فروش بیش از ۲۰ میلیارد دلار از طریق بازار بورس انرژی/ پذیرش ۱۰۹ همت اوراق سلف به منظور تأمین مالی انرژی ها

چهل و سه سال پس از شکل گیری اولین بورس در ایران، بورس انرژی در سال ۱۳۹۱ با هدف گسترش روش های فروش و افزایش سهم بخش خصوصی در تجارت نفت، گاز و برق کشور تأسیس گردید؛ بورسی که سیستم معاملاتی آن کاملاً توسط متخصصان داخلی طراحی و راه اندازی شد.

روند تشکیل بازار سرمایه در ایران به قبل از انقلاب اسلامی و سال ۱۳۴۶ بازمی گردد که در آن زمان سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران تأسیس شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۸۴، سازمان بورس و اوراق بهادار به فعالیت خود پرداخت.

قبل از آن، سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران، مسئول نظارت و مدیریت در بازار اوراق بهادار ایران بود، که در نهایت با تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران توسط مجلس شورای اسلامی در تاریخ اول آذر ۱۳۸۴، سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان مرجع اصلی بازار سرمایه در کشور این وظیفه را بر عهده گرفت.

با وجود این، تا پیش از آن، معاملات در بخش انرژی به صورت منظم و سیستماتیک نبود تا اینکه حدود ۱۲ سال پیش، بورس انرژی ایران با هدف ایجاد بستری شفاف، کارآمد و رقابت پذیر و به منظور پایان دادن به انحصار و کشف قیمت عادلانه حامل های انرژی تأسیس شد.

علی نقوی مدیرعامل شرکت بورس انرژی ایران در مصاحبه ای با درباره اهداف تأسیس و ماهیت بورس انرژی ایران گفت: بورس انرژی ایران بر اساس قانون اوراق بهادار و با تأیید شورای عالی بورس در تاریخ ۱۷ تیرماه ۱۳۹۱ تأسیس شده و از ۱۹ اسفند ماه همان سال، معاملات حامل های انرژی در آن آغاز شد.

وی ادامه داد: قبل از انقلاب اسلامی، بورس اوراق بهادار وجود داشت؛ اما بورس های کالایی پس از انقلاب اسلامی در کشور راه اندازی شدند و با توجه به اهمیت انرژی به عنوان محرک اقتصادی کشور، وجود بورس انرژی در اقتصاد ایران بسیار مهم است تا بتواند علاوه بر شفاف سازی معاملات حامل های انرژی، نقش کلیدی در تعیین قیمت ها در این حوزه ایفا کند.

ایجاد سامانه های معاملاتی داخلی در بورس انرژی

مدیرعامل شرکت بورس انرژی ایران با اشاره به طراحی سامانه معاملاتی بورس انرژی توسط متخصصان داخلی اظهار داشت: در حالی که بسیاری از سامانه های معاملاتی بورس از خارج کشور تأمین شده است، تنها بورسی که تمامی سامانه های آن به دست متخصصان داخلی در ایران طراحی و پیاده سازی شده، بورس انرژی ایران است.

بورس انرژی ایران، نخستین بورس انرژی در منطقه

نقوی همچنین افزود: در سال های اخیر، بورس انرژی موفق به فراهم آوردن زیرساخت های مطلوبی برای متقاضیان این بازار شده است. اگر بخواهیم به طور خلاصه اشاره کنیم، این زیرساخت ها در دو حوزه قابل بیان است: اولین بخش طراحی و فراهم آوردن ابزارهای مالی مبتنی بر حامل های انرژی است که اوراق سلف موازی استاندارد نخستین ابزار در این راستا بود که برای تأمین مالی حامل های انرژی طراحی شد و نخستین بار در بهمن ماه ۱۳۹۳ پذیرش و در اردیبهشت ماه ۱۳۹۴ منتشر گردید. تا به امروز بیش از ۱۰۹ هزار میلیارد تومان (همت) اوراق سلف موازی استاندارد در بورس انرژی ایران پذیرش شده است. همچنین، در سال ۱۳۹۶ اولین صندوق پروژه در بورس انرژی ایران راه اندازی شد که توانست در آن زمان حدود ۲۰۰ میلیون دلار تأمین مالی انجام دهد.

وی ادامه داد: از سال ۱۳۹۶ و در چارچوب ایجاد بازاری برای بهینه سازی مصرف انرژی و حفظ محیط زیست، طراحی گواهی صرفه جویی انرژی در بورس انرژی ایران آغاز شد و پس از تأیید سازمان بورس و اوراق بهادار به تصویب شورای عالی بورس رسید. از تیرماه سال جاری معاملات این گواهی با معاملات گواهی صرفه جویی گاز آغاز شد که گامی مهم در راستای بهبود بازار بهینه سازی و کاهش هدررفت انرژی در کشور محسوب می شود.

