چرچیل رود» دارند، عبور می‌کنیم.
اما خودروها در سمت راست مانند آمریکا حرکت می‌کنند و ما با یک اتوبوس زرد رنگ همانند اتوبوس‌های مدارس آمریکایی جابه‌جا می‌شویم.
دلار آمریکا به عنوان ارز مرسوم پذیرفته شده و پریزهای برق آمریکایی نیز موجودند. غذایی که در طول اقامتمان به ما ارائه شد شامل «تتر تاتس» – یک نوع سیب‌زمینی سرخ‌کرده مشهور آمریکایی – و بیسکوییت‌هایی مشابه اسکون‌های بریتانیایی بود.
تصویر آرشیوی از سال ۱۹۸۱ که گردان مهندسی نیروی دریایی ایالات متحده را در کنار استخر شنا در دیه‌گو گارسیا نشان می‌دهد
اگرچه این منطقه تحت اداره لندن است، اما بیشتر کارکنان و منابع تحت نظارت ایالات متحده قرار دارند.
در طول تلاش‌های بی‌بی‌سی برای ورود به جزیره، مقامات بریتانیا سؤالات را به کارکنان آمریکایی ارجاع می‌دادند. وقتی که تابستان امسال آمریکا مانع برگزاری جلسه استماع دادگاه در دیه‌گو گارسیا شد، یک مقام ارشد وزارت دفاع بریتانیا تأکید کرد که بریتانیا «قادر به فراهم کردن دسترسی نبود».
او در ایمیلی به یکی از همکارانش در وزارت خارجه نوشت: «ارزیابی امنیتی ایالات متحده محرمانه است … [آن‌ها] سختگیری‌های زیادی در نظر دارند.»
کمیسر موقت «قلمرو اقیانوس هند بریتانیا» بیان داشت که نمی‌تواند مقامات آمریکایی را به اعطای دسترسی به بخش‌هایی از تأسیسات نظامی که طبق توافق بریتانیا-آمریکا توسط آمریکا ساخته شده، وادار کند؛ حتی اگر این منطقه تحت حاکمیت و قلمرو بریتانیا باشد.
در سال‌های اخیر، این منطقه برای بریتانیا مبالغی در حدود ده‌ها میلیون پوند هزینه دربرداشته است و بخش عمده‌ای از این هزینه‌ها تحت عنوان «هزینه‌های مهاجران» طبقه‌بندی شده است. در مکاتباتی که بی‌بی‌سی در ماه ژوئیه میان مقام‌های وزارت خارجه بریتانیا دریافت کرده، هشدار داده شده که «هزینه‌ها رو به افزایش است و آخرین پیش‌بینی نشان می‌دهد که این رقم به ۵۰ میلیون پوند در سال خواهد رسید».
فضای جزیره به نظر آشتی‌آمیز است. سربازان و پیمانکاران با دوچرخه از کنار من عبور می‌کنند و افرادی را می‌بینم که در زیر نور آفتاب بعدازظهر به بازی تنیس و موج‌سواری مشغول‌اند.
با وجود کارکرد محرمانه دیه‌گو گارسیا، در این جزیره پیراهن‌های یقه‌دار (پولو) و دیگر هدایا نیز به فروش می‌رسند
بر سردر یک سینما تبلیغ فیلم‌های «بیگانه» و «مرزهای سرزمین» قابل مشاهده است. در کنار آن، یک سالن بولینگ و موزه‌ای با فروشگاه سوغاتی وجود دارد، اما من از ورود به آنجا منع شدم.
از کناره یک فست‌فود به نام «جیکز پلِٰیس» عبور می‌کنیم تا به منطقه‌ای زیبا کنار دریا برسیم که تابلویی با عنوان «منطقه شنا و پیک‌نیک» وجود دارد. در جزیره تی‌شرت‌ها و لیوان‌هایی با برند دیه‌گو گارسیا به فروش می‌رسد.
با این حال، همواره نشانه‌هایی از پایگاه حساسی که در اینجا وجود دارد، محسوس است. صبح‌های زود صدای تمرینات نظامی به گوش می‌رسد و نزدیک به محل اقامت ما، ساختمانی حصارکشی‌شده به عنوان زرادخانه سوابق دیده می‌شود.
