«گریم» داستانی پنهان در پس‌زمینه است / چالش اصلی گریم، برقراری توازن بین نوآوری و محدودیت‌های عملیاتی است
گفت‌وگویی با طراح گریم نمایش‌های «ذرات آشوب» و «دویل» در ایلنا،
به نقل از خبرگزاری ایلنا، گریم به عنوان یکی از عناصر کلیدی در شکل‌گیری شخصیت‌ها، پیوسته نقش مهمی ایفا می‌کند؛ با این وجود، کمتر به آن توجه شده و این نادیده‌گیری در هر دو حوزه سینما و تئاتر مشهود است.
شبنم روزبهانه (طراح گریم سینما و تئاتر) که طراحی گریم نمایش‌های «ذرات آشوب» و «دویل» به عنوان جدیدترین پروژه‌هایش محسوب می‌شود، درباره اهمیت گریم در تئاتر با ایلنا به گفتگو نشست.
او در ابتدا با تأکید بر نقش کلیدی گریم در هنر، به‌ویژه در تئاتر گفت: طراحی گریم هر نمایش بستگی به فیلمنامه، کارگردانی و سبک کلی اثر دارد. در گام نخست، لازم است که متن نمایش به دقت مطالعه شود تا خصوصیات شخصیت‌ها، فضاسازی داستان و حال‌وهوای کلی اثر به وضوح استخراج گردد. پس از آن، مشاوره‌ای با کارگردان و طراح صحنه صورت می‌گیرد تا گریم به خوبی با دکور، نورپردازی و لباس‌ها هماهنگ شود.
عوامل مؤثر در انتخاب سبک گریم
وی ادامه داد: عواملی همچون ژانر نمایش (تاریخی، فانتزی، رئالیستی)، زمان رویداد داستان، شخصیت‌پردازی و فاصله تماشاگران از صحنه بر انتخاب سبک گریم تأثیر می‌گذارد. در تئاتر، به‌خصوص در سالن‌های بزرگ و با توجه به فاصله زیاد تماشاچی‌ها، معمولاً از گریم‌های اغراق‌آمیز استفاده می‌شود تا خصوصیات ظاهری بازیگران بهتر در معرض دید قرار گیرد.
طراح گریم باید با اصول متعادل‌سازی و نامتعادل‌سازی آشنایی داشته باشد
روزبهانه درباره گریم در سینما نیز اظهار داشت: اما در دنیای سینما، گریم باید طبیعی و دقیق باشد چرا که دوربین قادر به ثبت جزئیات به بهترین شکل ممکن است. به عنوان یک طراح گریم، آشنایی با اصول متعادل‌سازی، نامتعادل‌سازی و شخصیت‌پردازی از ضروریات است، چرا که برای نزدیک کردن چهره بازیگر به شخصیت مورد نظر و روایت داستان از این طریق، باید از تکنیک‌های مناسب بهره برد.
وی همچنین درباره نمایش «دویل» و خصوصیات آن توضیحاتی ارائه داد.
او گفت: در نمایش «دویل»، گریم‌هایی با سبک سورئال را با یک رویکرد ترکیبی طراحی کردم، به‌گونه‌ای که هم جنبه هنری آن حفظ شود و هم شخصیت‌ها با داستان و هویت خود سازگار باشند. برای دستیابی به این توازن، از موادی خاص که ترکیبی از عناصر گیاهی و با سازگاری با پوست بودند، بر روی صورت بازیگران استفاده کردم. این مواد ظاهری شبیه به گِل خشک ایجاد می‌کردند، در حالی که برای سلامت پوست بی‌خطر بودند و هدف اصلی، ایجاد بافتی ترک‌خورده و قدیمی بود که حالتی کابوس‌گونه و ماورایی به چهره‌ها می‌بخشید.
او در ادامه بیان داشت: پس از خلق این بافت، طراحی و کاراکترسازی را انجام دادم تا خصوصیات هر شخصیت برجسته‌تر گردد. برای برخی بازیگران جهت تغییر شکل چهره، از اجزایی نظیر بینی یا گوش‌های بزرگ استفاده کردم، در حالی که برای دیگران تکنیک‌های لاتکس را به کار بردم تا حالتی چروکیده یا طاس بوجود آید. همچنین برخی از شخصیت‌ها با ترکیب ویژگی‌های جانوری (مانند خوک، میمون و …) نیز به تصویر کشیده شدند که هر کدام استعاره‌ای از ذات درونی کاراکترها را تداعی می‌کند. این روش موجب شد نه تنها هر شخصیت از نظر بصری جذاب باشد، بلکه هویت و نقش او در داستان را نیز به درستی نمایان کند.
