سال ۲۰۲۴، پرتنش ترین سال از زمان جنگ جهانی دوم

بر اساس گزارش گروه بین المللی غیردولتی تحت عنوان مکان و رویداد درگیری های مسلحانه (ACLED)، در سال جاری شاهد افزایش نگران کننده ای در میزان درگیری ها در عرصه های مختلف جهانی بوده ایم که در کنار آن، ادامه جنگ میان روسیه و اوکراین و عملیات نظامی اسرائیل در نوار غزه نیز به چشم می خورد. نتایج این گزارش نمایانگر آن است که در سال جاری، ۵۶ درگیری فعال در سطح جهان وجود دارد که رقمی بی سابقه از زمان جنگ جهانی دوم برشمرده می شود. همچنین، درگیری ها و منازعات در پنج سال اخیر دو برابر شده است و براساس آمارها، از هر ۸ نفر یک نفر در معرض درگیری قرار دارد. کشورهایی نظیر فلسطین، میانمار، سوریه و مکزیک به عنوان مهم ترین نقاط مناقشه در سال جاری شناخته شده اند.

طبق جدیدترین مستندات ارائه شده در The Global Peace Index ۲۰۲۴، اوضاع جهانی از منظر شاخص صلح مساعد نیست و نیاز به اقدامات فوری و همبستگی بین المللی برای بهبود این وضعیت احساس می شود.

۱ در حال حاضر، ۹۷ کشور در دنیا وجود دارند که وضعیت شاخص صلح آن ها از سال ۲۰۰۸، زمان تأسیس این شاخص، از شرایط مساعد به وضعیت نامناسب تغییر یافته است.

۲ جنگ ها در غزه و اوکراین به عنوان عوامل اصلی افت امنیت جهانی قلمداد می شوند.

۳ در حال حاضر، ۹۲ کشور درگیر منازعات بین المللی هستند.

۴ خسارات اقتصادی ناشی از خشونت در سطح جهانی به ۱۹.۱ تریلیون دلار رسیده که به ازای هر نفر، حدود ۲۳۸۰ دلار تخمین زده می شود و برابر با ۱۳.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی است.

۵ روند نظامی سازی در جهان با افزایش میزان تسلیحات در ۱۰۸ کشور تشدید شده است.

۶ در اثر درگیری های خشونت آمیز، ۱۱۰ میلیون نفر در دنیا به پناهندگی یا آوارگی دچار شده اند و هم اکنون، ۱۶ کشور هر یک با بیش از نیم میلیون پناهنده، مواجه هستند.

۷ تقریباً ۵۶ کشور دارای درگیری های فعال هستند.

۸ هزینه های حفظ صلح به ۴۹.۶ میلیارد دلار رسیده که مقدار آن کمتر از ۰.۶ درصد از کل هزینه های نظامی است.

۹ ایسلند همچنان به عنوان صلح آمیزترین کشور جهان شناخته می شود، موقعیتی که از سال ۲۰۰۸ به آن دست یافته است و پس از آن ایرلند، اتریش، نیوزلند و سنگاپور در رده های بعدی قرار دارند. همچنین، یمن به عنوان ناآرام ترین کشور جهان جایگزین افغانستان شده است و بعد از آن، سودان، سودان جنوبی، افغانستان و اوکراین قرار دارند.

۱۰ منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) همچنان به عنوان کم آرام ترین منطقه جهان باقی مانده است. در این ناحیه، چهار کشور از ۱۰ کشور با کمترین صلح قرار دارند و دو کشور با پایین ترین درجه صلح، سودان و یمن، نیز قرار دارند.

۱۱ در آمریکای شمالی، شاهد افزایش قابل توجهی در جرایم خشونت آمیز و ترس ناشی از اینگونه رفتارها بوده ایم.

۱۲ فلسطین به عنوان خطرناک ترین و خشن ترین مکان جهان در سال ۲۰۲۴ شناخته شده که در آن، ۸۱ درصد از جمعیت در معرض درگیری قرار دارند و در ۱۲ ماه گذشته ۳۵ هزار مورد تلفات انسانی ثبت شده است. غیرنظامیان همچنان تحت حملات روزانه و بمباران ها قرار دارند و به طور متوسط روزانه ۵۲ درگیری در سرزمین های فلسطینی رخ می دهد. با توجه به سطح بالای خشونت در این منطقه، به ویژه غزه، و عدم وجود آتش بس میان طرفین، احتمال ادامه این درگیری ها تا سال ۲۰۲۵ وجود دارد.

