بررسی جامع سندرم گیلن باره؛ از دلایل و نشانه‌ها تا فرآیند تشخیص و گزینه‌های درمان

سندرم گیلن باره یک اختلال نادر و غیرمعمول است که در آن سیستم ایمنی بدن به اعصاب حمله می‌کند و به‌طور معمول با ضعف و احساس گزگز در اندام‌ها مشخص می‌شود. این تجربیات حسی می‌توانند به سرعت گسترش یافته و در نهایت به فلجی تمام‌عیار بدن منجر شوند؛ در بدترین حالت، سندرم گیلن باره به عنوان یک فوریت پزشکی در نظر گرفته می‌شود. اکثر افرادی که به این عارضه دچار می‌شوند، لازم است به منظور دریافت درمان مناسب در بیمارستان بستری شوند.

طبق گزارش نمناک، علل دقیق این سندرم هنوز دقیقاً مشخص نیست، اما حدود دو سوم بیماران، نشانه‌های عفونت را بلافاصله ظرف شش هفته پیش از بروز علائم گیلن باره گزارش کرده‌اند که این شامل عفونت‌های تنفسی یا گوارشی و همچنین ویروس زیکا می‌شود. هیچ درمان دقیقی برای این سندرم وجود ندارد، هرچند که روش‌های درمانی مختلف می‌تواند به کاهش علائم و کاهش دوره بیماری کمک کنند.

اگرچه اکثر بیماران بهبودی کامل را تجربه می‌کنند، آمار مرگ و میر در این اختلال بین ۴ تا ۷ درصد است و حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد بیماران می‌توانند در مدت شش ماه دوباره راه بروند. اما برخی از بیماران ممکن است با عوارض طولانی‌مدت از جمله ضعف، بی‌حسی یا خستگی مواجه شوند.

علائم سندرم گیل

سندرم گیلن باره معمولاً با احساس گزگز و ضعف در پاها و ساق پا آغاز می‌شود و به سمت بالاتنه و بازوها گسترش می‌یابد. حدود ۱۰ درصد از مبتلایان، نشانه‌ها را از نواحی بازوها یا صورت شروع می‌کنند و با پیشرفت بیماری، ضعف عضلانی ممکن است به فلجی بینجامد.

علائم و نشانه‌های سندرم گیلن باره ممکن است شامل موارد زیر باشد:

1. احساس سوزن سوزن در انگشتان دست، پا، مچ دست یا مچ پا
2. ضعف در پاها که ممکن است به سمت بالاتنه منتقل شود
3. حرکت ناپایدار هنگام راه رفتن یا ناتوانی در بالا رفتن از پله‌ها
4. اختلال در حرکات صورت، نظیر صحبت کردن، جویدن یا بلعیدن
5. دو بینی یا ناتوانی در حرکت دادن چشم‌ها
6. دردی شدید که ممکن است به صورت درد یا گرفتگی باشد و شب‌ها شدت یابد
7. مشکلات در کنترل مثانه یا عملکرد روده
8. ضربان قلب سریع
9. فشار خون بالا یا پایین
10. دشواری در تنفس

افراد مبتلا به سندرم گیلن باره معمولاً در طی دو هفته پس از بروز علائم، احساس ضعف را تجربه می‌کنند.

انواع سندرم گیلن

در ابتدا، سندرم گیلن باره به عنوان یک اختلال واحد در نظر گرفته می‌شد، اما حالا مشخص شده است که در اشکال مختلفی بروز می‌کند. انواع اصلی آن عبارتند از:

پلی رادیکولونوروپاتی میلین‌زدا التهابی حاد، که شایع‌ترین شکل این اختلال است و معمولاً ضعف عضلانی از نواحی پایین بدن شروع شده و به سمت بالا حرکت می‌کند.

سندرم میلر فیشر، که در آن فلج از نواحی چشمی آغاز می‌شود و همراه با مشکل در تعادل می‌باشد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر در انگشتان خود احساس گزگز خفیف دارید که به نظر نمی‌رسد در حال گسترش یا بدتر شدن باشد، می‌توانید با پزشک خود تماس بگیرید. اما اگر هر یک از این علائم یا نشانه‌های شدید را تجربه کردید، به دنبال کمک پزشکی فوری باشید:

• گزگز که از پاها یا انگشتان پا شروع شده و به سمت بالای بدن شما حرکت کرده است
• سوزن سوزن شدن یا ضعفی که به سرعت در حال گسترش است
• اختلال در تنفس یا تنگی نفس در حالت درازکش
• مشکل در بلعیدن بزاق

سندرم گیلن باره می‌تواند یک بیماری جدی باشد که نیاز به بستری فوری دارد زیرا می‌تواند به سرعت بدتر شود. هرچه درمان مناسب زودتر آغاز گردد، احتمال دستیابی به نتایج مطلوب بیشتر خواهد بود.