گریم در نمایش «ذرات آشوب» بر اساس واقع‌گرایی است
این هنرمند در زمینه سینما و تئاتر به نکته‌ای اشاره کرد: در نمایش «ذرات آشوب»، گریم‌ها به‌طور کلی بر پایه واقع‌گرایی طراحی شده‌اند، اما با در نظر گرفتن سبک و فضای اجرا، عناصری از گریم مدرن نیز به آن افزوده شده است. هدف من این بود که چهره‌ها، در کنار حفظ هویت رئال، تأثیر بصری قوی‌تری داشته باشند و قادر به نمایش لایه‌های عمیق‌تری از شخصیت‌ها باشند. برای این امر، از تکنیک‌های متعادل‌سازی و شخصیت‌پردازی دقیق استفاده کردم تا گریم هم نه تنها باورپذیر باشد، بلکه با احساس و فضای اثر کاملاً سازگار گردد. این ترکیب کمک کرد که گریم‌ها در حالی که رئالیسم را حفظ می‌کنند، جلوه‌ای ویژه نیز داشته باشند که با سبک اجرایی نمایش همخوانی کند.
چرا انجام گریم یکی از چالش‌برانگیزترین کارهاست؟
وی افزود: یکی از دشوارترین بخش‌های فرآیند گریم، یافتن تعادل میان خلاقیت و محدودیت‌های اجرایی است. از لحاظ تکنیکی، هر طراحی گریم چالش‌های خاص خود را دارد، اعم از ظرافت‌های گریم رئال که باید بی‌نقص و باورپذیر باشد یا جسارت گریم مدرن که باید یک پیام بصری مشخص را منتقل کند. از نظر زمانی، همگام‌سازی دقت در اجرا با فشردگی فعالیت‌های پشت‌صحنه همواره یک چالش محسوب می‌شود. با این حال، یکی از پیچیده‌ترین جنبه‌ها، هماهنگی گریم با بازیگران است؛ جایی که گریم نه‌تنها باید به وضوح بر روی چهره نشیند، بلکه باید برای بازیگر راحت باشد و به او اجازه دهد تا نقش را با تمام وجود ایفا کند. گریم به نوعی لایهای نامرئی از روایت است که اگر به درستی انجام شود، تماشاگر احساس آن را می‌کند بدون آنکه آن را مستقیماً ببیند.
تأثیر گریم در اجراهای زنده؛ ماندگاری و انعطاف‌پذیری
طراح گریم نمایش «دویل» به این نکته اشاره کرد: در اجراهای زنده، گریم باید هم از ماندگاری کافی برخوردار باشد و هم انعطاف‌پذیر باشد، به گونه‌ای که نه تحت تأثیر نور، تعریق و حرکات بازیگران دچار آسیب شود و نه دست‌وپا گیر باشد.
او در پاسخ به پرسشی درباره تداوم و دوام گریم‌ها، بیان کرد: برای تضمین ماندگاری گریم‌ها، از ترکیب متریال‌های حرفه‌ای، تکنیک‌های لایه‌بندی و فیکس‌کننده‌های قوی بهره بردم تا امکان اجرای طولانی‌مدت با حفظ کیفیت را فراهم کنم. البته باید خاطرنشان کرد که اجراهای زنده به طور پیوسته تغییر می‌کنند؛ هیچ‌چیز در آن پایدار نمی‌ماند. در برخی مواقع، نیاز به اصلاحات جزئی پیش می‌آید، مثلاً بازسازی سایه‌ها، مات کردن براق بودن پوست یا ترمیم نواحی حساس تا گریم‌ها نه تنها در آغاز، بلکه در کل مدت اجرا بی‌نقص باقی بمانند.
استفاده از پروتز در نمایش «دویل»
وی اضافه کرد: در هر دو نمایش از تکنیک‌های خاص و مواد متنوعی برای ایجاد فضای مورد نظر بهره‌برداری شد. در «دویل»، برای خلق چهره‌هایی با ابعادی فراتر از واقعیت، از پروتزهایی نظیر گوش، بینی و نیز لاتکس و سیلیکون استفاده کردم تا تغییرات اساسی در چهره بازیگران ایجاد نمایم و شخصیت‌ها بعدی اغراق‌آمیز و سورئال را به خود بگیرند. این طراحی به فانتزی بصری نمایش کمک کرد و در «ذرات آشوب» فضایی ترکیبی از رئال و مدرن داشت، ولی همچنان نیاز به توجه به جزئیات دقیق برای شخصیت‌پردازی وجود داشت.
روزبهانه تصریح کرد: برای برخی از بازیگران از پروک‌های موی طبیعی و بافته‌شده استفاده کردم تا این پروک‌ها به‌طور کامل با فرم صورت و حرکاتشان سازگار باشند و در نهایت، هر دو نمایش، با وجود تفاوت‌های سبکی، به واسطه این تکنیک‌ها، گریم‌هایی را به نمایش گذاشتند که نه‌تنها مکمل بازی بودند، بلکه خود به عنصری زنده در روایت تبدیل شدند.