نکته حائز اهمیت این است که منازعاتی که در سال جاری میلادی پدیدار شده اند، نشان می دهند که جنگ های داخلی که هنوز هم شکل غالب درگیری ها در سطح جهانی هستند، به طور فزاینده ای با دخالت قدرت های منطقه ای و جهانی که به دنبال منافع استراتژیک خود هستند، آمیخته اند. بر اساس گزارش های نهادهای بین المللی، این روند ناشی از افزایش رقابت میان قدرت های بزرگ و مواضع کنش گرایانه تر سیاست خارجی بسیاری از قدرت های نوظهور است.

حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ را می توان نقطه عطف این مسئله به شمار آورد، در حالیکه جنگ اسرائیل و حماس در خاورمیانه نیز به شدت صلح را تحت تأثیر قرار داده و خطر بروز درگیری های بین دولتی را در سرتاسر جهان افزایش داده است.

آسیا

در آسیا، تنش ها میان ایالات متحده و چین به دلیل پدیده تنگه تایوان و درگیری های بین پاکستان و هند روندی صعودی داشته است. نهادهای بین المللی همچنین از درگیری های موجود در کشمیر و افغانستان به عنوان دو مورد مهم در این قاره یاد کرده اند که تلفات انسانی بالایی را به دنبال داشته اند. برآورد می شود که تلفات غیرنظامیان در میان سال های ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۲ در افغانستان به ۱۱۱ هزار نفر رسیده است.

قاره آمریکا
حتی در قاره آمریکای شمالی، که از دهه ۱۹۳۰ تا کنون درگیری بین دولتی مهمی نداشته است، تنش های دوجانبه به ویژه پس از همه پرسی در ونزوئلا در دسامبر ۲۰۲۳ افزایش یافته است. همچنین، در گویان، با وجود میانجی گری بین المللی برای کاهش بحران، خطر وقوع اولین رویارویی بین دولتی در این منطقه در نزدیک به یک قرن اخیر همچنان احساس می شود.

فراتر از این، خشونت های مسلحانه مرتبط با فعالیت های غیرقانونی در قاره آمریکا همچنان وسیع و گسترده است و نرخ قتل ها تقریباً سه برابر میانگین جهانی می باشد. جرایم سازمان یافته در این قاره به شدت بر فعالیت های جنایی مختلفی از قبیل قاچاق انسان، جرایم زیست محیطی و قاچاق مواد مخدر مصنوعی سایه افکنده است.

خاورمیانه

آشفتگی و منازعات در خاورمیانه بعد از حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به بارزترین تحول نگران کننده در این منطقه تبدیل شده است. این حمله موجب حملات گسترده اسرائیل به فلسطینی ها و ساکنان غزه شد. در ادامه، حزب الله لبنان نیز با اسرائیل درگیر شد و با افزایش خشونت ها، اسرائیل بسیاری از رهبران مقاومت را هدف قرار داده و به جنوب لبنان در سپتامبر و اکتبر ۲۰۲۴ حمله نمود که در ادامه تنش ها میان ایران و اسرائیل نیز تشدید شد.

در پایان سال، گروه های مسلح به دمشق حمله کردند و سوریه را از تحت کنترل خاندان اسد خارج کردند که نشان دهنده اینست که خاورمیانه به نسبت سایر نقاط جهان، بیشتر از هرجای دیگری در سال جاری شاهد منازعات بوده است.

حمله روسیه به اوکراین همچنین وارد سومین سال خود شد. روسیه نه تنها در اوکراین بلکه نیروهای نظامی فعالی را در آفریقا نیز به کار گرفته است، اما پس از فروپاشی گروه واگنر و مرگ یوگنی پریگوژین، رئیس آن، در آگوست ۲۰۲۳، ولادیمیر پوتین دخالت مستقیم خود را در جنوب صحرای آفریقا از طریق سپاه آفریقا که تحت نظر وزارت دفاع روسیه قرار دارد، افزایش داد. مسکو روابط خود را با رژیم های نظامی در بورکینافاسو، مالی و نیجر بهبود بخشید و مشارکت های امنیتی با این کشورها را تعمیق نمود.

جنوب صحرای آفریقا

کشورهای جنوب صحرای آفریقا در سال جاری نیز متاثر از درگیری های متعدد در جهان باقی مانده اند به گونه ای که از ۴۹ کشور این منطقه، ۱۴ کشور در جنگ هستند. در این ناحیه جغرافیایی، در سال گذشته ۲۸ درگیری داخلی (چه با مداخله خارجی و چه بدون آن) به ثبت رسیده که بالاترین آمار از سال ۱۹۹۱ تا کنون محسوب می شود.
جنگ ها در جنوب صحرای آفریقا با تبعات عمیق همراه بوده و اصطکاک های میان جمهوری دموکراتیک کنگو و رواندا و همچنین بین اتیوپی و سومالی، به علاوه بن بست بین نیجر، مالی و بورکینافاسو و جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا که نیجریه هم در آن نقش دارد، خطرات شدیدی را برای افزایش درگیری های بین دولتی به ارمغان آورده است.

