داستان این زن از قرن نوزدهم هنوز هم گیرا و دلنشین است
هرچند «نورا» نماینده زنی از قرن نوزدهم به شمار می رود، اما داستان زندگی او کماکان برای انسان های زمانه ما جذابیت دارد چراکه «نورا» زنی است که به بیداری می رسد و بر علیه وضع موجود می ایستد.
علاقه مندان عرصه هنرهای نمایشی با شخصیت «نورا» آشنا هستند. حتی اگر نام او به خاطر نیاورند، بی شک عنوان نمایشنامه «خانه عروسک» یا «عروسک خانه» در ذهنشان باقی مانده است. این نمایشنامه اثر هنریک ایبسن، نویسنده معروف نروژی است که از زمان نگارش آن در قرن نوزدهم تا به امروز همواره توجه کارگردانان در سرتاسر دنیا و به ویژه در ایران را به خود جلب کرده است.
داستان نمایشنامه «خانه عروسک» درباره زندگی زنی به نام «نورا» و همسرش «هلمر» می باشد. طبق معرفی این اثر، ایبسن برای نخستین بار در این نمایش، دورویی و فریبکاری ازدواج افراد طبقه متوسط در دوران ویکتوریا را به تصویر کشیده است. روایت این نمایش از جدایی نورا از زندگی بی دغدغه اش در پی به چالش کشیدن روابطش آغاز می شود. نورا که تمام عمرش تحت سلطه پدر و همسرش، توروالد، بوده، پس از به وجود آمدن برخی چالش ها در ازدواجش، به تردید عمیقی درباره اصول زندگی خود می افتد. او برای نجات جان همسر بیمار خود با جعل امضای پدرش پولی قرض می کند و از آن لحظه به دنبال راه هایی برای بازپرداخت دیون خود می باشد، و همزمان با دینامیک های پیچیده دنیای اطرافش آشنا می شود. در این مسیر، روابط او و همسرش دستخوش تغییراتی می شود و نورا دیگر آن زن بی تجربه ای نیست که شوهرش او را به عنوان یک عروسک فرمانبردار در نظر بگیرد. او طغیانی می کند و تصمیم به ترک خانه می گیرد، اما با امیدی اندک وعده می دهد که شاید روزی بازگردد.
در این میان، نویسنده ای به نام لوکاس نیث، نمایشنامه «خانه عروسک: قسمت دوم» را تألیف کرده که به زندگی زوج نمایشی «خانه عروسک» در یک فاصله زمانی ۱۵ ساله می پردازد.
این نمایشنامه تحسین شده تاکنون چندین بار توسط کارگردانان مختلف در ایران روی صحنه رفته است. اخیراً نیز چندین اجرا با محوریت داستان «نورا» اما در قالب دو نمایشنامه متفاوت، در تئاترهای تهران به روی صحنه رفته که موجب شد نگاهی به این اجراها داشته باشیم.
این روزها محسن علیخانی، کارگردانی که به عنوان یکی از چهره های خلاق تئاتر در دهه های ۷۰ و ۸۰ شناخته می شود، پس از حدود یک دهه دوری از صحنه، نمایش «خانه عروسک: قسمت دوم» را اجرا کرده است. این اثر هر شب با حضور جمعی از هنرجویان جوان تئاتر در تالار استاد سمندریان تماشاخانه ایرانشهر به نمایش در می آید.
علیخانی این نمایش را بر اساس ترجمه حسن علیشیری اجرا می کند و مدیریت پروژه بر عهده آرش فلاحت پیشه، بازیگر و کارگردان با سابقه دیگر است. بازیگران این نمایش (به ترتیب ورود به صحنه) شامل نگار تخت کش ها، پردیس جلالی، حمیده رجب زاده، سارا علاقمند، محمود باقری، و سجاد حسینی می باشند.
این اثر نمایشی هر شب در ساعت ۱۸ و پانزده دقیقه در صحنه حضور دارد.
در همین راستا، آشا محرابی نیز اجرایی مجزا از همین نمایشنامه را با ترجمه و کارگردانی شخصی اش در تالار چهارسو مجموعه تئاتر شهر به روی صحنه آورده است. در این نمایش بازیگرانی چون ساقی زینتی، مه لقا باقری، ایوب آقاخانی و سارینا کیان به ایفای نقش پرداخته اند.
میکاییل شهرستانی دیگر کارگردانی است که این روزها در حال اجرای نمایش «خانه عروسک» می باشد. او که سال هاست با هنرجویان جوان خود نمایش هایی را به اجرا درآورده، این اثر را از ۵ دی ماه در فرهنگسرای نیاوران به روی صحنه آورده است.
این نمایشنامه به قلم مترجمین مختلفی در ایران ترجمه شده است. مترجمانی مانند منوچهر انور، بهزاد قادری و مهدی فروغ از جمله چهره های شناخته شده تئاتر هستند که آن را به فارسی بازگردانده اند. همچنین مترجمان دیگری همچون سپیده مرویان، میرمجید عمرانی و نازنین طاد نژاد نیز به ترجمه این اثر پرداخته اند.
«خانه عروسک» همچنین دستمایه تعدادی از کارگردانان معروف جهان قرار گرفته و اقتباس های سینمایی متعددی از آن ساخته شده است.
داریوش مهرجویی، کارگردان مشهور ایرانی که در آثار خود همواره به ادبیات توجهی ویژه داشته و بسیاری از فیلم هایش را بر اساس آثار مهم ادبی ساخته، نسخه سینمایی «خانه عروسک» را با عنوان فیلم «سارا» کارگردانی کرده است. این فیلم جزو آثار موفق مهرجویی و در عین حال، قابل تأمل در سینمای ایران به شمار می رود.
در این فیلم، نیکی کریمی، امین تارخ و خسرو شکیبایی به عنوان بازیگران اصلی نقش آفرینی کرده اند و همچنان در یادها برای تماشاگران دهه ۷۰ خاطره انگیز است.
با توجه به اینکه مسئله حقوق زنان همچنان در بسیاری از جوامع حائز اهمیت است، چه نمایشنامه «خانه عروسک» و چه دنباله آن یعنی «خانه عروسک: قسمت دوم» همچنان قابلیت اجرای زنده دارند و سرنوشت «نورا» هنوز هم برای علاقه مندان جذاب است.
نورا، زنی جوان و زیباست که کمی نیز به ولخرجی متمایل است و همسرش «هلمر» برخلاف او مردی با اصول مشخص است و همسر جوانش را مانند پرنده ای کوچک می بیند که باید در خدمت خانواده باشد. این مرد به تازگی در شغل خود ارتقا یافته و از این موضوع خوشحال است. اما در خلال حوادثی روشن می شود که نورا، همسر او سال ها پیش جهت حل مشکلی برای شوهرش، از فردی وام گرفته و ناچاراً امضای پدرش را جعل کرده است. این زوج با موفقیت شوهر در ظاهراً باید زندگی شادی را آغاز کنند، اما این، سرآغازی است برای مجموعه مشکلاتی که نهایتاً به طغیان نورا منجر می شود و او خانه را ترک می کند، اما با این امید نیکو، به همسرش وعده می دهد که شاید روزی به نزد او و فرزندانشان بازگردد.
