کنسرسیوم غنی‌سازی چیست و دیدگاه ایران در مورد آن چگونه است؟
گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، مذاکرات غیرمستقیم میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده، که با واسطه‌گری عمان صورت می‌گیرد، در ماه‌های اخیر (تا ژوئن 2025) به بررسی موضوع تشکیل یک کنسرسیوم برای مدیریت برنامه هسته‌ای ایران منجر شده است.
کنسرسیوم غنی‌سازی منطقه‌ای چیست؟
طبق ادعای نیویورک‌تایمز، ایالات متحده پیشنهادی کتبی را ارائه کرده که شامل تشکیل یک کنسرسیوم منطقه‌ای با همکاری ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و ایالات متحده تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) می‌باشد. این پیشنهاد خواهان توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم در ایران است و هدف آن تأمین سوخت هسته‌ای برای نیروگاه‌های منطقه‌ای از طریق این کنسرسیوم خواهد بود.
آکسیوس اطلاعات بیشتری را ارائه می‌دهد و اشاره می‌کند که ایالات متحده دو پیشنهاد اصلی را مطرح کرده است: اولین، تشکیل کنسرسیومی برای غنی‌سازی اورانیوم با هدف غیرنظامی تحت نظارت آژانس و ایالات متحده، به شرطی که تأسیسات غنی‌سازی در خارج از مرزهای ایران استقرار یابد. دوم، رسمیت شناختن حق ایران برای غنی‌سازی، مشروط به تعلیق کامل فعالیت‌های غنی‌سازی در کشور. این گزارش تأکید می‌کند که محل استقرار تأسیسات کنسرسیوم یکی از نقاط کلیدی اختلاف است، زیرا ایالات متحده بر این موضوع اصرار دارد که غنی‌سازی باید خارج از خاک ایران انجام شود.
وال‌استریت ژورنال نیز خبر می‌دهد که ایالات متحده به دنبال توقف کامل فعالیت‌های غنی‌سازی ایران و نابودی سانتریفیوژهای آن است و در عین حال کنسرسیوم پیشنهادی می‌تواند سوخت لازم را برای راکتورهای تحقیقاتی ایران از کشورهای دیگر تأمین کند.
این رویکردها نشان‌دهنده تلاش ایالات متحده برای به صفر رساندن توانایی‌های غنی‌سازی ایران هستند، امری که به شدت مورد خواسته‌های رژیم صهیونیستی قرار دارد. گزارشی از نیویورک‌تایمز در تاریخ 28 می 2025 می‌گوید که اسرائیل نگران این است که دونالد ترامپ به دنبال توافقی با ایران باشد که به این کشور اجازه دهد برخی تأسیسات غنی‌سازی خود را حفظ کند، وضعیتی که برای اسرائیل غیرقابل قبول است.
دیدگاه ایران درباره کنسرسیوم
ایران نظرات متفاوتی درباره تشکیل کنسرسیوم دارد؛ هرچند این کشور با تشکیل کنسرسیوم غنی‌سازی به‌طور اصولی مخالف نیست، اما آن را به‌عنوان یک مکمل برای برنامه‌های غنی‌سازی خود می‌بیند نه یک جایگزین برای آن.
اظهارات مقامات ایرانی نیز این موضع را تأیید می‌کند. عباس عراقچی در مراسم رونمایی از کتابش در تهران (15 می 2025) تأکید کرد که کشورش هرگز تأسیسات غنی‌سازی خویش را تعطیل نخواهد کرد و حق غنی‌سازی برای مقاصد غیرنظامی را غیرقابل مذاکره تلقی می‌نماید.
اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز بارها به این نکته اشاره کرده که غنی‌سازی در کشور یک اصل بدیهی است و ایران پیشنهادی در ارتباط با تشکیل کنسرسیوم مطرح نکرده، هرچند ایده‌هایی در این راستا در گذشته مطرح شده‌اند.
بقایی همچنین امروز دوشنبه اضافه کرد: «این ایده جدیدی نیست و از این بابت جای تعجب نیست که مطلبی از طرف‌های مذاکراتی در این زمینه مطرح شود. نکته مهم این است که ایده کنسرسیوم هرگز نمی‌تواند جایگزین غنی‌سازی در داخل ایران گردد. اگر طرف‌ها چنین پیشنهادی را مطرح می‌کنند، ما از آن استقبال می‌کنیم و مشکلی برای مشارکت نداریم، اما تأکید ما این است که این ابتکار نمی‌تواند جایگزینی برای غنی‌سازی ایران باشد.»