چشم انداز صلح جهانی

کارشناسان اذعان دارند که چشم انداز جهانی برای صلح تحت تأثیر افزایش درگیری های حل نشده که توسط تعداد فزاینده ای از طرف ها و عوامل هم پوشانی ایجاد شده اند، به شدت مبهم است. افزون بر این، شدت و تلفات انسانی ناشی از درگیری های مسلحانه با افزایش ۳۷ درصدی بر اهمیت این موضوع افزوده است.

دنیا در حال حاضر با تعداد بی سابقه ای از درگیری ها روبرو است که به دلیل مداخله روزافزون بازیگران داخلی و خارجی، به طور نگران کننده ای غیرقابل حل به نظر می رسند. دو سال اخیر، به دلیل اهمیت و تبعات انسانی ناشی از مسائل ژئوپلیتیکی، به عنوان پرتبعات ترین سال های پس از جنگ جهانی دوم ثبت شده اند و روند منازعات و درگیری های مسلحانه در اقصی نقاط جهان همچنان در حال افزایش است.

بر اساس گزارش موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک (IISS)، تلفات ناشی از حوادث خشونت آمیز در دوره زمانی مشخص شده (اول ژوئیه ۲۰۲۳ تا ۳۰ ژوئن ۲۰۲۴) نسبت به سال قبل ۳۷ درصد افزایش یافته و به نزدیک به ۲۰۰ هزار نفر در سطح جهان رسیده است. باوجود اینکه مرگ ومیرها در قاره آمریکا (۹٪) و آسیا (۳٪) کمی کاهش یافته، اما در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) با رشد ۳۱۵ درصدی روبرو بوده ایم.

این افزایش به دلیل درگیری ها و خشونت های مستمر در فلسطین است که ناشی از آن، مرگ ومیر ناشی از حوادث خشونت آمیز در مقایسه با ۳۲۱ نفر سال قبل، به نزدیک به ۴۰ هزار نفر رشد یافته است. بعلاوه، نسبت کلی تلفات به ازای هر درگیری مسلحانه حدود ۱۷ درصد افزایش یافته که بیانگر شدت و مرگ ومیر فزاینده این نزاع هاست.
تا پایان آوریل ۲۰۲۴، حدود ۷.۳ میلیارد دلار کمک مالی بشردوستانه جمع آوری شده که این رقم با کاهش ۳۶ درصدی نسبت به سال قبل همراه بوده است. به بیان دیگر، در حالی که منازعات در حال افزایش است، اما میزان کمک های انسانی کاهش یافته است. این وضعیت ناامیدکننده به ویژه در زمانی بیشتر نمایان می شود که منابع در دسترس دولت های آسیب دیده و بازیگران بین المللی برای رسیدگی به نیازهای بشردوستانه ناشی از خشونت های مسلحانه به شدت تحت فشار قرار دارند.

دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد (UNOCHA) در جدیدترین گزارش خود تخمین زده است:

۱ بیش از ۲۹۰ میلیون نفر در سطح جهان در سال ۲۰۲۴ به نوعی به کمک های انسانی نیاز پیدا کرده اند.

۲ میزان ۷.۳ میلیارد دلار کمک مالی بشردوستانه تا پایان آوریل ۲۰۲۴ جمع آوری گردیده که با ۳۶ درصد کاهش نسبت به سال پیش همراه است؛ در حالی که در این مدت، منازعات افزایش یافته، کمک های انسانی متاثر از آن کاهش یافته است.

۳ شکاف مالی ناشی از رویدادهای خارجی متوالی اخیر از جمله همه گیری کرونا و تأثیرات جنگ میان روسیه و اوکراین، باعث افزایش تهدید امنیت غذایی و انرژی شده است.

۴ این عوامل، در کنار تسریع بحران های اقلیمی، همچنین به تشدید علل اصلی درگیری ها دامن زده است. منابع مالی لازم برای بازسازی اوکراین و غزه نمونه بارز این چالش ها به شمار می روند.

برآوردها نشان می دهد که بازسازی و احیای اوکراین در یک دهه آتی نزدیک به ۴۸۶ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت، در حالی که خسارات وارده به زیرساخت های غزه به بیش از ۱۸.۵ میلیارد دلار می رسد که معادل ۹۷ درصد تولید ناخالص داخلی سرزمین های فلسطینی در سال ۲۰۲۲ است.

