معرفی انواع فاضلاب با جزئیات کامل
تصفیه و دفع صحیح فاضلاب، نقشی حیاتی در حفظ سلامت عمومی ایفا می‌کند. اهمیتی که هم‌تراز با برنامه‌های تصفیه آب آشامیدنی، جمع‌آوری زباله و اقدامات ایمن‌سازی شهری است. در حالی که تصفیه‌خانه‌های فاضلاب در بسیاری از کشورها به عنوان بخش زیرساختی حیاتی شناخته می‌شوند، ورود فاضلاب تصفیه‌نشده به منابع آبی همچنان تهدیدی جدی برای سلامت جامعه محسوب می‌شود.
تحقيقات نشان می‌دهد انواع فاضلاب تصفیه‌نشده، زمینه‌ساز گسترش بیماری‌های عفونی و آلودگی منابع آب شرب هستند. با این حال، در دهه‌های اخیر، مسئله جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب کمتر از جنبه سلامت عمومی مورد توجه قرار گرفته است.
اکنون، با افزایش شواهد علمی درباره نقش آب آلوده در انتقال بیماری‌ها، این بی‌توجهی دیگر قابل توجیه نیست. در گزارشی که با عنوان «کاهش جهانی ایمنی میکروبیولوژیکی آب: فراخوانی برای اقدام» توسط آکادمی میکروبیولوژی آمریکا منتشر شده، تخمین زده می‌شود که تا ۸۰ درصد از بیماری‌های عفونی در سراسر جهان، منشاء آبی داشته باشند. بر اساس این گزارش، بیماری‌های اسهالی ناشی از آب‌های آلوده، سالانه جان نزدیک به دو میلیون کودک را می‌گیرند و موجب حدود ۹۰۰ میلیون مورد بیماری می‌شوند.
از جمله نمونه‌های اخیر این بحران، می‌توان به شیوع گسترده بیماری کریپتوسپوریدیوزیس در بریتانیا و کانادا اشاره کرد؛ بیماری‌ای که از طریق آب آلوده به مدفوع انسان یا حیوان منتقل می‌شود و بار دیگر خطرات ورود فاضلاب‌های تصفیه‌نشده به منابع آبی را یادآور شده است.
کارشناسان بهداشت و محیط زیست هشدار می‌دهند که بدون توسعه زیرساخت‌های مدرن فاضلاب و توجه کافی به تصفیه و دفع اصولی آن، امنیت بهداشتی شهروندان در معرض تهدید جدی قرار خواهد گرفت.
فاضلاب، پنهان تهدید برای سلامت انسان و محیط زیست
فاضلاب ، به آب مصرف‌شده‌ای اطلاق می‌شود که از منازل، کارخانه‌ها و سایر ساختمان‌ها خارج شده و بسته به نوع مصرف، حاوی آلاینده‌های گوناگونی است. این آلاینده‌ها می‌توانند تأثیرات مخربی بر سلامت انسان و اکوسیستم‌های طبیعی داشته باشند.
یکی از اصلی‌ترین منابع آلودگی فاضلاب، فضولات انسانی و حیوانی است که حاوی طیف وسیعی از ارگانیسم‌های بیماری‌زا (پاتوژن‌ها) هستند. این میکروارگانیسم‌ها می‌توانند از طریق افراد بیمار، ناقلان بی‌علامت یا حتی بیماران بستری در مراکز درمانی وارد شبکه فاضلاب شهری شوند، بدون آن‌که فرد ناقل از بیماری خود آگاه باشد.
آلاینده‌های موجود در آب، به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند؛ از جمله:
- میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا
- مواد آلی تجزیه‌پذیر که نیازمند اکسیژن هستند
- مواد مغذی گیاهی مانند نیتروژن و فسفر
- ترکیبات شیمیایی آلی و معدنی مصنوعی
- میکروپلاستیک‌ها و رسوبات ناشی از فرسایش خاک
- مواد رادیواکتیو، روغن و چربی‌ها
افزون بر این، پساب‌های داغ خروجی از سیستم‌های خنک‌کننده صنعتی نیز با افزایش دمای منابع آبی، تعادل اکسیژن محلول در آن‌ها را مختل کرده و حیات آبزیان را تهدید می‌کنند.
با توجه به تنوع و گستردگی این آلاینده‌ها، تصفیه علمی و اصولی فاضلاب، امری ضروری برای حفاظت از سلامت عمومی و جلوگیری از تخریب محیط زیست به شمار می‌رود.
