بررسی ساختار تازه فرماندهی ارتش سوریه

براساس گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، «علیرضا مجیدی»، کارشناس مسائل غرب آسیا بر این باور است که همزمان با ادامه مذاکرات ابومحمد الجولانی، رهبر گروهک تحریرالشام با سران سایر گروه های مسلح معارض بشار اسد به منظور تشویق آن ها به پیوستن به وزارت دفاع و ساختار تازه ارتش تحت فرمان حکومت خودخوانده اش، او همچنین اقداماتی در حال انجام دارد تا در هرگونه سناریویی، کنترل اصلی ارتش آینده سوریه در اختیار حلقه نزدیکانش باقی بماند.

.

یکی از اقدامات معنادار الجولانی در این مسیر، اعطای درجات نظامی به برخی از افراد و همچنین اعطای تابعیت سوری به نظامیان خارجی است. این در شرایطی است که او در تلاش است تا از فهرست گروه های تروریستی خارج گردد.

در بخش اول، باید اشاره کرد که الجولانی به شکل معنی داری دو فرد را به درجه نظامی سرلشکری منصوب کرده است. تا پیش از سقوط بشار اسد، هیچ کس در سلسله مراتب نظامی ارتش سوریه موفق به کسب درجه ای بالاتر از سرلشکری نشده بود. در واقع، بشار اسد هیچ گاه درجه سپهبدی و بالاتر را به فرماندهان و مقامات عالی رتبه ارتش اعطا نکرده بود. با این حال، سرکرده تحریرالشام در روزهای ابتدایی، و به خصوص در هفته دوم آغاز حکومت خودخوانده، با ایجاد وزارت دفاع جدید کشور، به این دو نفر، درجه سرلشکری اعطا کرد. این دو تن عبارتند از:

«مرهف احمد أبو قصرة»، مشهور به «ابوحسن الحموی»، که پیش تر فرمانده حفاظت اطلاعات ارتش تحریرالشام بوده و اکنون به عنوان وزیر دفاع منصوب شده و درجه سرلشکری دریافت کرده است.

«علی نورالدین النعسان»، که پیش از این فرمانده کل نظامی تحریرالشام بود و با کسب درجه سرلشکری به ریاست ستاد مشترک فرماندهی ارتش، به تعبیر دیگر فرمانده کل ارتش، منصوب شده است.

از راست به چپ: مرهف احمد ابو قصرة، ابومحمد الجولانی و علی نورالدین النعسان

این انتصاب ها در حالی انجام می شود که هنوز هیچ معیاری برای تعیین روش ارتقاء درجه افراد مشخص نشده است. با وجود این، این دو نفر به درجه سرلشکری دست یافته اند. در حال حاضر، هیچ فرد دیگری در سوریه با درجه سرلشکری یا حتی سرتیپی وجود ندارد؛ بنابراین مرهف احمد ابوقصره و علی نورالدین النعسان، در هر سناریویی در آینده، از سران نظامی سوریه خواهند بود، مگر این که از مقام خود خلع شوند. نکته جالب درباره هر دو این است که هیچ کدام از آن ها سابقه عضویت در ارتش سوریه را نداشته اند. با این حال، یکی از آن ها به عنوان فرمانده ستاد مشترک و دیگری به عنوان وزیر دفاع منصوب شده است.

 الجولانی همچنین پنج نفر را به درجه سرتیپی ارتقا داده است. از این میان، سه نفر خارجی هستند:

   «عبدالرحمن حسین الخطیب»، معروف به ابوحسین الاردنی، که از نزدیک ترین فرماندهان نظامی الجولانی از زمان تأسیس جبهه النصره به شمار می رود. ابوحسین الاردنی یکی از 12 نفری بود که به دستور ابوبکر بغدادی برای تأسیس جبهه النصره منصوب شده بود. او بعد از تأسیس جبهه فتح الشام، یکی از پنج نفری بود که بلافاصله بیانیه تأسیس را امضا کرد و پس از آن به همراه الجولانی وارد تحریرالشام شد. او مسئولیت های زیادی در این تشکیلات داشته و به عنوان یکی از معتمدترین نیروهای امنیتی الجولانی شناخته می شود. او با اصالت اردنی تاکنون تابعیت سوری نداشته، اما اکنون علاوه بر دریافت تابعیت سوری، به درجه سرتیپی ارتش سوریه نیز ارتقا یافته است.

