اثر نامشهود ساخت و سازهای بلندمرتبه بر عدم تعادل عرضه بنزین

، رئیس‌جمهور در زمان حضور خود در مجلس شورای اسلامی برای دفاع از لایحه بودجه، اعلام کرد که مصرف بنزین در مقایسه با سال ۱۳۹۸ حدود ۴۰ درصد افزایش یافته است؛ در حالی که رشد جمعیت و درآمد ملی در این مدت کمتر از این میزان بوده است.

علاوه بر کیفیت پایین خودروها، الگوی شهرسازی و رشد بلندمرتبه‌سازی نیز تأثیر بسزایی در این افزایش مصرف دارد.

بر اساس پژوهش «چگالی جمعیت یا اندازه جمعیت؛ کدام عامل بر ازدحام ترافیک شهری تأثیر دارد؟»، تراکم بالای جمعیت و ساختمان‌های بلند موجب افزایش ترافیک و طولانی شدن زمان سفرهای درون‌شهری می‌شود که به شکل مستقیم مصرف بنزین را افزایش می‌دهد.

در این راستا، مصرف بنزین در شهر پکن با تراکم ۴۴ نفر در هر هکتار ۰.۴ لیتر است. در حالی که سرانه مصرف بنزین در تهران با تراکم ۱۴۸ نفر، ۱.۲ لیتر برآورد شده و اثرات افزایش مصرف بنزین با افزایش تراکم جمعیت در تهران به وضوح قابل مشاهده است.

سرانه مصرف بنزین در شهر پکن با تراکم ۴۴ نفر در هکتار، ۰.۴ لیتر است. درحالی‌که سرانه مصرف بنزین در شهر تهران با تراکم ۱۴۸ نفر، ۱.۲ لیتر است و تأثیر الگوی افزایش سرانه مصرف بنزین با افزایش تراکم جمعیت در تهران قابل‌مشاهده است.

این اختلاف به روشنی نشان می‌دهد که الگوی شهرسازی و ناترازی جمعیت و تراکم به‌طور مستقیم بر مصرف بنزین تأثیر می‌گذارد. بلندمرتبه‌سازی و افزایش تراکم در تهران به‌وضوح به زیرساخت‌های حمل‌ونقل فشار وارد ساخته و نیاز به سوخت را بالا برده است. بنابراین، این عامل پنهان ممکن است یکی از دلایل اصلی ناترازی بنزین در کشور به حساب آید.

بلندمرتبه‌سازی و بحران مصرف بنزین

طبق گزارش سازمان ملل، ساختار و الگوی شکل‌گیری شهرها تأثیر فزاینده‌ای بر مصرف انرژی و رسیدن به توسعه پایدار دارند. در ایران، به‌ویژه در تهران، توسعه عمودی و بلندمرتبه‌سازی به رشد سریع و فشرده‌تر شهرها منجر شده است. این نوع از توسعه به افزایش تراکم جمعیت در نواحی شهری محدود، و در پی آن فشار زیاد به منابع و خدمات شهری دامن زده است. این موضوع در تهران به وضوح نمایان است؛ جایی که طبق گزارش «تحلیل و تبیین تراکم جمعیتی شهرها و پراکندگی جغرافیایی آن در شهرهای ایران» که از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شده، تراکم جمعیت به ۱۴۱ نفر در هر هکتار رسیده است.

علاوه بر این، تحقیقی که پیش‌تر در حوزه مشابهی در ایالات متحده انجام شده، نشان می‌دهد که این نوع تراکم‌های بالا در مناطق شهری بزرگ، ارتباط مستقیمی با افزایش استفاده از خودرو و ترافیک دارند. این مطالعه شامل ۱۶۴ شهر است و به این نتیجه رسیده که افزایش تراکم جمعیت و گسترش ساختمان‌ها موجب طولانی‌تر شدن زمان سفرهای شهری و در پی آن افزایش مصرف بنزین و تولید آلاینده‌ها می‌شود. بنابراین، می‌توان گفت که تراکم جمعیت فقط به افزایش ترافیک ختم نمی‌شود، بلکه تأثیر کلانی بر مصرف انرژی و سوخت نیز دارد.

تراکم بالای جمعیت، مصرف بنزین بیشتر

در شرایطی که نتایج تحقیقات تأکید دارند که بلندمرتبه‌سازی و عدم توازن شهری یکی از عوامل کلیدی در افزایش مصرف بنزین و ناترازی در این زمینه است، گزارشی از سوی IHS Markit & VCM Study Analytics منتشر شده است که نشان می‌دهد ایران در جایگاه هفتمین کشور پُرمصرف بنزین در جهان قرار دارد. در جدول و نمودار زیر، سرانه مصرف بنزین در تهران و چند شهر منتخب جهانی به مقایسه گذاشته شده است.

فریدون یاسمی، مدیر شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی تهران، اظهار می‌کند که مصرف بنزین در بعضی روزها به ۲۲ میلیون لیتر می‌رسد و نسبت به سال گذشته ۴.۵ درصد افزایش یافته است. این اعداد، به همراه تراکم بالای جمعیت و توسعه عمودی در تهران، حاکی از آن است که شهرهایی با تراکم بالا و الگوی توسعه نامناسب، با مصرف بیشتری از سوخت مواجه‌اند.

این مقایسه نشان می‌دهد که در شهرهای با تراکم بالا، مصرف بنزین بیشتر از شهرهایی با تراکم کمتر است. در این میان، شهرهایی مانند پکن در چین، با جمعیتی بیش از دو برابر تهران، مصرف بنزین کمتری دارند و حتی میزان آن به یک‌سوم سرانه مصرف تهران می‌رسد.

در تهران، تراکم بالای جمعیت و حجم زیاد سفرهای درون‌شهری به‌طور مستقیم به افزایش مصرف بنزین و ناترازی در تأمین آن منجر شده است. به گفته سید جعفر تشکری هاشمی، رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای اسلامی شهر تهران، روزانه ۴۳ میلیون سفر در مساحت ۷۳۰ کیلومتر مربعی تهران انجام می‌شود که این امر موجب ترافیک‌های طولانی و نیاز فزاینده به سوخت گردیده است.

به گزارش فریدون یاسمی، مدیر شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی تهران، مصرف بنزین در برخی روزها به ۲۲ میلیون لیتر می‌رسد و این میزان نسبت به سال قبل ۴.۵ درصد افزایش یافته است. این اعداد همراه با تراکم بالای جمعیت و توسعه عمودی در تهران، نشان می‌دهند که شهرهایی با تراکم بالا و الگوی توسعه نامناسب، با افزایش مصرف سوخت بسیار بیشتری مواجه هستند.

افزایش مصرف بنزین در تهران تنها بخشی از چالش ناترازی سوخت در کشور محسوب می‌شود. هاشم اورعی، کارشناس انرژی، هشدار می‌دهد که برداشت روزانه بنزین به ۱۲۷ میلیون لیتر رسیده است و تولیدات داخلی دیگر قادر به پاسخگویی به این سطح تقاضا نیستند. او افزود: «این میزان مصرف نسبت به سال گذشته ۱۳درصد افزایش یافته و کشور را از جایگاه صادرکننده به وضعیت واردکننده بنزین مبدل کرده است.» این آمارها نشان دهنده آن است که توسعه نامتوازن و تراکم بالای جمعیت، به‌ویژه در کلان‌شهرهایی همچون تهران، نه تنها به ترافیک و سفرهای درون‌شهری می‌انجامد، بلکه به مصرف بالای سوخت نیز منجر می‌شود، که این خود چالشی جدی برای تأمین بنزین در کشور به شمار می‌آید.