انواع فاضلاب کدام‌اند؟
فاضلاب‌ها به‌طور کلی در سه دسته اصلی طبقه‌بندی می‌شوند:
- فاضلاب خانگی
- فاضلاب صنعتی
- فاضلاب سطحی
1- فاضلاب خانگی ترکیبی از آب مصرفی و آلاینده‌ها
فاضلاب خانگی از مصرف آب در محیط‌های مسکونی، اداری و تجاری ناشی می‌شود و شامل فعالیت‌هایی مانند شست‌وشو، آشامیدن، پخت‌و‌پز و استفاده از سرویس‌های بهداشتی است. این نوع فاضلاب به‌طور متوسط حاوی ۹۹.۹ درصد آب و کمتر از ۰.۱ درصد مواد معلق و محلول است. با وجود این‌که ناخالصی‌ها سهم بسیار کوچکی از حجم کل فاضلاب را تشکیل می‌دهند، اما به دلیل ماهیت آلاینده‌ها و حجم بالای تولید، دفع فاضلاب خانگی به یکی از چالش‌های مهم زیست‌محیطی تبدیل شده است. به همین دلیل استفاده از پکیج فاضلاب انسانی (بهداشتی) امری ضروری محسوب می شود.
فاضلاب خانگی ترکیبی از مواد آلی و معدنی است؛ به‌طوری‌که حدود ۷۰ درصد آن را مواد آلی تشکیل می‌دهند که می‌توانند رشد باکتری‌ها و سایر عوامل بیماری‌زا باشند، و ۳۰ درصد دیگر شامل مواد شیمیایی معدنی است.
آشنایی با انواع فاضلاب خانگی
ساختمان‌های مسکونی، تجاری و صنعتی برای حفظ بهداشت، سلامت عمومی و زیبایی محیط، نیازمند سیستم‌های کارآمد برای تأمین آب سالم و دفع فاضلاب هستند. فاضلاب‌های خانگی به‌طور کلی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند:
آب سیاه (Blackwater)
آب سیاه، فاضلابی است که از توالت‌ها خارج می‌شود و حاوی فضولات انسانی شامل مدفوع، ادرار و سایر مواد زائد زیستی است. این نوع فاضلاب معمولاً پاتوژن‌ها و میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها را در خود دارد و در صورت تماس مستقیم یا مصرف ناخواسته می‌تواند منجر به ابتلا به بیماری‌های خطرناک شود. علاوه بر این، آب سیاه ممکن است شامل مواد شیمیایی مضر یا رواناب‌های آلوده نیز باشد که از حمام یا سایر مکان‌های مرطوب به سیستم فاضلاب وارد می‌شوند.
آب خاکستری (Greywater)
آب خاکستری به آب‌های مصرفی در حمام، دوش، سینک‌ها، ماشین لباسشویی و ظرف‌شویی گفته می‌شود که با فضولات انسانی تماس مستقیم نداشته‌اند. این نوع فاضلاب اگرچه برای آشامیدن مناسب نیست، اما به‌طور معمول فاقد پاتوژن‌های خطرناک موجود در آب سیاه است. با این حال، ممکن است حاوی ذرات صابون، چربی، تکه‌های غذا، مو یا سلول‌های مرده پوست باشد. در صورت تصفیه مناسب، آب خاکستری قابلیت استفاده مجدد در مصارفی مانند آبیاری فضای سبز یا شست‌وشوی سطوح را دارد.
2- فاضلاب صنعتی
در بیشتر صنایع، آب یکی از اجزای حیاتی فرآیندهای تولید به شمار می‌رود. اما تقریباً در تمامی مراحل صنعتی، آب پس از استفاده به مواد آلاینده گوناگونی آلوده می‌شود. با توجه به تنوع زیاد فرآیندهای تولید، نوع و شدت آلاینده‌های موجود در فاضلاب صنعتی نیز بسیار متغیر است. این فاضلاب‌ها اغلب حاوی ترکیبات شیمیایی خاصی هستند که بسته به ماهیت فعالیت صنعتی، قابل شناسایی‌اند و در صورت عدم تصفیه مناسب، اثرات زیانباری بر محیط زیست خواهند داشت.