مدیرعامل شرکت بورس انرژی ایران اعلام کرد: در کنار این طراحی، ابزارهای مشتقه مانند قراردادهای اختیار معامله نیز در بورس به اجرا درآمده اند و با شکل گیری زیرساخت های مربوط به معاملات و مدیریت ریسک این ابزارها، به زودی شاهد انجام معاملات آن خواهیم بود. بورس انرژی ایران با هدف گسترش ابزارهای مالی خود، طراحی گواهی سپرده برق تجدیدپذیر را به عنوان نخستین کشور در جهان اسلام به پایان رسانده و از اوایل سال آینده معاملات آن آغاز خواهد شد.

نقوی اضافه کرد: به علاوه، مصوبات کمیته فقهی سازمان بورس درباره گواهی کاهش انتشار آلایندگی، توکن سازی حامل های انرژی و قراردادهای معاوضه (سوآپ) حامل های انرژی در حال تهیه و اقدام است.

بورس انرژی؛ راهکاری شفاف برای افزایش سهم بخش خصوصی

وی تصریح کرد: هدف بورس انرژی برگزیدن یک سازوکار شفاف و رقابتی در راستای تحقق سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی است، به ویژه در بندهای ۱۳ و ۱۹ این سیاست ها که بر تنوع بخشی به روش های فروش و افزایش سهم بخش خصوصی در تجارت نفت، گاز و برق تأکید دارد.

مدیرعامل شرکت بورس انرژی ایران تأکید کرد: بنابراین، بورس انرژی یک سازوکار کاملاً شفاف، رقابتی و منصفانه است و به منظور توسعه صادرات، حجم قابل توجهی از صادرات محصولات کشور در رینگ صادراتی بورس انرژی انجام می شود که در این راستا، دوران های پرنوسانی را تجربه کرده است. به طوری که بین سال های ۱۳۹۸ تا خرداد ۱۴۰۰، صادرات بنزین و گازوئیل از طریق سازوکار بورس انرژی ایران صورت گرفت و ایران به صادرکننده برتر و مرجع قیمت گذاری بنزین و گازوئیل در منطقه تبدیل گردید، اما متأسفانه با تغییرات پیش آمده و افزایش مصرف داخلی، سهم ایران در بازار منطقه به دست مدیران وقت وزارت نفت و شرکت ملی پالایش و پخش نادیده گرفته شد و ادامه صادرات متوقف گردید.

نقوی درباره جایگاه بورس انرژی در بازار سرمایه گفت: در زمینه سایر محصولات اصلی، سوابق معاملاتی بورس انرژی نشان دهنده توسعه بازارها، افزایش سهم ایران، ارتقای رقابت و در نتیجه افزایش درآمد عرضه کنندگان و مشارکت بخش خصوصی در تجارت حامل های انرژی تحت یک سازوکار شفاف است؛ و این بورس موفق به کسب جایگاهی مناسب در معاملات گاز مایع، نفت سفید، نفتا و سایر تولیدات در منطقه گردیده است و بیش از ۲۰ میلیارد دلار صادرات از کانال بورس انرژی ثبت شده و بالغ بر ۲۲۴ میلیون دلار نیز از درآمدهای اضافی ناشی از رقابت، نصیب عرضه کنندگان شده است که نشان دهنده توسعه جایگاه بورس انرژی در سال های اخیر است.

وی گفت: در راستای پیشرفت مبادلات برق در بورس انرژی، راه اندازی سه تالار معاملاتی صورت گرفته است؛ به طوری که در سال جاری بیش از ۳۰ درصد از معاملات برق در این بورس انجام شد. بورس انرژی ایران در سال ۱۴۰۲ به عنوان نخستین کشور در غرب آسیا، معاملات برق نیروگاه های تجدیدپذیر را در تالار برق سبز آغاز کرد. این موضوع موجب تحولی مثبت در اقتصاد نیروگاه های تجدیدپذیر گردیده و بخش خصوصی را به سرمایه گذاری در این عرصه راغب کرده است. همچنین، وزارت نیرو با همکاری بورس انرژی اصلاح ساختار مالی شرکت های توزیع را از اردیبهشت ماه جاری آغاز کرد که به موجب آن، جریان نقدی مناسب به نیروگاه های کشور تزریق گردیده و در گام بعدی راه اندازی تالار برق آزاد، امکان حضور نیروگاه های کوچک مقیاس، تولید پراکنده و خودتامین در بورس را فراهم می سازد. در این سال، ارزش معاملات برق در بورس انرژی ایران تا دهم بهمن ماه به بیش از ۱۶ همت رسیده است.

تلاش برای راه اندازی معاملات گواهی سپرده گاز

نقوی در پایان درباره برنامه های آینده بورس اظهار داشت: به تازگی گواهی سپرده گاز طبیعی در بورس انرژی ایران پذیرفته شده و با همکاری شرکت ملی گاز ایران در تلاش هستیم تا معاملات گواهی سپرده گاز را راه اندازی کنیم. همچنین توسعه بازار بهینه سازی انرژی و محیط زیست و راه اندازی بازار بهره وری آب از جمله برنامه هایی است که در حال پیگیری آن هستیم.