واردات گوشت قرمز و مرغ؛ آیا می تواند به تنظیم بازار کمک کند یا برای تولید داخلی خطرساز است؟
در مواقعی که نوسانات قیمت و کاهش میزان تولید گوشت های سفید و قرمز، تأثیراتی بر سفره های خانوارها داشته، دولت تصمیم به اقدام برای تنظیم بازار از طریق واردات گسترده گرفته است. اما سوالی که مطرح می شود این است که آیا این روند موفق به ایجاد تعادل در قیمت ها شده یا بر مشکلات تازه ای برای تولیدکنندگان داخلی افزوده است؟
، واردات گوشت به عنوان ابزاری برای تنظیم بازار در ایران آغاز شده است تا بدین ترتیب قیمت ها کاهش یافته و نرخ تورم کنترل شود. چنین اقداماتی معمولاً در شرایطی اتخاذ می شود که تولید داخلی به صورت قابل توجهی کاهش یافته یا قیمت ها به سرعت در حال افزایش هستند. عواملی همچون خشکسالی، افزایش هزینه های تولید و کاهش مصرف سرانه گوشت، به عنوان دلایل اصلی این تصمیمات شناخته می شوند. یکی از اهداف اساسی این واردات، افزایش عرضه گوشت قرمز و به دنبال آن، ایجاد رقابت بین فروشندگان و تولیدکنندگان می باشد که در نتیجه آن، قیمت ها شاهد کاهش باشند. همچنین در زمان هایی که تولید داخلی دچار کمبود می شود، واردات می تواند به تأمین نیاز مصرف کنندگان کمک کند. در حال حاضر، حدود ۲۰ درصد از نیاز سالانه کشور به گوشت قرمز از طریق واردات تأمین می گردد و تنها ۷ درصد آن با ارز ترجیحی فراهم می شود؛ به عبارتی، سالانه حدود ۱۷۰ هزار تن گوشت قرمز تازه و منجمد به کشور وارد می شود که در تنظیم بازار و دسترسی اقشار آسیب پذیر به این محصول، نقش قابل توجهی دارد.
واردات گوشت قرمز و مرغ به کشور از اوایل دهه ۱۳۷۰ شروع شده است. این سیاست در زمان هایی که تولید داخلی قادر به پاسخگویی به تقاضا نبود، به ویژه در مناسبت های پرمصرفی همچون نوروز و ماه رمضان اجرایی شد. اوج واردات گوشت قرمز و مرغ مربوط به سال های ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ بود که در آن دولت برای مقابله با نوسانات قیمت، ارز ترجیحی اختصاص داد و واردات گسترده ای انجام داد. در سال های اخیر نیز با افزایش قیمت ها، دولت به طرق مختلف و در زمان های متفاوت به واردات متوسل شده است؛ اما به گفته وزیر جهاد کشاورزی، تنها ۲۰ درصد از نیاز داخلی از طریق گوشت های وارداتی تأمین می شود.
واردات گوشت قرمز و مرغ به ایران از کشورهایی گوناگون انجام می شود. در سال های اخیر، کشورهایی نظیر روسیه، گرجستان، قزاقستان، استرالیا، اروگوئه و نیوزلند به عنوان منابع اصلی واردات گوشت قرمز به ایران شناخته می شوند. همچنین، واردات از برخی کشتارگاه های هند و پاکستان نیز مجاز اعلام شده است. گذشته از این، کشورهای برزیل، اروگوئه، استرالیا، مغولستان، قرقیزستان و هند نیز به عنوان تأمین کنندگان گوشت قرمز و مرغ در نظر گرفته می شدند. به علاوه، گوشت گرم گوسفندی از استرالیا، روسیه، ارمنستان، گرجستان، مغولستان، قزاقستان، رومانی، کنیا و آفریقای جنوبی وارد می شود که در این میان، کنیا و آفریقای جنوبی از پروتکل های بهداشتی بالایی برخوردار بوده و کیفیت گوشت آن ها قابل قبول است. همچنین، گوشت منجمد گوساله از برزیل و پاکستان و گوشت منجمد گوسفندی از استرالیا و مغولستان به ایران وارد می گردد.