یکی از شاخه‌های مهم فاضلاب صنعتی، فاضلاب کشاورزی و صنایع وابسته به آن است. این نوع فاضلاب معمولاً حاوی مقادیر زیادی از عناصر شیمیایی مانند نیتروژن و فسفر است؛ ترکیباتی که به‌طور گسترده در تولید کودهای شیمیایی به‌کار می‌روند. ورود این مواد به منابع آبی منجر به پدیده‌ای به‌نام اتروفیکاسیون یا جلبک‌زایی می‌شود.
. با توجه به تأثیرات گسترده فاضلاب صنعتی بر منابع آبی، لزوم مدیریت علمی و تصفیه کارآمد این نوع پساب‌ها و همچنین لزوم استفاده از پکیج تصفیه فاضلاب صنعتی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
برخی از انواع رایج فاضلاب صنعتی:
- صنایع لبنی
- پالایشگاه
- کشتارگاه
- بیمارستانی
فاضلاب صنایع لبنی
صنایع لبنی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شاخه‌های صنایع غذایی، نقش قابل توجهی در تولید فاضلاب صنعتی دارند. حجم بالای مصرف آب در فرآیندهای مختلف این صنعت، منجر به تولید مقادیر قابل‌توجهی از پساب با ویژگی‌های خاص می‌شود. برخی از ویژگی‌های فاضلاب صنایع لبنی شامل موارد زیر است:
- حاوی ذرات معلق و ریز باقی‌مانده از شیر و محصولات لبنی
- سرشار از چربی، پروتئین و کربوهیدرات
- دارای نیتروژن نسبتاً کم
فاضلاب این صنعت از بخش‌های مختلفی همچون کارخانه‌های شیر، کره، پنیر، بستنی، و همچنین بخش‌های شست‌وشو و استریل ظروف تولید می‌شود.
در کارخانه‌های تولید پنیر، فرایند از ساخت کشک آغاز شده و با نمک‌زنی، فشرده‌سازی و تولید پنیر نهایی ادامه می‌یابد. در این روند، حجم زیادی فاضلاب شامل باقی‌مانده‌های شیر، آب‌پنیر و مواد آلی تولید می‌شود که می‌تواند مستقیماً دفع یا برای تولید مجدد پنیرهای فرآوری‌شده استفاده شود.
در خطوط تولید کره، ماده خام اصلی خامه است که با استفاده از سانتریفیوژ به کره تبدیل شده و در نهایت، مایع باقی‌مانده یا “شیر کره” به عنوان فاضلاب دفع می‌شود. تولید ماست و بستنی نیز با مصرف بالای آب همراه است و فاضلاب حاصل از این فرایندها حاوی چربی‌ها، قندها و مواد شوینده است.
علاوه‌بر این، در بخش دریافت و بطری‌سازی نیز از آب برای شست‌وشوی ظروف، تجهیزات و عملیات استریل استفاده می‌شود که موجب تولید فاضلاب بهداشتی می‌گردد.
به‌طور کلی، فاضلاب تولیدی در صنایع لبنی از بخش‌های مختلفی چون شست‌وشوی ظروف شیر، فرآوری کره و پنیر، نشت‌های احتمالی شیر، کف‌شویی و استفاده از مواد شوینده تشکیل شده است. در صورت عدم تصفیه مناسب، این فاضلاب‌ها می‌توانند تأثیرات مخربی بر منابع آبی و سلامت محیط زیست داشته باشند.
فاضلاب پالایشگاه‌ها یکی از آلوده‌ترین انواع فاضلاب صنعتی
پالایشگاه‌ها از جمله بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان آب در میان صنایع هستند و به‌طور هم‌زمان، فاضلاب تولیدی آن‌ها نیز جزو آلوده‌ترین انواع پساب صنعتی محسوب می‌شود. در فرآیند استخراج نفت، برای افزایش بازدهی، حجم قابل توجهی آب به درون چاه‌های نفت تزریق شده و سپس همراه با نفت به سطح بازمی‌گردد. پس از جداسازی اولیه، این آب دوباره برای تداوم فرآیند استخراج استفاده می‌شود.
در کنار این جریان اصلی، فرآیندهای مختلف پالایشگاهی مانند شست‌وشوی تجهیزات نیز منجر به ورود مقادیر زیادی از ذرات روغنی و ترکیبات نفتی به پساب می‌شود. این آلودگی‌ها تهدیدی جدی برای سلامت آبزیان و محیط زیست به شمار می‌آیند. به همین دلیل، کنترل شاخص‌های آلودگی از جمله BOD (نیاز بیولوژیکی به اکسیژن) و COD (نیاز شیمیایی به اکسیژن) در این پساب‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.
