«اثر بی نظیر آفرینش» نیازمند توجه بیشتری است

تالاب ها به عنوان یک شاهکار بی نظیر خلقت شناخته می شوند چرا که خدمات اکوسیستمی فوق العاده ای را به محیط زیست اطراف ارائه می دهند، اما این منابع با تهدیدات فزاینده ای روبرو هستند. بدین سبب، روز جهانی تالاب ها در سال جاری با شعار «حفاظت از تالاب ها برای آینده ای مشترک» گرامی داشته خواهد شد.

، نخستین قرارداد زیست محیطی جهانی که به حفاظت از تالاب ها و پرندگان مهاجر اختصاص دارد، در تاریخ ۲ فوریه ۱۹۷۱ (معادل ۱۳ بهمن ماه ۱۳۴۹) در شهر رامسر به تصویب گروهی از کشورها رسید که پس از مدتی به نام کنوانسیون رامسر شناخته شد. به تدریج تعداد کشورهای عضو این کنوانسیون افزایش یافت و در حال حاضر بیش از ۱۸۰ کشور به آن پیوسته اند. همچنین تقریباً ۲۵۰ میلیون هکتار از اراضی تالاب های سراسر جهان در این کنوانسیون به ثبت رسیده است. هر ساله این روز به عنوان روز جهانی تالاب ها گرامی داشته می شود و شعار امسال «حفاظت از تالاب ها برای آینده ای مشترک» بر اهمیت انجام اقداماتی مؤثر برای حفظ این زیستگاه های طبیعی به منظور رفاه جامعه تأکید دارد. این اقدامات به نسل های بعد این امکان را می دهد که نیز از مزایای تالاب ها بهره مند شوند.

مزایای تالاب ها

تالاب ها می توانند به عنوان نقاطی برای کنترل و مدیریت سیلاب ها عمل کنند. به علاوه، به واسطه نگهداری آب، این منابع به تدریج آب را به سفره های زیرزمینی منتقل ساخته و می توانند حجم زیادی از آب را ذخیره کنند که به تغذیه سفره های آب زیرزمینی کمک می کند. همچنین این زیستگاه ها دمای محیط را تنظیم کرده و از وقوع پدیده گرد و غبار جلوگیری می کنند. تالاب ها همچنین محل زندگی هزاران واحد دام بزرگ، گونه های آبزی و پرندگان مهاجر هستند و می توانند خدمات سیستمی فراوانی، نظیر گردشگری طبیعی، را ارائه دهند که به رونق اقتصادی منطقه کمک شایانی می کند.

خطرات تهدیدکننده تالاب های ایران

ایران دارای ۲۶ تالاب مهم در فهرست کنوانسیون رامسر است که مجموع سطح آن ها به ۱,۴۹۳,۳۰۱ هکتار می رسد. با وجود ارزش بالای این پهنه های آبی، ایرج حشمتی مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست می گوید برخی از این تالاب ها به علت چالش های زیست محیطی و مدیریت ناپایدار در خطر آسیب پذیری قرار دارند و به فهرست مونترو (فهرست تالاب های ثبت شده در معاهده رامسر که با خطر نابودی مواجه اند) اضافه شده اند. از جمله این تالاب ها می توان به انزلی، هامون (دهانه جنوبی پوزک)، هامون (صابوری و هیرمند)، نیریز، کمجان، شورگل، یادگارلو و درگه سنگی اشاره کرد.

چالش های تالاب ها

چالش های تالاب های ایران را می توان به دو دسته طبیعی و ایجاد شده توسط انسان تقسیم کرد. از جمله چالش های طبیعی، تغییرات اقلیمی به عنوان یکی از بزرگ ترین تهدیدات برای تالاب ها مطرح است. افزایش دما و کاهش بارش ها به کاهش منابع آبی در تالاب هایی نظیر گاوخونی و بختگان منجر شده است. همچنین خشکسالی ها به تخریب زیستگاه های موجود در تالاب ها و کاهش تنوع زیستی آن ها آسیب می زنند.

سیلاب های شدید نیز از دیگر چالش های طبیعی برای تالاب ها هستند زیرا این پدیده ها به زیستگاه های موجود آسیب رسانده و با کاهش کیفیت آن ها، تنوع زیستی را تهدید می کنند و همچنین می توانند آلودگی ها و سموم را به تالاب ها منتقل نمایند.

چالش های ناشی از فعالیت های انسانی نیز تأثیر قابل توجهی بر تخریب تالاب ها دارند. توسعه های صنعتی و کشاورزی که بدون توجه به حفاظت از منابع طبیعی انجام می شود، یک عامل تخریبی برای تالاب ها به شمار می رود. بهره برداری های غیرمنطقی از منابع آبی، برداشت های بی رویه و عدم تخصیص حق آبه به تالاب ها از جمله مشکلات اساسی هستند. ورود پساب های صنعتی، معدنی و کشاورزی به تالاب ها نیز منشأ تخریب زیست بوم ها و تهدید سلامت آب و جانوران آبزی به شمار می آید.

آلودگی های ناشی از دفع پسماندها، اکتشاف و بهره برداری از منابع نفت و گاز و احداث صنایع پتروشیمی در حریم تالاب ها، تهدیدی جدی برای این اکوسیستم های حساس محسوب می شود.

شینا انصاری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست همچنین اظهار کرده است: با اینکه کشور ما نخستین کنوانسیون جهانی تالاب ها (رامسر) را با نام خود ثبت کرده است، اما اکنون ۴۳ درصد از تالاب های کشور در شرایط خشکی قرار داشته و به مرز تبدیل به کانون های گرد و غبار رسیده اند؛ این وضعیت نشان دهنده یکی از بحران ها و چالش های بزرگ ملی است.

