زعفران ایران، طلای سرخ در معرض قاچاق و چالش‌های صادراتی/ لزوم شناسنامه‌دار کردن محصول
زعفران ایران به‌عنوان یکی از باارزش‌ترین محصولات زراعتی، همواره در عرصه‌های بین‌المللی حائز اهمیت بوده است. با این حال، فقدان شرایط مساعد برای صادرات و موانع غیرقابل انکار، این حوزه را با چالش‌هایی نظیر قاچاق مواجه کرده که نتیجه آن کاهش صادرات رسمی و افزایش خروج غیرقانونی این محصول از کشور است.
به نقل از ایسنا، زعفران ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات کشاورزی این سرزمین، همواره جذابیت ویژه‌ای برای بازارهای جهانی دارد. این محصول که به خاطر ارزش اقتصادی بالای خود و تولید انبوه در ایران و همچنین کیفیت برجسته‌اش در سطح بین‌المللی شناخته شده، در بسیاری از کشورهای دیگر نیز عرضه می‌شود. با این وجود، معضل اصلی در این میان، عدم وجود فضای مناسب برای صادرات و مسائل متعدد دیگر است که بر سر راه این محصول قرار دارد. این شرایط سبب بروز مشکلاتی از قبیل قاچاق شده و در سال‌های اخیر، به کاهش سطح صادرات قانونی آن و افزایش قاچاق برخاسته است.
آمار تولید و صادرات زعفران در سال ۱۴۰۱
براساس اطلاعات ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، صادرات زعفران ایران در سال ۱۴۰۱ به میزان چشمگیر ۲۴۰ تن و با ارزشی معادل ۲۴۴ میلیون دلار محقق شده است. این رقم نشانگر تقاضای بالا برای زعفران ایرانی در بازارهای جهانی است. میزان تولید این محصول در همان سال به ۳۹۸ تن رسیده که حاکی از ظرفیت بالای تولید آن در کشور است. با توجه به مصرف داخلی حدود ۸۵ تن، این اعداد نمایانگر پتانسیل صادرات قابل توجه زعفران ایرانی می‌باشند.
خراسان رضوی، محور اصلی تولید زعفران
زعفران، منحصر به فردترین محصول کشاورزی در دنیا است که بیشتر از همه، تولید با کیفیت بالای آن تحت کنترل ایران قرار دارد. این موقعیت بنتی، فرصتی طلایی به شمار می‌رود که باید برای پیشرفت در بازارهای جهانی و نمایاندن نام ایران در کنار طلای سرخ مورد بهره‌برداری قرار گیرد. در سال جاری، حدود ۱۲۷ هزار هکتار از زمین‌های زراعی به کشت زعفران اختصاص یافته و درحال حاضر ۲۳ استان کشور مشغول به کشت پیاز زعفران هستند؛ به‌طوری که بیش از ۹۳ درصد تولید این محصول در مناطق تحت عنوان خراسان بزرگ صورت می‌گیرد.
افزایش تولید و کاهش صادرات؛ موانع پیش روی صادرکنندگان
بیش از ۷۰ درصد از زعفران کشور در استان خراسان رضوی پرورش می‌یابد و در سال‌های اخیر، با اتخاذ تدابیر لازم و انتقال فن‌آوری به مزارع، متوسط عملکرد زعفران از ۳.۵ کیلوگرم در هکتار به ۹ کیلوگرم افزایش یافته است. جالب توجه است که کشاورزان برتر در ایران قادر به تولید حدود ۳۰ کیلوگرم زعفران در هر هکتار هستند.
چالش‌های اقتصادی در مسیر صادرات زعفران
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران عنوان کرد که در مقایسه با سال گذشته، آمار دقیقی از تولید زعفران در سال جاری وجود ندارد. اما بر اساس آمارهای غیررسمی، تولید زعفران در مقایسه با سال قبل حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد افزایش یافته است. شایان ذکر است که ما زعفران را به ۶۷ کشور جهان صادر می‌کنیم و میزان صادرات تا پایان آذرماه نسبت به سال گذشته ۱۸ درصد کاهش یافته است.
