مانع کاسبان فیلتر
مناظره انتخاباتی برگزار شده در تاریخ اول تیرماه ۱۴۰۳؛ مسعود پزشکیان اظهار داشت: به نظر من ضروری است تا دسترسی به فضای مجازی را آزاد کنیم؛ توییتر به عنوان یک بستر آموزشی شناخته می‌شود و ما می‌توانیم از آن اطلاعات مفیدی کسب کنیم و ارتباطات خود را گسترش دهیم. اگر به مقام ریاست‌جمهوری برسم، به‌طور قطع در برابر محدودیت‌هایی که به‌وجود آمده و سبب ایجاد نارضایتی و آسیب به بسیاری از مشاغلی که در فضای مجازی فعالیت دارند، ایستادگی خواهم کرد. در نخستین نشست شورای‌عالی فضای مجازی که در تاریخ ۱۰ مهر برگزار شد، علی‌رغم اینکه تمام کاربران شبکه‌های اجتماعی، شهروندان و کارشناسان انتظار داشتند تا نتیجه آن جلسه را مشاهده کنند، رئیس‌جمهوری تنها به یک نکته بسنده کرد و آن هم جلوگیری از فعالیت فیلترشکن‌فروشان و عدم رفع فیلترینگ بود! توییتی که به رئیس‌جمهوری منتسب شده بود در تاریخ ۱۰ مهر نوشت: «تضمین می‌دهم که کل دولت در برابر گشت‌های اجباری، فیلتر کردن، فیلترشکن‌فروشی و فشارهای بیرونی ایستادگی خواهد کرد.» در حال حاضر، با وجود تردیدهای متعدد، شهروندان همچنان منتظر شعار کلیدی رئیس‌جمهوری هستند، اما باید دید آیا می‌توان به تحقق این شعار خوشبین بود؟
دستور رئیس‌جمهوری برای بررسی شرایط فیلترینگ
اینترنت یک پدیده نوظهور است که با وجود سن کمی که دارد، در زندگی مردم در سرتاسر دنیا ریشه‌دار شده است و جدایی از آن ممکن نیست. در گذشته، مردم برای انجام امور روزمره خود زمان و انرژی زیادی صرف می‌کردند و برخی اوقات در این میان گم می‌شدند و از پیدا کردن راه حل باز می‌ماندند. حال، اینترنت به شکل کلی زندگی انسان‌ها را متحول کرده است؛ تغییری که نیازی به کاوش ندارد. تنها کافی است تصور کنید که زندگی روزمره بدون اینترنت چگونه خواهد بود تا متوجه دشواری انجام برخی امور شوید. در حقیقت، اینترنت هم‌اکنون جزء زیرساخت‌های اصلی بسیاری از نهادهای اداری است و در حوزه‌های آموزشی و درمانی کارآمد بوده و از سوی دیگر، مردم نوعی زندگی دیگر را که به زندگی مجازی شهرت دارد، از طریق اینترنت و شبکه‌های اجتماعی تجربه می‌کنند.
با این حال، در کشور ما از سال‌های دور رویکرد متفاوتی نسبت به پدیده اینترنت اتخاذ شده است. به تدریج، فهرست سایت‌ها و پلتفرم‌های مسدود شده افزایش یافته و اکنون برخی از محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های ارتباطی جهانی یا حتی شدیداً مورد استفاده در ایران فیلتر شده‌اند.
اخیراً ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در خصوص رفع فیلترینگ و دستورات رئیس‌جمهوری بیان کرد: در جلسه شورای‌عالی فضای مجازی، رئیس‌جمهور دستور دادند تا وضعیت کنونی ارزیابی و گزارشی ارائه شود. رئیس‌جمهور در این جلسه به کیفیت ارتباطات و چالش‌هایی که به آن مواجه هستیم، تأکیدات خاصی داشتند، اما شاید این نکات در رسانه‌ها کمتر بازتاب یافته است. رئیس‌جمهور دستور داد که وضعیت فعلی فیلترینگ بررسی شده و گزارش آن ارائه گردد، همچنین مطالبه‌ای جمعی نیز وجود داشت در خصوص فیلترشکن‌ها که امروزه به آلودگی شبکه ملی اطلاعات انجامیده‌اند. بنابراین هم وضعیت موجود مورد بررسی قرار خواهد گرفت و هم اینکه این آلودگی‌ها پایش می‌شوند که بخش زیادی از آن‌ها به استفاده از فیلترشکن‌ها مربوط می‌شود و باید مورد ارزیابی قرار گیرند.
این موارد در حالی مطرح می‌شود که عده‌ای از مردم به عدم تلاش برای رفع فیلترینگ انتقاد کرده و می‌گویند: “دولت سیزدهم هم می‌توانست بررسی‌ها را انجام دهد، کاش زودتر اقدام کنید!”