در تمام مدت، مقامات نظامی آمریکا و بریتانیا با دقت فعالیت‌ها را زیر نظر داشتند.
درختان نخل سواحل سفید رنگ جزیره را احاطه کرده‌اند که به گفته وب‌سایت بیوت، منتهی به یکی از تمیزترین دریاها می‌شوند.
جزیره دارای زیبایی طبیعی شگفت‌انگیزی است؛ از پوشش گیاهی سرسبز تا سواحل بکر و سفید. اینجا همچنین زیستگاه بزرگ‌ترین بندپای زمینی جهان، یعنی خرچنگ نارگیلی، به شمار می‌آید. کارکنان نظامی در مورد خطرات کوسه‌ها در آب‌های اطراف هشدار می‌دهند.
در وب‌سایت «قلمرو اقیانوس هند بریتانیا» با افتخار اعلام شده که این منطقه دارای «بیشترین تنوع زیستی دریایی در بریتانیا و سرزمین‌های فرادریایی آن، و همچنین تمیزترین دریاها و سالم‌ترین اکوسیستم‌های صخره‌ای مرجانی جهان» است.
اما همزمان، نشانه‌هایی از گذشته دردناک این جزیره نیز مشاهده می‌شود.
زمانی که بریتانیا کنترل جزایر چاگوس را – که جنوبی‌ترین آن‌ها چگونه دیه‌گو گارسیا است – از مستعمره قبلی‌اش موریس به عهده گرفت، به سرعت بیش از هزار نفر از ساکنان محلی را برای ساختمان پایگاه نظامی اخراج کرد. ساکنان این جزایر، که از نسل بردگانی بودند که از ماداگاسکار و موزامبیک در دوران سلطه فرانسوی‌ها و بریتانیایی‌ها به اینجا آمده بودند، طی قرن‌ها زبان، موسیقی و فرهنگ خاص خود را توسعه داده بودند.
تصویر آرشیوی از سال ۱۹۶۰ که یک ساکن جزیره چاگوس در حال برداشت نارگیل است
من به یک مزرعه قدیمی در شرق دیه‌گو گارسیا رفتم که اکنون تنها ویرانه‌هایی در آن موجود است. در خارج از خانه بزرگ مدیر مزرعه، تابلویی نصب شده که بر روی آن نوشته شده: «خطر: سازه ناایمن. ورود ممنوع. به دستور نماینده بریتانیا».
یک خرچنگ بزرگ از در مهمان‌خانه‌ای متروکه بالا می‌رود. در همان منطقه، کلیسایی هست که تابلویی به زبان فرانسوی در زیر صلیب آن نصب شده و روی آن نوشته شده: «برای برادران و خواهران چاگوسی خود دعا کنید». الاغ‌های وحشی به‌طور آزاد در این منطقه پرسه می‌زنند؛ بازماندگان جامعه‌ای که تقریباً دو قرن در اینجا ساکن بودند. دیوید واین، نویسنده کتاب «جزیره شرم: تاریخچه پنهانی پایگاه نظامی آمریکا در دیه‌گو گارسیا»، این الاغ‌ها را به‌عنوان یادآوری «شبح‌وار» جامعه‌ای که در گذشته وجود داشت، توصیف می‌کند.
در یادداشتی از وزارت خارجه بریتانیا در سال ۱۹۶۶، هدف بریتانیا برای حاکمیت بر جزایر ذکر شده و به صراحت آمده است: «هدف از این اقدام به‌دست‌آوردن چند صخره‌ای است که همچنان در مالکیت ما بمانند؛ هیچ جمعیت بومی جز مرغ‌های دریایی نخواهد بود.»