وی به دلایل افت صادرات زعفران اشاره کرد و گفت: یکی از مشکلات این است که پس از صادرات، باید ارز به کشور بازگردد. فروش باید زیر قیمت بازار آزاد انجام شود. به عنوان مثال، در حالی که قیمت دلار امروز ۸۴ هزار تومان است، صادرکنندگان ملزم به فروش آن به قیمت ۶۶ هزار تومان هستند. این شرایط برای صادرکنندگان زیانی در پی دارد و در نتیجه، تمایلی به صادرات ندارند. از سوی دیگر، صادرکنندگان باید ارز را به قیمتی کمتر از بازار ارائه دهند و به همین دلیل صرفه اقتصادی برای آنها وجود ندارد؛ این وضعیت بستر را برای قاچاقچیان فراهم می‌کند تا به عرصه بیایند و جای صادرکنندگان رسمی را بگیرند. بنابراین به جای این‌که صادرات از مسیرهای قانونی انجام شود، آمار صادرات رسمی به دلیل قاچاق کاهش می‌یابد.
قاچاق زعفران و سوءاستفاده برخی کشورها از برند ایرانی
در حالی که قاچاق زعفران و بهره‌برداری از برندهای ایرانی از سوی کشورهای دیگر به یک چالش عمده تبدیل شده است، مسئله شناسنامه‌دار کردن این محصول در دستور کار قرار گرفته است. غلامرضا میری درباره پیشرفت‌ها در این زمینه به ایسنا اظهار داشت: با توجه به این‌که ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان است و ۹۰ درصد زعفران دنیا در این کشور تولید می‌شود، طرح شناسنامه‌دار کردن زعفران مطرح شده تا مشخص گردد که این محصول از ایران است. چرا که برخی کشورها زعفران را از ایران خریده و به نام خود عرضه می‌کنند و به این ترتیب نام ایران از تولیدکنندگان این محصول غایب است.
شناسنامه‌دار شدن زعفران؛ راهکاری برای حفظ هویت ایرانی
وی همچنین افزود: در فرآیند شناسنامه‌دار کردن زعفران، کیفیت محصول و مراحل گذران آن تا صدور استانداردهای ضروری برای صادرات و شناسایی کدها انجام می‌شود. همچنین زمین‌های زراعی نیز باید شناسنامه‌دار شوند تا مشخص گردد که این زعفران مربوط به کدام منطقه و از کدام کشاورز بوده است.
میری در انتها تصریح کرد: تاکنون اقدامات قابل توجهی در خصوص شناسنامه‌دار کردن زعفران انجام نشده است، اما برنامه‌ریزی‌های لازم صورت گرفته و وزارت جهاد کشاورزی نیز به این موضوع ورود کرده و روند رو به رشد است، اما هنوز برای تحقق کامل آن نیاز به زمان بیشتری داریم.
آینده صنعت زعفران؛ حمایت از تولیدکنندگان و مقابله با قاچاق
قاچاق زعفران نه تنها اقتصاد کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه موجب می‌شود زعفران ایرانی با نام کشورهای دیگری چون افغانستان و اسپانیا در بازارهای جهانی توزیع شود. این وضعیت می‌تواند سهم ایران از بازار جهانی را کاهش داده و برند زعفران ایرانی را آسیب‌پذیر کند.
با وجود ظرفیت بالای تولید زعفران در ایران و تقاضای بین‌المللی برای این محصول، در صورت برطرف شدن موانع و چالش‌های موجود، می‌توان به آینده‌ای روشن برای صنعت زعفران کشور امیدوار بود. حمایت از تولیدکنندگان، تسهیل در روند صادرات و مبارزه با قاچاق، اساس موفقیت در این مسیر هستند.