با این حال به نظر می‌رسد که مدل ایده‌آل طرف آمریکایی این است که تشکیل این کنسرسیوم مشروط به آن باشد که اجازه غنی‌سازی در داخل خاک ایران برقرار نباشد و مواد تولیدشده در خارج از کشور برای نیازهای ایران به آنجا منتقل شود.
این خواسته به وضوح با خط قرمزی که ایران در رابطه با غنی‌سازی بومی اعلام کرده، تضاد دارد و به‌علاوه، با توجه به تاریخچه تعاملات کشورهای غربی، این مدل به هیچ عنوان قابل اعتماد به نظر نمی‌رسد.
چرایی موضع ایران درباره کنسرسیوم
موضع قاطع ایران در حفظ فعالیت‌های غنی‌سازی ناشی از تجربیات گذشته است که چالش‌های همکاری با غرب در زمینه هسته‌ای را به نمایش می‌گذارد. یکی از این آزمون‌ها بحران تأمین سوخت برای راکتور تحقیقاتی تهران در سال 2010 بود.
این راکتور برای تولید رادیوایزوتوپ‌های پزشکی به اورانیوم غنی‌شده 20 درصد نیاز داشت. ایران از کشورهای غربی به‌ویژه فرانسه برای تأمین سوخت درخواست کمک کرد، اما این درخواست با پاسخ منفی مواجه شد. بنابراین، ایران خود اقدام به غنی‌سازی به میزان 20 درصد کرد که به افزایش تنش‌ها با غرب منجر شد.
مورد دیگری که به یاد می‌آید توافق نافرجام ترکیه و برزیل در سال 2010 است، که به عنوان «بیانیه تهران» شناخته می‌شود. ایران پذیرفت 1200 کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده با خلوص پایین را به ترکیه منتقل کند تا در ازای آن سوخت 20 درصدی برای راکتور تهران دریافت کند. این توافق تحت وساطت ترکیه و برزیل شکل گرفت، اما آمریکا و متحدانش آن را نپذیرفتند و به جای حمایت، اقدام به اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران از طریق شورای امنیت سازمان ملل کردند.
خروج یک‌جانبه ایالات متحده از توافق هسته‌ای (برجام) در سال 2018 نیز تأثیرات عمیقی بر دیدگاه ایران گذاشت. این توافق که در سال 2015 امضا شد، ایران را ملزم به محدود کردن غنی‌سازی به 3.67 درصد و کاهش تعداد سانتریفیوژها می‌کرد. اما تصمیم دونالد ترامپ برای خروج از این توافق و اعمال تحریم‌های «فشار حداکثری» به‌رغم پایبندی ایران به تعهدات، نشان داد که تعهدات غرب ممکن است ناپایدار باشد.
کنسرسیوم؛ گره‌گشا یا گره‌ساز
در چنین شرایطی، تشکیل کنسرسیوم تنها در صورتی می‌تواند گره‌گشا محسوب شود که ایالات متحده حق غنی‌سازی ایران را به‌رسمیت بشناسد و کنسرسیوم باید به عنوان یک مکمل برای تأمین سوخت اضافی یا همکاری‌های منطقه‌ای عمل کند.
اما اگر ایالات متحده بر موضع کنونی خود یعنی حذف کامل غنی‌سازی در ایران باقی بماند، کنسرسیوم نه تنها مشکلات موجود را حل نخواهد کرد بلکه به پیچیدگی‌های بیشتری خواهد افزود. در نهایت، موفقیت کنسرسیوم به‌عنوان یک راه‌حل به توانایی طرفین در یافتن یک نقطه تعادل بستگی دارد.
به نظر می‌رسد که به رسمیت شناختن حق غنی‌سازی ایران توسط ایالات متحده، به‌همراه تضمین‌های عملی برای استمرار توافق، می‌تواند مسیر مذاکرات را هموار سازد. در غیر این صورت، کنسرسیوم به‌جای حل مشکلات، تبدیل به عاملی برای تشدید اختلافات خواهد شد.
/