یک دیپلمات بریتانیایی، چاگوسی‌ها را به عنوان «چند تارزان یا پادو» توصیف کرده و پیشنهاد کرده بود که آن‌ها را «به موریس منتقل کنند». این جزایر نه تنها به دلیل موقعیت استراتژیک خود گزینش شدند، بلکه، همان‌طور که در سندی دیگر از دولت ذکر شده، به این دلیل که «عملاً هیچ جمعیت دائمی نداشتند» نیز انتخاب شدند. این موضوع به ایالات متحده این امکان را داد که با آزادی عمل بیشتری اقدام کند و بدون نگرانی از مسائل پیچیده یک قلمرو وابسته پرجمعیت، فعالیت کند.
دیوید واین معتقد است که این برنامه‌ها در زمان وقوع جنبش استعمارزدایی در جهان شکل گرفتند و آمریکا در تلاشی بی‌وقفه به دنبال تضمین دسترسی به پایگاه‌های نظامی خود در سرتاسر گیتی بود. دیه‌گو گارسیا به دلیل جمعیت کم و موقعیت استراتژیکش در اقیانوس هند به «گزینه اصلی» تبدیل شده بود. برای بریتانیا، این موقعیتی بود تا روابط نظامی خود با آمریکا را مسلح کند، حتی اگر حضورش در آنجا صرفاً نمادین باشد.
اما انگیزه‌های مالی هم در این بین وجود داشت. آمریکا قبول کرده بود که ۱۴ میلیون دلار کاهش در خرید موشک‌های هسته‌ای پولاریس برای بریتانیا اعطا کند که بخشی از این توافق به‌صورت مخفیانه بر سر جزایر به دست آمد.
تمبرهای رسمی روز اول قلمرو بریتانیا در اقیانوس هند از سال ۱۹۶۹ – چهار سال پس از آن که بریتانیا مجمع‌الجزایر چاگوس را از موریس جدا کرد.
در سال ۱۹۶۷، مراحل اخراج تمام ساکنان جزایر چاگوس آغاز شد. سگ‌ها، از جمله سگ‌های خانگی، جمع‌آوری و نابود شدند. چاگوسی‌ها تعریف می‌کنند که چگونه آن‌ها را به کشتی‌های باری منتقل کرده و به موریس یا سیشل فرستادند.
بریتانیا در سال ۲۰۰۲ برخی از چاگوسی‌ها را تابعیت داد و تعداد زیادی از آن‌ها به بریتانیا رفتند تا در آنجا زندگی کنند.
لیسبی الیزه، یکی از ساکنان چاگوس در شهادتی که چند سال بعد در دیوان بین‌المللی دادگستری ارائه کرد، گفت که مردم این مجمع‌الجزایر پیش از اخراج، «زندگی شاد» و بدون «هیچ کمبودی» داشتند.
او اظهار داشت: «یک روز مدیر به ما اطلاع داد که باید جزیره و خانه‌های خود را ترک کنیم و برویم. همه ناراحت بودند، اما هیچ چاره‌ای جز تسلیم نداشتیم. هیچ‌کس دلیل قانع‌کننده‌ای ارایه نداد. هیچ‌کس نمی‌خواهد از جزیره‌ای که در آن به دنیا آمده، مانند حیوانات بیرون رانده شود.»
چاگوسی‌ها سال‌هاست که برای بازگشت به زادگاهشان می‌جنگند.
موریس که در سال ۱۹۶۸ از بریتانیا استقلال یافت، ادعا کرد که این جزایر متعلق به اوست و دادگاه عالی سازمان ملل در نظری مشورتی اعلام کرد که اداره این ناحیه توسط بریتانیا «غیرقانونی» بوده و این روند باید متوقف شود.
این دادگاه تعیین کرده است که جزایر چاگوس باید به موریس واگذار شوند تا فرایند «استعمارزدایی» بریتانیا به سرانجام برسد.
کلایو بالدوین، مشاور ارشد حقوقی دیده‌بان حقوق بشر، می‌گوید: «جابجایی اجباری چاگوسی‌ها توسط بریتانیا و آمریکا، آزار و اذیت آن‌ها به دلایل نژادی و جلوگیری مداوم از بازگشت آن‌ها به وطنشان، به عنوان جنایتی علیه بشریت طبقه‌بندی می‌شود.»