هدف از تصفیه فاضلاب نفتی و روغنی، کاهش غلظت امولسیون آب/روغن از حدود 100 تا 1000 میلی‌گرم بر لیتر به کمتر از 10 میلی‌گرم بر لیتر است. برای دستیابی به این هدف، از ترکیبی از روش‌های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی استفاده می‌شود. با این حال، روش‌های سنتی توانایی حذف کامل ترکیبات پیچیده‌ای مانند هیدروکربن‌های آلیفاتیک و آروماتیک را ندارند؛ به همین دلیل، فناوری‌های نوین و پیشرفته‌تری هر ساله معرفی و به‌کار گرفته می‌شوند.
این نوع فاضلاب دارای غلظت بالایی از چربی‌ها و روغن‌ها بوده و قبل از شروع فرآیندهای تصفیه، استفاده از پکیج‌های چربی‌گیر امری ضروری است. همچنین، این پساب‌ها معمولاً سرشار از ترکیبات کربنی هستند، در حالی که مقادیر نیتروژن و فسفر در آن‌ها بسیار اندک است. ترکیبی که نیاز به تصفیه هدفمند و دقیق را دوچندان می‌کند.
فاضلاب بیمارستان
در سال‌های اخیر، بیمارستان‌ها به یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان آب تبدیل شده‌اند و با پیشرفت‌های چشمگیر در حوزه پزشکی، تولید فاضلاب از این مراکز به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است. از این رو، استفاده از پکیج‌های تصفیه فاضلاب بیمارستانی به یکی از نیازهای اساسی برای حفظ سلامت محیط زیست تبدیل شده است. فاضلاب بیمارستان‌ها حاوی آلاینده‌های خطرناکی مانند عوامل عفونی و شیمیایی است که باید قبل از تخلیه به محیط زیست، تصفیه شود.
پکیج‌های تصفیه فاضلاب بیمارستانی معمولاً از چند واحد مجزا و یکپارچه تشکیل می‌شوند که به صورت پیش‌ساخته از جنس فلزی یا پلی‌اتیلن طراحی شده‌اند. این سیستم‌ها به جای استفاده از روش‌های سنتی، به‌صورت مدولار و قابل دسترسی برای اپراتورها اجرا می‌شوند و به تولید پساب‌های استاندارد و باکیفیت کمک می‌کنند.
فاضلاب بیمارستانی ترکیبی از پسماندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی است که از بخش‌های مختلف بیمارستان شامل اورژانس، اتاق‌های عمل، آی‌سی‌یو، آزمایشگاه‌ها، رادیولوژی، رخت‌شویی و دیگر بخش‌ها تولید می‌شود. به دلیل تنوع زیاد بخش‌ها و فعالیت‌های بیمارستانی، این فاضلاب‌ها از نظر میزان آلاینده‌ها و نوع آلودگی‌های موجود بسیار متفاوت است.
چالش‌های فاضلاب بیمارستانی:
فاضلاب‌های بیمارستانی حاوی مواد خطرناک زیادی هستند که در صورت عدم تصفیه صحیح، می‌توانند تهدیدات جدی برای سلامت انسان‌ها و محیط زیست ایجاد کنند. از جمله این آلاینده‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مواد رادیواکتیو: ناشی از ادرار بیماران تحت درمان پرتودرمانی و شیمی‌درمانی.
- باقی‌مانده‌های دارویی: که از طریق ادرار بیماران دفع می‌شود.
- مواد ضدعفونی‌کننده و دترجنت‌ها: استفاده شده در اتاق‌های عمل و شست‌وشوی سالن‌ها.
- ذرات کلوئیدی و روغنی: ناشی از واحد آشپزخانه بیمارستان.
- مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده: مورد استفاده در واحدهای لباسشویی.
- هورمون‌های جنسی: دفع شده از بخش‌های زایشگاه و سرویس‌های بهداشتی.
- جیوه: که در واحدهای دندانپزشکی استفاده می‌شود.