علل سندرم گیلن

علت دقیق سندرم گیلن باره به‌طور کامل شناخته نشده است. معمولاً این اختلال چند روز یا چند هفته پس از ابتلا به عفونت‌های تنفسی یا گوارشی بروز می‌کند و البته به ندرت جراحی یا واکسیناسیون می‌تواند عامل ایجاد این بیماری باشد. به تازگی نیز مواردی از آن پس از ابتلا به ویروس زیکا گزارش شده است و همچنین احتمال بروز این سندرم پس از ابتلا به ویروس COVID-19 نیز وجود دارد.

در سندرم گیلن باره، سیستم ایمنی بدن که باید تنها با ارگانیسم‌های بیگانه مبارزه کند، شروع به حمله به اعصاب می‌کند. در شایع‌ترین نوع سندرم گیلن باره (AIDP)، پوشش محافظ اعصاب (غلاف میلین) آسیب می‌بیند و این آسیب مانع انتقال سیگنال‌ها از اعصاب به مغز و در نتیجه بروز ضعف، بی‌حسی یا فلج می‌شود.

عوامل خطر و تشدید کننده ریسک سندرم گیلن

سندرم گیلن باره می‌تواند بر تمام گروه‌های سنی تأثیر بگذارد، اما با افزایش سن خطر وقوع آن بیشتر می‌شود و همچنین در مردان نسبت به زنان شایع‌تر است.

این سندرم ممکن است در شرایط زیر بروز کند:

1. معمولاً در مواردی از عفونت با کمپیلوباکتر، نوعی باکتری که غالباً در مرغ‌های نپخته یافت می‌شود
2. ویروس آنفولانزا
3. سیتومگالوویروس
4. ویروس اپشتین بار
5. ویروس زیکا
6. عفونت‌های مرتبط با هپاتیت A، B، C و E
7. ویروسی که باعث ایدز می‌شود (HIV)
8. پنومونی مایکوپلاسما
9. جراحی
10. لنفوم هوچکین
11. به ندرت، واکسن آنفولانزا یا واکسیناسیون در دوران کودکی
12. ویروس کووید ۱۹

عوارض سندرم گیلن

سندرم گیلن باره بر روی اعصاب اثر می‌گذارد و با توجه به این که اعصاب مسئول کنترل حرکات و عملکردهای بدن هستند، بیماران ممکن است با مشکلات مختلفی مواجه شوند:

مشکلات تنفسی

ضعف یا فلج ممکن است بر عضلات کنترل‌کننده تنفس تأثیر بگذارد که این عارضه می‌تواند خطرناک باشد. حدود ۲۲ درصد از مبتلایان به این سندرم برای تنفس در هفته اول به بیمارستان بستری می‌شوند و موقتاً به کمک دستگاه تنفس نیاز دارند.

بی حسی باقیمانده یا دیگر حس‌ها

اکثر افراد مبتلا به سندرم گیلن باره به‌شکل کامل بهبودی می‌یابند یا تنها با ضعف جزئی، بی‌حسی یا گزگز مواجه می‌شوند.

مشکلات قلبی و فشار خون

نوسانات فشار خون و ریتم نامنظم قلب (آریتمی قلبی) از عوارض رایج این سندرم به شمار می‌روند.

درد

حدود یک سوم از بیماران مبتلا به سندرم گیلن باره دردهای شدید عصبی را تجربه می‌کنند که ممکن است با استفاده از دارو کاهش یابد.

مشکلات روده و مثانه

عملکرد ضعیف روده و احتباس ادرار ممکن است ناشی از این سندرم باشد.

لخته شدن خون

افرادی که به علت سندرم گیلن باره غیرقابل حرکت هستند، در معرض خطر ابتلا به لخته‌های خونی قرار دارند و تا زمان توانایی راه رفتن مستقل، مصرف داروهای رقیق‌کننده خون و استفاده از جوراب ساق بلند توصیه می‌شود.