زبان متفاوت گریم‌های سورئال و رئال
طراح گریم نمایش «شیزوفرنی» اذعان کرد: گریم سورئال و گریم رئال هر دو داستان را روایت می‌کنند، اما هر کدام به زبانی مخصوص خود. در گریم رئال، هدف، بازآفرینی واقعیت با تمام جزئیات آن می‌باشد، چین و چروک‌ها، سایه‌های طبیعی و بافت‌هایی که شخصیت را به زندگی روزمره‌اش متصل می‌کنند. در «ذرات آشوب»، گریم باید به‌گونه‌ای نامرئی باشد انگار که وجود خارجی ندارد، اما همزمان، باید تمام احساسات، رنج‌ها و تجارب شخصیت‌ها را در خود به تصویر بکشد؛ اما در گریم سورئال، مانند «دویل»، دیگر به واقعیت پایبند نیستیم، و اینجا گریم به یک عنصر بصری قوی تبدیل می‌شود که در کنار متن و اجرا، دنیای جدیدی را خلق می‌کند. در این سبک، می‌توان فرم‌ها را تغییر داد و ویژگی‌های چهره را اغراق کرد و حتی آن‌ها را بازطراحی کرد تا حس و فضای نمایش تقویت گردد. در «دویل»، از این آزادی برای خلق چهره‌هایی استفاده کردم که مرز بین انسان و موجودات خیالی را محو می‌کنند. در نهایت، تفاوت اصلی این است که گریم رئال واقعیت را به تصویر می‌کشد، اما گریم سورئال آن را بازآفرینی می‌کند؛ یکی تلاش می‌کند نادیده گرفته شود و دیگری قصد دارد جلب توجه کند.
لزوم شناخت عمیق از آناتومی چهره برای گریم رئال
وی افزود: هر دو سبک گریم، رئال و سورئال، چالش‌های مخصوص به خود را دارند و نمی‌توان به‌طور قاطع گفت کدامیک دشوارتر است؛ زیرا هر یک نیازمند مهارت‌ها و دقت‌های متفاوتی است. در گریم رئال، تمرکز بر جزئیات ریز، هماهنگی با ویژگی‌های طبیعی چهره و به‌کارگیری تکنیک‌هایی است که به نتیجه‌ای کاملاً طبیعی و واقع‌گرایانه منجر شود. کوچک‌ترین اشتباه در این نوع گریم می‌تواند باعث غیرواقعی به نظر رسیدن نتایج شود، به‌ویژه در سینما که دوربین تمامی جزئیات را ضبط می‌کند؛ به همین دلیل، گریم رئال نیازمند دقتی بالا و شناخت عمیق از آناتومی صورت، رنگ‌ها و بافت پوست است.
گریم سورئال به تخیل قوی و درک عمیق نیاز دارد
این هنرمند تصریح کرد: در مقابل، در گریم سورئال، چالش‌ها بیشتر به جنبه‌های خلاقانی و هنری مربوط می شود. در این سبک، طراح گریم باید علاوه بر دانش فنی، تخیل قوی و درکی عمیق از مفاهیم فلسفی و روانشناختی داشته باشد تا بتواند تصاویری را خلق کند که فراتر از واقعیت عادی باشند و احساسات و مفاهیم پیچیده را منتقل سازند. همچنین، تکنیک‌های مورد استفاده معمولاً شامل مواد و متریال‌های غیر معمول، پروتزهای بزرگ و یا عجیب و دستکاری‌های ساختاری چهره می‌شود که همگی نیازمند مهارت و تجربه بالایی هستند تا نه‌تنها جلوه‌ای باورپذیر داشته باشند، بلکه برای بازیگر نیز قابل تحمل و اجرا باشند.
گریم سورئال معمولاً دشوارتر از رئال است
شبنم روزبهانه در پایان تصریح کرد: به طور خلاصه، گریم رئال نیازمند دقت و مهارت فنی بسیار بالا برای بازسازی واقعیت است، در حالی که گریم سورئال نیازمند خلاقیت هنری و مهارت‌های ساختاری و ترکیبی برای خلق دنیایی خیالی و منحصر به فرد است.
وی افزود: اگر بخواهم بر اساس تجربیات شخصی‌ام صحبت کنم، گریم سورئال به دلیل دامنه وسیع امکانات و آزادی عمل هنری، چالش‌های خاص خود را دارد که گاهی فراتر از مهارت‌های فنی است و نیازمند همکاری قوی و هماهنگی دقیق با کارگردان، بازیگران و سایر طراحان است تا نتیجه نهایی به شکلی منسجم و باورپذیر درآید.
/