   «عبدالعزیز داود خداوردی»، اهل ایالت سین کیانگ چین (که در ادبیات تحریر الشام به ترکستان شرقی شناخته می شود). او عضو حزب اسلامی ترکستان بوده و فعالیت های خود را در افغانستان آغاز کرده است. سوابق او با دیگر افراد ذکر شده تفاوت دارد. او در تحولات بعد از آغاز بحران سوریه ابتدا به النصره ملحق نشده بود و در سال 2015 به سوریه وارد شد. تحولات سال 2018 به بعد در مورد او معنا دار است. پیش از آن، حزب اسلامی ترکستان در سوریه می گفت که با طالبان بیعت کرده است. در اواخر سال 2017، تحریرالشام به مواضع احرار الشام حمله کرد و موفق به تصرف کامل ادلب شد. در این درگیری ها، حزب اسلامی ترکستان، در دو منطقه سرمین و جسر الشغور به مواضع احرار الشام تعرض کرد. احرار الشام چون نمی توانست این حمله را پیش بینی کند، به سرعت تسلیم شد و از آن مناطق خارج گردید. در شرایطی که بزرگان طالبان اعلام کرده بودند که خارجی ها باید از نبردها خود را دور نگه دارند، حزب اسلامی ترکستان به همکاری با تحریرالشام ادامه داد. این موضوع به خصوص در حوادث سال 2018 مشهود بود. پس از تأسیس گروه حراس الدین، ابومحمد الجولانی نسبت به نیروهای خارجی حاضر در ادلب با احتیاط رفتار می کرد، چرا که آن ها را تهدیدی برای خود می دانست. او یا موقعیت آن ها را به ائتلاف بین المللی تحت رهبری آمریکا گزارش می کرد تا آن ها را از بین ببرد یا خود آن ها را بازداشت کرده و در مواردی بازداشت شدگان را به ترکیه می داد تا این کشور آن ها را به کشورهای مبدأ بازگرداند. در چنین شرایطی، سؤالاتی مطرح بود که آیا شبه نظامیان تروریست خارجی که در ادلب حضور داشتند، علیه الجولانی شورش خواهند کرد یا خیر؟ در آن زمان، ترکستانی ها اصلی ترین متحد تحریرالشام بودند و با دیگر نیروهای خارجی صحبت و میانجی گری می کردند تا از شورش علیه الجولانی جلوگیری کنند. در سال 2020، حزب اسلامی ترکستان که مرکزی به تعبیر خود در تبعید در مناطق ازبک نشین افغانستان داشت، اعلام کرد که شعبه سوری خود را تأسیس کرده و فرمانده نظامی خود را نیز معین کرده است. به این ترتیب، حزب اسلامی ترکستان در ادلب نوعی خودمختاری پیدا کرد. در آن زمان، فرمانده نظامی حزب اسلامی ترکستان، همین خداوردی بود که به تازگی به درجه سرتیپی ارتش سوریه دستیافته است. نکته جالب توجه این است که هنوز هیچ فیلمی از سخنرانی او به زبان عربی منتشر نشده است. با این حال، مشخص است که او در جلسات حاضر بوده و زبان عربی حداقل قابل فهم است، اما تسلط او به حدی نبوده که تصویر ضبط شده ای از آن منتشر شود.

   «محمد عمر جفت چی»، که در سوریه با نام «ابو مختار الترکی» مشهور است. او اهل ترکیه است و در سال 2012 به سوریه وارد شده و یکی از گروه های تروریستی بین المللی را بنیان گذاری کرده است. او در ابتدا با کمک تروریست های لیبیایی، گروهی تحت عنوان گردان های «عمر المختار» ایجاد کرد، اما به زودی به جبهه النصره و الجولانی بیعت نمود و در تمامی تحولات بعدی از اعضای جبهه النصره که بعدها به فتح الشام و سپس تحریرالشام تبدیل شد، به شمار آمد. ابومختار الترکی در آخرین مراحل، فرمانده یکی از چهار گردان اصلی تحریرالشام بود. این سازمان نظامی شامل یک یگان ویژه به نام «قوات الخاصه» و چهار گردان چریکی به نام خلفای سه گانه و حضرت علی (ع) می باشد. گردان عمر بن خطاب یکی از این چهار گردان بود که فرماندهی آن بر عهده ابو مختار الترکی بود. او نیز اکنون به درجه سرتیپی در ارتش سوریه دست یافته است. نکته جالب در مورد او این است که به طور کامل به زبان عربی تسلط دارد و بیانیه های متعددی از رجزخوانی او منتشر شده است. در ماه نوامبر 2024، ویدیویی از او منتشر شد که در جمع آوارگان شمال غرب استان حماه که در ادلب سکونت دارند، رجزخوانی می کرد. او در آن ویدیو به عنوان فرمانده گردان عمر صحبت می کرد و به زبان عربی سخن گفت، اما در همان ویدیو که تحریرالشام منتشر کرده، نام وی ابومختار الترکی ذکر شده است.

در پایان، لازم به ذکر است که تمامی پنج نفری که به درجه سرتیپی نائل آمده اند، از اعضای تحریرالشام بوده و الجولانی به هیچ نیروی مسلح دیگری چنین درجاتی اعطا نکرده است. به طور کلی، تمامی 7 ژنرال نوظهور همگی از نیروهای تحریرالشام هستند. علاوه بر این 7 نفر سرتیپ و سرلشکر، 50 نفر دیگر نیز به درجه سرهنگی نائل آمده اند که از این تعداد، 32 نفر از نیروهای تحریرالشام هستند. نکته جالب در این میان این است که در میان این افراد، حداقل 3 نفر اهل کشورهایی نظیر آلبانی، تاجیکستان و مصر هستند.

در خصوص مصری ها، شایان ذکر است که آن ها درخواست های بیشتری دارند. به تازگی 54 مفتی و شیخ سلفی مصری با الجولانی دیدار کرده و در این دیدار درخواست آزادی یک مفتی تکفیری مصری به نام «ابو شعیب» را مطرح ساخته اند. این ملاقات نشان دهنده فعال بودن لابی مصری ها در قلمرو تحریر الشام در ادلب است. اما باید مشاهده کرد که آیا این افراد در توزیع مناصب و به ویژه درجات نظامی ارتش سوریه موفق به دریافت چه امتیازاتی خواهند شد. این موضوع البته احتمالاً نگرانی هایی برای حکومت عبدالفتاح السیسی به همراه خواهد داشت.