زخم‌های فشاری

عدم تحرک می‌تواند منجر به بروز زخم بستر (زخم فشاری) شود. تغییر مکرر وضعیت بدن می‌تواند به پیشگیری از این مشکل کمک کند.

عود بیماری

بین ۲ تا ۵ درصد از بیماران ممکن است عود بیماری را تجربه کنند. علائم شدید و اولیه این سندرم به طور قابل توجهی خطر بروز عوارض طولانی‌مدت جدی را افزایش می‌دهد و به ندرت ممکن است مرگ ناشی از عوارضی مانند سندرم دیسترس تنفسی و حملات قلبی رخ دهد.

تشخیص سندرم گیلن

تشخیص سندرم گیلن باره در مراحل اولیه می‌تواند دشوار باشد. علائم و نشانه‌های آن شباهت زیادی به اختلالات عصبی دیگر دارد و ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. پزشک معمولاً با بررسی تاریخچه بیماری و انجام یک معاینه فیزیکی کامل شروع می‌کند.

سپس، پزشک ممکن است توصیه کند:

تپ ستون فقرات (پونکسیون کمری)

مقداری از مایع از کانال نخاعی در قسمت پایین کمر شما خارج می‌شود. این مایع برای آزمایش تغییر شکل می‌دهد که معمولاً در افراد مبتلا به سندرم گیلن باره مشاهده می‌شود.

الکترومیوگرافی

سوزن‌های نازک به عضلات مورد مطالعه وارد می‌شوند تا فعالیت عصبی را در آنها اندازه‌گیری کنند.

سرعت هدایت عصبی

الکترودهایی به پوست بر روی اعصاب متصل می‌شوند و یک شوک کوچک برای اندازه‌گیری سرعت انتقال سیگنال عصبی جاری می‌شود.

درمان سندرم گیلن

در حال حاضر هیچ درمان مشخصی برای سندرم گیلن باره وجود ندارد، اما دو نوع درمان می‌تواند به تسریع در روند بهبود و کاهش شدت بیماری کمک کند:

تبادل پلاسما (پلاسمافرزیس)

قسمتی از مایع موجود در خون (پلاسما) از بدن خارج می‌شود و بعد از جدا کردن سلول‌های خونی، این سلول‌ها دوباره به بدن بازگردانده می‌شوند تا تولید پلاسمای جدید جبران شود. پلاسمافرزیس ممکن است با تأثیر بر آنتی‌بادی هایی که سبب حمله سیستم ایمنی به اعصاب محیطی می‌شوند، عمل کند.

ایمونوگلوبولین درمانی

ایمونوگلوبولین شامل آنتی‌بادی‌های سالم از اهداکنندگان خون است که به صورت وریدی تزریق می‌شود. دوزهای بالای این ایمونوگلوبولین می‌تواند آنتی‌بادی‌های آسیب‌زایی را که در بروز سندرم گیلن باره نقش دارند، مسدود کند. این دو روش درمانی به یک اندازه مؤثر هستند، و ترکیب آنها یا تجویز یکی بعد از دیگری می‌تواند مؤثرباشد.

داروهای رایج

در کنار درمان‌ها، به شما داروهایی تجویز می‌شود برای:

• کاهش درد که ممکن است شدت بالایی داشته باشد
• پیشگیری از لخته شدن خون که می‌تواند ناشی از بی‌حرکتی باشد.

مراقبت و حمایت از فرد مبتلا به سندرم گیلن باره

تشخیص سندرم گیلن باره می‌تواند بار عاطفی سنگینی به همراه داشته باشد. اگرچه بیشتر افراد بعداً به‌طور کامل بهبود می‌یابند، اما این وضعیت به طور کلی توأم با درد و نیاز به بستری در بیمارستان و ماه‌ها توانبخشی است و بیماران باید خود را با محدودیت‌های حرکتی و خستگی سازگار کنند.

افراد مبتلا به این سندرم به حمایت فیزیکی و درمانی قبل و حین بهبودی نیاز دارند. مراقبت‌های شما ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• حرکت بازوها و پاها توسط مراقبین به منظور حفظ انعطاف پذیری و تقویت عضلات
• فیزیوتراپی در حین ریکاوری که به کاهش خستگی و بازیابی قدرت و حرکت کمک می‌کند
• آموزش استفاده از وسایل تطبیقی، نظیر ویلچر یا بریس برای توسعه مهارت‌های حرکتی و مراقبت از خود.