کارشناسان مهم ترین علل ضعف بنای صلح جهانی را به نهادهای بین المللی و به ویژه سازمان ملل و شورای امنیت مربوط می دانند، چرا که این نهادها تاکنون نتوانسته اند منازعات را برطرف یا به جنگ ها پایان دهند. این موضوع به وضوح در حملات مکرر اسرائیل به فلسطین در سال گذشته نمایان شد.

ناتوانی نظام بین الملل و قدرت های جهانی در برقراری آتش بس در منازعاتی نظیر غزه و سودان و یا میانجی گری در مناقشات داخلی و بین المللی مانند جنگ های جاری میان روسیه و اوکراین، اتیوپی و سومالی و جمهوری دموکراتیک کنگو و رواندا نمایان است.

علاوه براین، برخی قدرت های نوظهور نه تنها موفق به میانجی گری مؤثر نشده اند، بلکه در برخی از موارد حتی نقش موثری در دامن زدن به منازعات ایفا کرده اند.

در این حال، بر اساس گزارش های نهادهای بین المللی، جغرافیای درگیری در جهان در سه سال گذشته به میزان دو سوم شدت یافته و کارشناسان در این زمینه نسبت به تأثیرات گسترده این ناهنجاری های بین المللی بر رشد اقتصادی جهانی و امنیت غذایی هشدار می دهند. نکته حائز اهمیت دیگر این است که قوانین بین المللی بشردوستانه که تولید آن سال ها به طول انجامیده، تحت فشار فزاینده ای از سوی جنگ طلبان قرار گرفته است. به عنوان مثال، درگیری ها در سودان و غزه شاهد نقض گسترده و جنایات جنگی بوده و عمل به قوانین بشردوستانه در مقاطع مختلف از سوی طرفین درگیری نادیده گرفته شده است. در این موضوع، بی توجهی مستمر به جان غیرنظامیان موجی از آوارگی را به دنبال داشته و ثبت ۷.۷ میلیون آواره داخلی در سودان و ۹۰ درصد آوارگان در غزه ناامیدکننده است.

ممانعت از ارسال کمک های بشردوستانه، ایجاد ناامنی غذایی و دارویی و ویرانی زیرساخت های غیرنظامی از جمله بیمارستان ها و مراکز آموزشی، چهره جنگ طلبان را به خوبی نمایان می سازد.

جمع بندی

بر مبنای گزارش های نهادهای بین المللی، جغرافیای درگیری در دنیا در سه سال اخیر به شدت دو برابر شده است. ناظران بین المللی با توجه به این مسأله و روند رو به رشد درگیری ها و جنگ ها در سطح جهانی، در خصوص تأثیرات بشدت منفی این ناهنجاری های بین المللی بر رشد اقتصادی جهانی و امنیت غذایی ابراز نگرانی کرده اند.

طبق این گزارش ها، شاخص شدت درگیری ها (Conflict Intensity Index CII) نشان داده است که اوکراین، میانمار، خاورمیانه و مناطق مختلف آفریقا در سه سال اخیر به عنوان کانون های اصلی منازعات و ناآرامی ها با شدت بالای درگیری شناسایی شده اند.

به گفته گاردین، اکنون ۴.۶ درصد از خشکی های جهان تحت تأثیر درگیری و جنگ قرار دارند در حالی که این رقم در سال ۲۰۲۱ برابر با ۲.۸ درصد بوده است. همچنین، شاخص مرگ ومیر در درگیری ها ۲۹ درصد افزایش یافته است.

«آنجلا روزالس» مدیر گروه حقوق بشری SOS Children’s Villages International اظهار می دارد: ۴۷۰ میلیون کودک در اقصی نقاط دنیا تحت تأثیر جنگ ها، بی ثباتی و کشتارها قرار گرفته اند، تأثیراتی که فراتر از مجرد مرگ و جراحت است.

با توجه به این واقعیت که درگیری ها همواره یکی از دلایل اصلی انهدام منابع انسانی و اقتصادی، تخریب محیط زیست و تشدید گرسنگی و فقر به شمار می رود، لازم است که صلح آوران در سطح جهانی، شامل دولت ها، ملت ها و سازمان ها و نهادهای بین المللی، توجه خود را به تلاش هایی برای برقراری صلح، بیش از پیش معطوف کنند تا نماد صلح در سراسر تمامی مناطق درگیر در دنیا به اهتزاز درآید.

در کل، برای تمامی ملل، دولت ها و صاحبان کسب وکار در سطح جهانی اساسی است که کوشش های خود را برای حل منازعات کوچک قبل از تبدیل شدن به بحران های بزرگ تر تشدید نمایند. اکنون ۸۰ سال از پایان جنگ جهانی دوم می گذرد و بحران های کنونی تأکیدی بر ضرورت سرمایه گذاری بسیار کلان و هدفمند برای حل و فصل درگیری ها دارد.