چند ماه پیش، موضوع واردات گوشت قرمز از پاکستان مجدداً مطرح شد. هرچند که قبلاً نیز از این کشور واردات صورت می گرفت، اما این حجم بسیار کمتر بود و اکنون این گزینه به دلیل نزدیکی جغرافیایی و پایین بودن هزینه های حمل و نقل و نیز وجود فرهنگ مشترک و اسلامی در راستای کنترل مسائل مربوط به بهداشت و دامپزشکی، در حال بررسی مجدد قرار گرفته است.
اگرچه این سیاست برای تأمین نیاز بازار داخلی با قیمت های مناسب در نظر گرفته شده، اما برخی کارشناسان بر این عقیده اند که وابستگی بیش از حد به واردات می تواند به تولید داخلی آسیب رساند. این گروه بر این باورند که واردات بدون برنامه ریزی می تواند انگیزه و رقابت در تولید داخلی را کاهش داده و موجب ورشکستگی دامداران و مرغداران گردد. آنان بر لزوم تقویت تولید داخلی تأکید دارند تا کشور به خودکفایی در تولید گوشت و مرغ برسد و نیازی به واردات نداشته باشد.
نقطه نظرات دیگری نیز وجود دارد. مسعود رسولی، دبیر انجمن صنعت گوشت و مواد پروتئینی کشور، تأکید می کند که واقعیت این است که دولت نمی تواند به طور مداوم تمامی نیازهای کشور در زمینه گوشت قرمز را تأمین کند. از سوی دیگر، برای تنظیم بازار، باید تلاش شود تا با استفاده از روش های گوناگون، گوشت با قیمت های پایین تر به کشور وارد شود تا بازار تحت کنترل قرار گیرد. در بسیاری از کشورها برخی کالاهای اساسی با قیمتی ۲۰ تا ۳۰ درصد کمتر از نرخ بازار برای اقشار خاص جامعه فراهم می شود. این اقدام به منظور حمایت از این قشر و همچنین تنظیم بازار صورت می گیرد و لذا واردات کنترل شده این کالا می تواند مفید باشد.
او همچنین در مورد واردات گوشت قرمز از پاکستان که در انتهای سال گذشته مطرح شده، اظهار داشت که در گذشته، گوشت گوساله به صورت تازه از برزیل وارد می شد، اما مسیر حمل ونقل آن طولانی بود؛ اما اکنون شرکت هایی وجود دارند که گوشت را از پاکستان وارد می کنند که زمان کمتری برای حمل نیاز دارد و کیفیت آن نیز مطلوب است، هرچند تأمین آن و مسائل مرتبط با انتقال ارز هنوز با چالش هایی روبرو است. در این مرحله، مسئولان دولتی نیز با مشکلات زیادی مواجه هستند.
به طور کلی، بر اساس مباحث مطرح شده، واردات بی رویه ممکن است به تولید داخلی آسیب رسانده و تولیدکنندگان داخلی را قادر به رقابت با واردات نکند. این موضوع در درازمدت می تواند به از بین رفتن شغل ها و ظرفیت های تولیدی داخلی منجر شود و اگر واردات در مقادیر بالا ادامه یابد، کشور ممکن است به واردات وابسته شود و در شرایط بحران های اقتصادی یا تحریم ها با مشکلاتی جدی مواجه گردد. از سویی دیگر، واردات گوشت و مرغ می تواند برای مصرف کنندگانی که قدرت خرید پایی دارند، سودمند باشد، اما باید به گونه ای تنظیم و مدیریت شود که بیکاری در تولید داخلی و تهدید امنیت غذایی کشور به حداقل برسد.
با توجه به شرایط اقلیمی، محدودیت های آبی، تحریم ها، نرخ تورم و وضعیت اقتصادی کشور، نمی توان به راحتی اظهار نظر کرد که آیا باید واردات گوشت قرمز و مرغ متوقف شود؛ در عوض، باید با سیاست ها و تدابیر مناسب به کاهش آسیب های احتمالی این سیاست پرداخته و منافع آن را به حداکثر رساند.