اهمیت تصفیه فاضلاب بیمارستانی:
با توجه به حجم بالای مواد آلی و غیرآلی محلول و غیرمحلول موجود در فاضلاب‌های بیمارستانی، تصفیه این پساب‌ها امری ضروری است. ورود این آلاینده‌ها به منابع آبی می‌تواند موجب شیوع بیماری‌ها و تهدید سلامت عمومی شود. همچنین، کیفیت پساب‌های بیمارستانی بسته به بخش‌های مختلف تولیدکننده آن‌ها متفاوت است و هر بخش ممکن است آلاینده‌های خاص خود را داشته باشد.
فاضلاب کشتارگاه‌ها
فاضلاب تولید شده در مراحل مختلف کشتارگاه‌ها، از جمله نگهداری، ذبح، پوست‌کنی، خالی کردن روده و معده، بسته‌بندی و شستشوی سالن‌ها، ترکیب پیچیده‌ای از مواد آلی، خون، چربی، میکروارگانیسم‌ها و مواد جامد زائد است که آن را به یکی از آلوده‌ترین انواع فاضلاب‌ها تبدیل می‌کند. ورود این پساب به محیط زیست می‌تواند منجر به شیوع بیماری‌های واگیردار و تهدید سلامت عمومی شود. بنابراین، تصفیه فاضلاب کشتارگاه‌ها با استفاده از روش‌های بیولوژیکی و شیمیایی ضروری است تا از آلودگی بیشتر جلوگیری شود.
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در تصفیه فاضلاب کشتارگاه‌ها، وجود خون و پروتئین‌های پیچیده است که باعث می‌شود فرایند تصفیه بسیار دشوار باشد. مقدار بالای BOD (نیاز اکسیژن بیوشیمیایی) در این فاضلاب‌ها نیازمند تصفیه با استفاده از تکنیک‌های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی است. به دلیل ماهیت آلاینده‌ها، تصفیه صرفاً با روش‌های بیولوژیکی کافی نیست و باید از ترکیب چندین فرآیند برای رسیدن به نتیجه مطلوب استفاده شود.
آلودگی فاضلاب‌های سطحی
فاضلاب‌های سطحی به آب‌هایی گفته می‌شود که از شستشوی سطوح، بارش باران و ذوب برف‌ها در خیابان‌ها و معابر جمع‌آوری می‌شوند. این نوع فاضلاب‌ها معمولاً آلاینده‌های کمتری نسبت به فاضلاب‌های صنعتی و بیمارستانی دارند. عمدتاً این آب‌ها از بارندگی‌ها و ذوب برف‌ها در مناطق مرتفع به وجود می‌آیند. به دلیل جریان آن‌ها در سطح زمین و تماس با زباله‌ها و مواد آلوده، میزان آلودگی این فاضلاب‌ها در ابتدا زیاد است، اما پس از پاک شدن سطوح، آلودگی کاهش می‌یابد.
مواد معدنی بیشترین حجم آلودگی را در این فاضلاب‌ها تشکیل می‌دهند. علاوه بر آن، ذرات گیاهی و حیوانی، مواد نفتی و دوده نیز در این پساب‌ها مشاهده می‌شوند.
اهمیت استفاده مجدد از فاضلاب
فاضلاب، اگر به‌درستی مدیریت و تصفیه شود، می‌تواند به‌عنوان یک ارزشمند آب در مناطق کم‌آب، نقشی حیاتی در حفظ منابع آبی ایفا کند. استفاده مجدد از فاضلاب نه تنها فشار بر منابع محدود آب شیرین را کاهش می‌دهد، بلکه به حفاظت از رودخانه‌ها و دریاچه‌ها با کاهش تخلیه پساب به این منابع کمک می‌کند. در سال‌های اخیر، کاربرد فاضلاب تصفیه‌شده در آبیاری کشاورزی، فضای سبز، تغذیه منابع آب زیرزمینی و حتی استفاده‌های تفریحی مورد توجه قرار گرفته است.
شرکت فرآب تدبیر با سابقه‌ای برجسته در زمینه تصفیه فاضلاب، راهکارهای نوین و کارآمدی را برای حفظ محیط زیست و استفاده بهینه از منابع آبی ارائه می‌دهد. این شرکت با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته، در تلاش است تا به حفاظت از منابع آب و ارتقای کیفیت محیط زیست کمک کند. در اینجا، به انواع مختلف فاضلاب و روش‌های تصفیه آن پرداختیم. اگر سوالی در این زمینه دارید، خوشحال می‌شویم که نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