راهنمایی ها

طبق اصل ۵ قانون اساسی، حفاظت از محیط زیست یک وظیفه همگانی است. احمد لاهیجان زاده معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست تأکید می کند که حفاظت از محیط زیست یک مسئولیت بین نسلی است و همه افراد جامعه، اعم از افراد عادی و کارمندان governmental، باید در زمینه حفظ محیط زیست مشارکت داشته باشند. اگر کسی در موقعیتی مسئولیتی گمارده شده، موظف است تا در این راستا تلاش کند. در حال حاضر بیشترین مصرف توسعه ما مربوط به حوزه کشاورزی است. وزارت جهاد کشاورزی به عنوان اصلی ترین دستگاه مسئول در زمینه حفاظت از تالاب ها باید به سمت کشت پایدار حرکت کند. مدلی که بتواند با حداقل آب، حداکثر محصول را به دست آورد.

وی ادامه می دهد: وزارت نیرو نیز دومین وزارتخانه تأثیرگذار در این موضوع است. باید به گونهای در حوزه آب ریزش برنامه ریزی کنند که حداقل منابع آبی تالاب ها حفظ شود و هیچ آسیبی به حق آبه تالاب ها وارد نشود. در حوزه کیفیت مناسب تالاب ها، شرکت های آب و فاضلاب نقش برجسته ای خواهند داشت. وزارت جهاد کشاورزی در زمینه مصرف کودها و سموم وظیفه ای موثر دارد. شهرداری ها و دهیاری ها نیز مسئولیت بزرگ تری در مدیریت پسماندها دارند. حذف پلاستیک باید در اولویت باشد چون میکروپلاستیک ها به تدریج وارد تالاب ها و در نهایت به چرخه غذایی ما می شوند.

به گفته لاهیجان زاده، نقش وزارت نفت در حفاظت از تالاب ها نیز حائز اهمیت است، زیرا برخی از طرح های توسعه نفتی درون تالاب ها انجام می شود و فلرهای نفتی نیز ممکن است از طریق بارندگی و آلودگی هوا به آب های تالاب و رودخانه ها نفوذ کنند. شیلات هم باید مسئولیت کنترل گونه های غیر بومی را در طبیعت بر عهده داشته باشد.

با در نظر گرفتن اهمیت و نقش حیاتی تالاب ها، حفظ آن ها نیازمند همکاری و هماهنگی میان نهادهای مختلف است، اما جلب مشارکت مردمی و به کارگیری الگوهای حفاظتی مشارکتی نیز به هیچ وجه نباید نادیده گرفته شود. به گفته مهری اثنی عشری مدیر ملی طرح بین المللی حفاظت از تالاب های ایران در حال حاضر ۴۹ تالاب کشور، که به ۲۲ درصد از کل تالاب های کشور مربوط می شود، تحت مدیریت زیست بومی به صورتی مشارکتی اداره می شوند.

شینا انصاری همچنین اشاره کرد که در طرح های حفاظتی پیشین، سه تالاب بختگان، ارومیه و شادگان تحت این مبحث قرار داشتند و در طرح جدید، دو تالاب انزلی و پریشان نیز به این فهرست افزوده شده است. وی بیان کرد: در زمینه آب، ما با مشکل ناترازی جدی روبرو هستیم. تمرکز همیشه بر روی سازه ها قرار داشته اما در دوره جدید، باید به سمت بهبود سطح نرم افزاری پیش برویم. یکی از رویکردهای اصلی در حفاظت از تالاب ها همین نیاز به ارتقاء نرم افزاری است و همچنین باید بر تأمین حق آبه تالاب ها تأکید جدی صورت گیرد تا این حقوق به سازمان حفاظت محیط زیست تعلق گیرد.

علاوه بر تالاب های داخلی، تالاب های مشترک با کشورهای همجوار نیز به توجه خاصی نیاز دارند. به عنوان مثال، تالاب هامون که اخیراً عباس عراقچی وزیر امور خارجه با امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه حکومت سرپرستی افغانستان در خصوص حق آبه ایران مذاکراتی انجام داده است و به گفته صدیقه ترابی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست پیشنهاداتی برای اجرای طرح های مشترک محیط زیستی به دولت افغانستان مطرح شده است.

در شرایطی که کره زمین با چالش های ناشی از تغییرات اقلیمی روبروست، کلید اصلی برای محافظت از تالاب ها و کارکردهای بی نظیر آن ها، همکاری است؛ چه در سطح ملی و چه در سطح بین المللی. در غیر این صورت، آینده بشر با تهدیدات جدی مواجه خواهد شد.

بیشتر بخوانید:

اجرای طرح های مشترک زیست محیطی به دولت افغانستان پیشنهاد شده است

مدیریت مشارکتی ۴۹ تالاب کشور دایر است

دو تالاب انزلی و پریشان به طرح حفاظت مشارکتی تالاب های ایران اضافه شدند

مشاور رئیس جمهور چه رهیافت هایی را برای پژوهش ها مشخص می کند؟

۲۵۰ میلیون هکتار منطبق بر تالاب های جهان در کنوانسیون رامسر ثبت شده اند

نجات تالاب ها یک مسئولیت جهانی برای ایجاد آینده ای پایدار است

در کشور با مسئله اساسی کمبود آب دست به گریبانی هستیم