رزمایش دریایی آیونز ۲۰۲۴؛ پاسخ به چالش‌های امنیتی
هدف اصلی رزمایش دریایی مرکب آیونز ۲۰۲۴، مواجهه با چالش‌های امنیتی بوده است. این مسأله با توجه به روند فعالیت‌های ۲۰ ساله دزدی دریایی در خلیج عدن و تهدید امنیت ترانزیت دریایی به عنوان محوری از اهداف این رزمایش انتخاب گردید.
رزمایش مرکب دریایی آیونز ۲۰۲۴ در تاریخ‌های ۲۸ و ۲۹ مهرماه با مشارکت ایران، روسیه و عمان به میزبانی ایران و در نواحی شمال اقیانوس هند برگزار گردید. علاوه بر این، کشورهای عربستان سعودی، هندوستان، تایلند، پاکستان، قطر و بنگلادش نیز به عنوان ناظر در این رزمایش شرکت کردند.
این رژه شامل یگان‌های ناوگان ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود که شامل ناوشکن‌های جماران و البرز، ناوهای موشک‌انداز زره، شناور شهید سلیمانی به همراه شناورهای الماس و همچنین شناور مبشر از کشور عمان و ناو مرکوری روسیه بودند. در این رزمایش، سناریوهای متعددی از قبیل کنترل حریق، عملیات جست‌وجو و نجات و مقابله با آلودگی نفتی ارائه شد.
هدف اصلی این رزمایش تسهیل هماهنگی بین کشورها به منظور آماده‌شدن برای رویارویی با چالش‌های امنیتی و زیست‌محیطی در این ناحیه بود.
امیر تاج‌الدینی، سخنگوی رزمایش مرکب دریایی آیونز ۲۰۲۴، در این خصوص گفت: «بزرگترین هدف این رزمایش تقویت هماهنگی و همکاری میان کشورهای محوطه اقیانوس هند و کشورهایی است که حضورشان در راستای تقویت امنیت و مقابله با چالش‌های امنیتی اثرگذار است. امیدواریم که با همکاری کشورهای مختلف، شاهد گسترش اقدامات بشردوستانه در دریانوردی و کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی باشیم. این رزمایش به منظور مقابله با چالش‌های امنیتی موجود در منطقه شمال اقیانوس هند طراحی شده است. علی‌رغم بروز برخی چالش‌ها در اقیانوس هند، اما با بهره‌مندی از توانمندی‌های نیروی دریایی ارتش و سپاه در دریای عمان، تنگه هرمز، خلیج فارس و جزایر سه‌گانه، امنیت این ناحیه حفظ گردیده است، اما به دلیل اهمیت این حیطه، نیاز به برنامه‌ریزی یک رزمایش مرکب احساس می‌شد تا کشورها را حول چالش‌های امنیتی و اقدام‌های بشردوستانه متحد کند.»
امیر دریادار شهرام ایرانی، فرمانده نیروی دریایی ارتش نیز در مورد اهمیت این رزمایش بیان کرد: «برخی تلاش می‌کنند تا تصویر ناامنی را در منطقه شمال اقیانوس هند که تبادلات دریایی زیادی در آن انجام می‌شود، ایجاد نمایند…این رزمایش بزرگ و حیاتی، به‌وسیله نیروهای دریایی کشورهای حاشیه اقیانوس هند برگزار شد و نشان‌دهنده این واقعیت است که این کشورها می‌توانند در همکاری با یکدیگر، امنیت خطوط تجاری دریایی و اقتصاد دریایی را تامین کنند و نیازی به حضور نیروهای خارجی غیرموجه نیست.»
چرایی آغاز چالش‌های امنیتی در شمال اقیانوس هند
شمال اقیانوس هند، از جمله تنگه باب‌المندب، خلیج عدن و دریای سرخ، داراي اهمیت بالایی برای ترانزیت دریایی می‌باشد. به طوری که تقریبا ۵۰ درصد از حمل و نقل کانتینرها و ۷۰ درصد از کل نفت جهان در این منطقه جابجا می‌شود. ارزش تجارت سالانه بین‌المللی از طریق خطوط دریایی اقیانوس هند بالای ۱ تریلیون دلار بوده و ۷۱ درصد از ذخایر نفت و ۶۹ درصد از ذخایر گاز موجود در دنیا در این ناحیه واقع گردیده‌اند. همچنین، یک سوم از تجارت جهانی دریایی در همین منطقه صورت می‌گیرد.
اما در پی عدم ثبات و ناآرامی‌های موجود در سودان، دزدی دریایی در مناطق دریای سرخ، خلیج عدن، تنگه باب‌المندب و حتی اقیانوس هند به‌وجود آمد. برخی از نظامیان جداشده از ارتش سومالی به دزدان دریایی ملحق گردیده و توان آن‌ها را در ربودن کشتی‌های تجاری از کشورهای مختلف افزایش دادند. منطقه مذکور از سال ۸۴ به بعد شاهد افزایش فعالیت‌های دزدی دریایی بود و همین مسأله امنیت کشتی‌های تجاری را تهدید کرد. دزدان دریایی علاوه بر حمله به کشتی‌های تجاری و نفتکش‌ها، لنج‌ها را هم به تصرف خود درآورده و صیادان را گروگان می‌گرفتند.