«این‌ها جدی‌ترین جنایاتی هستند که یک دولت می‌تواند مرتکب شود. این جنایت استعماری تا زمانی که آن‌ها از بازگشت چاگوسی‌ها به خانه‌هایشان جلوگیری کنند، ادامه خواهد داشت.»
دولت بریتانیا پیش‌تر اعلام کرده است که «هیچ شکی» درباره ادعای مالکیت خود بر این جزایر ندارد و این جزایر «از سال ۱۸۱۴ تحت حاکمیت بریتانیا بوده‌اند».
اما در سال ۲۰۲۲، بریتانیا توافق کرد که مذاکراتی با موریس در مورد آینده این سرزمین آغاز کند. جیمز کلورلی، وزیر خارجه وقت، اعلام کرده بود که خواهان «حل و فصل همه مسائل باقی‌مانده» است.
دیوید لامی، وزیر خارجه جدید، که پیش‌تر دولت‌های گذشته را به دلیل «نادیده‌گرفتن نظرات» نهادهای مختلف سازمان ملل درباره این جزایر مورد انتقاد قرار داده بود، در بیانیه‌ای خاطرنشان کرد که بریتانیا همچنان در تلاش است تا «به توافقی دست یابد که منافع بریتانیا و شرکای ما را حفظ کند»، و در عین حال تأکید بر اهمیت حفظ «عملیات بلندمدت، امن و مؤثر پایگاه نظامی مشترک بریتانیا و آمریکا» دارد.
متیو ساویل، مدیر علوم نظامی در اندیشکده دفاعی معتبر بریتانیا، به نام رسی، بیان می‌کند که دیه‌گو گارسیا به دلیل موقعیتش در اقیانوس هند و امکاناتی چون بندر، انبار و فرودگاه، پایگاهی «بسیار حائز اهمیت» است.
او توضیح می‌دهد که نزدیک‌ترین پایگاه بریتانیا در فاصله‌ای حدود ۳۴۰۰ کیلومتری و نزدیک‌ترین پایگاه آمریکا در فاصله‌ای حدود ۴۸۰۰ کیلومتری قرار دارد و این جزیره همچنین در جهت «پیگیری فضایی و امکانات رصد» موقعیتی استراتژیک داراست.
تانکرهای سوخت‌رسان مستقر در دیه‌گو گارسیا وظیفه تأمین سوخت بمب‌افکن‌های بی-۲ آمریکایی را برعهده داشتند که از ایالات متحده برای اجرای نخستین حملات هوایی به افغانستان بعد از حملات ۱۱ سپتامبر پرواز کردند. همچنین در خلال «جنگ علیه تروریسم» بعدی، هواپیماها به‌طور مستقیم از این جزیره به افغانستان و عراق اعزام شدند.
بمب‌افکن نیروی هوایی ایالات متحده در اکتبر ۲۰۰۱ از دیه‌گو گارسیا برخاست و به سمت افغانستان رفت.
«پس از آخرین باری که محل اقامتم در جزیره را ترک کردم، ایمیلی دریافت کردم که از من به خاطر اقامت اخیرم تشکر کرده و خواسته بود تا برایشان بازخوردی ارسال کنم. در آن ایمیل نوشته شده بود: ‘ما می‌خواهیم هر مهمان تجربه‌ای خوشایند و راحت داشته باشد’.»
قبل از پرواز، گذرنامه‌ام با نشان‌واره این سرزمین مهر شد. شعار آن می‌گوید: «In tutela nostra Limuria»، به معنای «لیموریا تحت سرپرستی ماست». این عبارت به قاره‌ای افسانه‌ای و گمشده در اقیانوس هند اشاره دارد.
قاره‌ای که وجود ندارد، نمادی مناسب برای جزیره‌ای است که وضعیت قانونی‌اش در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و از زمان اخراج چاگوسی‌ها، تنها افراد معدودی اجازه دیدن آن را داشته‌اند.
انتظار می‌رود حکم پرونده قضایی مربوط به رفتار با تامیل‌های سریلانکا در این جزیره به زودی صادر شود و بی‌بی‌سی در زمان مناسب اخبار این موضوع را منتشر خواهد کرد.