نظر رئیس‌جمهوری در رفع فیلترینگ کافی نیست
کیوان نقره‌کار، کارشناس فناوری اطلاعات در اشاره به تضادهایی که پیرامون رفع فیلترینگ از سوی رئیس‌جمهوری وجود دارد، گفت: تجربه نشان می‌دهد که در زمان انتخابات، کاندیداها سعی می‌کنند برای جلب حمایت مردم بر موضوعات جذاب تأکید کنند و وعده‌هایی ارائه دهند. یکی از این وعده‌ها هم رفع فیلتر بود که مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری به آن اشاره کرد. اما اخیراً با برگزاری جلسه شورای‌عالی فضای مجازی به ریاست رئیس‌جمهوری، این سؤال مطرح شده که آیا می‌توان امیدی به رفع فیلتر داشت یا خیر.
وی با اشاره به اینکه صرفا رأی رئیس‌جمهوری در شورای‌عالی فضای مجازی کافی نیست، افزود: در صورتی که شورای‌عالی فضای مجازی به عنوان بالاترین رده در حوزه فناوری اطلاعات قلمداد شود، هر چند رئیس‌جمهور به عنوان رئیس این شورا حضور دارد و تعدادی از وزرا نیز در آن هستند، در این نهاد اشخاص حقوقی از دیگر ارکان اجرایی دولت و برخی افراد حقیقی هم مشارکت دارند که آرای هر یک می‌تواند بر روندهای فناوری اطلاعات کشور تأثیرگذار باشد. به این ترتیب، هرچند بخشی از شورای‌عالی در اختیار رئیس‌جمهور قرار دارد، این امر به معنای آن نیست که وی می‌تواند این موضوع را به پیش ببرد.
نقره‌کار پیرامون ابعاد امنیتی و سیاسی فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی اظهار کرد: به نظر می‌رسد موضوع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها، رویکردی حاکمیتی است، و با توجه به شرایط مختلفی که کشور ما با آن مواجه است، دیدگاه امنیتی و سیاسی به این نرم‌افزارها و پیام‌رسان‌ها وجود دارد.
این کارشناس همچنین به تأثیر اقتصادی تجارت فیلترشکن‌ها اشاره کرد و گفت: مسئله‌ای وجود دارد که می‌تواند دستان طراحان فیلتر را ببندد و آن کارتل‌های اقتصادی است که از فیلترها بهره‌برداری می‌کنند؛ یعنی فیلترشکن‌فروشان و افرادی که به واسطه این موضوع منفعت مالی می‌برند، به‌قدری منابع مالی به‌دست آورده‌اند که تمایل ندارند فیلترینگ به حالت عادی بازگردد و همچنان این منافع اقتصادی برای آن‌ها پابرجا بماند. البته اینکه این افراد از داخل کشور حمایت می‌شوند یا از خارج از مرزها، مشخص نیست، اما قدرت مالی آن‌ها می‌تواند یک عامل انگیزشی مهم باشد که فضای فیلتر شده همچنان ادامه یابد و موجب استفاده مردم از فیلترشکن‌ها شود.
نقره‌کار با اشاره به اینکه درآمد این تجارت به صورت پنهان باقی مانده، افزود: نکته‌ی کلیدی این است که حتی با وجود فیلترینگ، تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی کاهش نیافته و تنها به استفاده از فیلترشکن‌ها نیاز است. به نظر می‌رسد فیلترینگ تنها بر روی روان‌شناسی کاربران ایرانی و همچنین موارد مالی آن‌ها تأثیر می‌گذارد. بی‌شک برای مقابله با فیلترشکن‌های داخلی و خارجی، شناسایی افراد و سیستم‌ها ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. اما اساسی‌ترین اقدام برای مقابله با فیلترشکن‌فروشی، رفع فیلتر خواهد بود.
جمع‌بندی نهایی
متأسفانه، پس از فیلترشدن شبکه‌های اجتماعی، شاهد نابودی بسیاری از مشاغل بودیم و ایجاد پلتفرم‌های داخلی نیز قادر به جلب رضایت صاحبان کسب‌وکار نشده است و در نهایت انتخاب تمامی کاربران، خرید فیلترشکن شده است. هرچند به گفته کارشناسان، امیدی به رفع فیلترینگ در کوتاه‌مدت نمی‌توان داشت، اما رئیس‌جمهوری با آخرین توییت خود بار دیگر امید را در دل مردم زنده کردند و امیدواریم که در نهایت شاهد رفع فیلترینگ در سال ۱۴۰۳ باشیم.
منبع: وزارت صمت