به همین دلیل، نیروی دریایی ارتش کشورمان از سال ۸۷ به این منطقه وارد شد تا از امنیت کشتی‌های تجاری بنگاه ایرانی دفاع نماید. نیروی دریایی ارتش در این مدت بارها با دزدان دریایی مواجه شده و کشتی‌های کشورمان و دیگر کشورها را نجات داد. امیر دریادار حبیب‌الله سیاری، معاون هماهنگ‌کننده ارتش، بیان کرده است که «از سال ۱۳۸۷ تا ۱۴۰۱، نزدیک به پنج هزار کشتی تجاری و نفتکش با حضور فیزیکی نیروی دریایی در منطقه، در قالب تیم‌های اسکورت و ناوشکن‌ها حفاظت شده و در برابر دزدان دریایی مقابله گردید و کشتی‌ها به‌سلامت از این ناحیه عبور کردند.»
درگیری نیروی دریایی با دزدان دریایی
از سال ۸۷ تا به امروز، ۹۸ ناوگروه نیروی دریایی به منطقه مربوطه اعزام شده‌اند و درگیری‌های متعددی نیز با دزدان دریایی صورت گرفته است. این سال‌ها، نیروی دریایی کشورهای دیگر نیز با دزدان دریایی مبارزه کردند. نیروی دریایی کشورهای حاشیه اقیانوس هند در آزادسازی و نجات نفتکش‌ها همکاری نزدیک داشته و در مواقع اضطراری، به محض دریافت درخواست کمک از یک کشتی تجاری یا نفتکش، نزدیک‌ترین ناوگروه خود را برای یاری به آن اعزام می‌کنند و با دزدان دریایی درگیر می‌شوند.
یکی از بارزترین عملیات‌های نجات نیروی دریایی در سال ۹۱ به وقوع پیوست. در آن سال کشتی تجاری ایرانی به نام «اگلانتین» با ۲۲ خدمه پس از بارگیری شکر از برزیل به سمت ایران درحال حرکت بود که توسط دزدان دریایی سومالی ربوده شد. «گراد» فرمانده این گروه دزدان دریایی، یک نظامی سابق ارتش سومالی بود که با برخورداری از اطلاعات نظامی ارزشمندی، تا آن زمان ۳۷ کشتی را غارت کرده بود. اما نیروی دریایی با پیگیری کشتی ربوده شده ایرانی، قبل از ورود آن به آب‌های سومالی موفق شد آن را بازپس گیرد. اما بازپس‌گیری این کشتی آسان نبود و نیروی دریایی پس از درگیری با دزدان دریایی، موفق به ورود به «اگلانتین» شد و هفت نفر از دزدان دریایی را دستگیر کرد و خدمه آن کشتی را آزاد نمود.
هشدار مرکز امنیت دریایی درباره سواحل سومالی
مرکز امنیت دریایی در سال ۲۰۲۳ گزارش داد که ۴۷ حمله دزدان دریایی در نواحی اطراف باب‌المندب و سواحل هند به ثبت رسیده است. با توجه به اینکه کشتی‌های مرتبط به رژیم صهیونیستی و همچنین ایالات متحده و انگلیس در یمن هدف قرار گرفته‌اند، برخی از کشتی‌ها ناچار شده‌اند که از غرب آفریقا عبور کنند و بعضی از آن‌ها در خلیج گینه، واقع در غرب قاره آفریقا، به دام دزدان دریایی افتاده‌اند. آرسنیو دومینگز، دبیر کل سازمان بین‌المللی دریانوردی، در پی دزدیده شدن کشتی‌ها در خلیج گینه و سواحل سومالی، به شرکت‌های کشتیرانی هشدار داد تا در برابر دزدی دریایی احتیاط بیشتری داشته باشند و از آن‌ها خواست که به استانداردهای امنیتی سختگیرانه‌ای که پیشتر در بحران دزدی دریایی اعمال می‌شد، بازگردند.
امیر دریادار شهرام ایرانی، فرمانده نیروی دریایی ارتش در خصوص پدیده دزدی دریایی در خلیج عدن و رویکرد این نیرو در برخورد با آن اعلام کرد: «خلیج عدن از لحاظ حضور قایق‌های دزدان و تروریسم دریایی، چالش‌زا و خطرناک است و ما تلاش داریم تا با حفظ آمادگی خود، در لحظات تهدید، به‌موقع اقدام کنیم. در این شرایط عمدتاً سعی داریم این قایق‌ها را از منطقه دور کنیم و امنیت را برقرار سازیم؛ دیدگاه ما در این زمینه تقابل‌های انهدامی نیست، مگر اینکه آن‌ها به توصیه‌های ما توجه نکنند و از اقدام‌های ناوگروه تبعیت نکنند.»
همگرایی کشورهای منطقه برای مقابله با چالش‌های امنیتی
این گونه حوادث و چالش‌ها برای کشتی‌های تجاری کشورهای مختلف در شمال اقیانوس هند، خلیج عدن و دریای سرخ، کشورها را به همکاری نزدیک با یکدیگر واداشته تا چالش‌های امنیتی را کاهش دهند. به همین دلیل، از سال ۲۰۰۸، تجمع نیروهای دریایی کشورهای حاشیه اقیانوس هند با ابتکار نیروی دریایی هندوستان آغاز شده است که هدف آن ارتقای همکاری‌های دریایی به منظور مقابله با چالش‌های امنیتی غیرسنتی و منظم است. رزمایش دریایی مرکب آیونز هم در این راستا برنامه‌ریزی شده است. در این زمینه، یکی دیگر از اهداف این رزمایش آمادگی برای مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی در این ناحیه است و همچنین قصد دارد این پیام را اعلام کند که برای تأمین امنیت این منطقه، نیازی به همکاری کشورهایی که منفعتی از آن ندارند، نیست.
