نشانه‌های افت سطح اکسیژن در خون
اکسیژن حدود ۲۱ درصد از جو زمین را تشکیل می‌دهد و تأمین کننده نیاز انسان‌هاست. ریه‌های سالم و بدون بیماری قادرند به خوبی از این منبع بهره‌برداری کنند. اما زمانی که بیماری‌های تنفسی و ریوی در سنین مختلف، از کودکی تا بزرگسالی، به افراد حمله کنند، فرآیند مبادلهٔ اکسیژن و دی‌اکسید کربن به درستی انجام نمی‌شود و در نتیجه فرد با کمبود اکسیژن (هیپوکسی) مواجه می‌گردد.
به‌طور کلی، کمبود اکسیژن در بدن به نام هیپوکسی Hypoxia و در خون به نام هیپوکسمی Hypoxemia شناخته می‌شود.
در صورتی که میزان اکسیژن موجود در هوا به زیر ۱۰ درصد برسد، این وضعیت می‌تواند منجر به تورم مغز شود. اگر اکسیژن مصرفی به کمتر از ۶ درصد تقلیل یابد، بقاء فرد به خطر می‌افتد.
علل بروز هیپوکسی
هیپوکسی می‌تواند به‌صورت حاد، به‌عنوان مثال در شرایط اضطراری به‌وجود آید، مانند مصرف داروهای خاص یا حمله آسم. همچنین ممکن است حالتی مزمن باشد که به تدریج و به علت بیماری‌های طولانی‌مدت مانند مشکلات قلبی یا بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) ایجاد شود.
هیپوکسی ممکن است ناشی از اختلال در اکسیژناسیون، پایین بودن هموگلوبین یا کم‌خونی (anemia) یا کاهش تمایل هموگلوبین برای اتصال به اکسیژن، مثلاً به‌خاطر مسمومیت با مونوکسید کربن بروز کند.
نشانه‌های کمبود اکسیژن
یکی از مهم‌ترین نشانه‌های کمبود اکسیژن، سیانوز است که کاهش تأمین اکسیژن به بافت‌ها را نشان می‌دهد و منجر به ورم و آسیب به بافت‌ها می‌شود و در نتیجه تبادل اکسیژن و دی‌اکسید کربن در بین مویرگ‌ها و بافت‌ها را مختل می‌سازد.
علائم هیپوکسی در افراد مختلف متفاوت است، اما ۱۰ نشانه رایج از این علائم عبارتند از:
افزایش ضربان قلب و تنفس
در هنگام فعالیت بدنی، افزایش ضربان قلب امری طبیعی است، اما در حالت استراحت ممکن است به وجود مشکلاتی نظیر هیپوکسی اشاره کند. وقتی بدن به مقدار کافی اکسیژن نرسد، قلب برای تأمین اکسیژن به تمام نقاط بدن خود، شروع به پمپاژ سریع‌تر می‌کند و در این مواقع تنفس نیز سریع‌تر می‌شود. در شرایط عادی تعداد تنفس بین ۱۲ تا ۱۶ بار در دقیقه است، اما در شرایط هیپوکسی به بیش از ۲۴ بار در دقیقه می‌رسد.
تنگی نفس
یکی از واضح‌ترین علائم هیپوکسی، ضعف تنفس است و به‌طور مسلم با افزایش ضربان قلب ارتباط دارد. این ضعف تنفس در حالت استراحت بروز می‌کند و گاهی به حدی شدت می‌گیرد که فرد احساس خفگی خواهد کرد. همچنین ممکن است در حین فعالیت‌های روزمره یا حتی در حین خواب، این ضعف تنفس به‌وجود آید و فرد را از خواب بیدار کند. در برخی موارد تنگی نفس ممکن است با خس‌خس همراه باشد.
تغییر رنگ پوست
زمانی که بیماران با کمبود اکسیژن درگیر می‌شوند، اکسیژن‌رسانی به مغز، قلب، کلیه‌ها، سیستم گوارشی و پوست به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد. در نتیجهٔ این کمبود، رنگ پوست به سمت کبودی و بنفش شدن متمایل می‌شود و این تغییرات به وضوح در اطراف لب‌ها و نوک انگشتان دست و پاها نمایان می‌گردد. در حقیقت، کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون، که مسئول حمل اکسیژن به بافت‌های بدن هستند، می‌تواند منجر به تغییر رنگ پوست شود. به‌ویژه در افرادی که دچار کمبود اکسیژن در خون هستند، پوست تمایل بیشتری به کبودی دارد. تغییر رنگ در پوست افراد با رنگ پوست تیره‌تر معمولاً در لثه‌ها، لب‌ها و اطراف چشم‌ها و ناخن‌ها بیشتر نمایان می‌شود.
گیجی
گیجی به حالتی اطلاق می‌شود که فرد توانایی تفکر واضح یا سریع را ندارد و نمی‌تواند به‌درستی تصمیم‌گیری کند یا اطلاعات را به خاطر بسپارد. اگر شما یا شخص دیگری به این حالت دچار شدید، احتمالاً به هیپوکسی مبتلا هستید.
سرفه
حملات شدید در مبتلایان به آسم ممکن است یکی از شایع‌ترین دلایل هیپوکسی باشد، که در آن فرد به سختی می‌تواند هوا را به ریه‌ها برساند. در چنین حالتی، سرفه به‌وجود می‌آید و ریه‌ها برای جذب اکسیژن بیشتر در هنگام سرفه تلاش می‌کنند و این وضعیت می‌تواند به وخامت علائم آسم بیانجامد.
سرگیجه
احساس سرگیجه و ضعف، یکی دیگر از نشانه‌های رایج کمبود اکسیژن است. بسیاری از افراد زمانی که ناگهان از جایی بلند می‌شوند، مدتی گیج می‌شوند یا چشمانشان تار می‌شود. اما افرادی که دچار کمبود اکسیژن در خون هستند، به‌طور مکرر و در حالتی که در حال انجام فعالیت هستند، با این حالت مواجه خواهند شد، چه این فعالیت سبک باشد و چه سنگین.
ضعف عضلات
بدون اکسیژن، عضلات فقط می‌توانند به مدت محدودی انرژی تولید کنند و ادامه این فرآیند ممکن نیست؛ بنابراین کاهش سطح اکسیژن خون در صورت مزمن شدن، منجر به ضعف عضلانی خواهد شد. البته معمولاً این کاهش فقط منجر به ضعف عضلات نمی‌شود، بلکه این وضعیت به‌طور معمول با تنگی نفس همراه است. زیرا خون وظیفه رساندن اکسیژن به تمام مناطق بدن را دارد و ضعف عضلات نشان‌دهنده این است که خون اکسیژن کافی برای تأمین نیازها را به نقاط مختلف بدن نمی‌رساند.
خستگی
خستگی مزمن یکی از علائم بارز کمبود اکسیژن در خون است. این احساس خستگی می‌تواند به اشکال مختلفی بروز کند، اما خستگی ناشی از هیپوکسی، مزمن و همیشگی است و هر میزان خواب نیز به‌نظر نمی‌رسد که کمکی به بهبود آن بکند. به واقع، خستگی زودهنگام یا سریع‌تر از قبل، نشانه‌ای است که علامت از کمبود اکسیژن در خون خبر می‌دهد.
اضطراب و تپش قلب
احساس اضطراب معمولاً با تپش قلب سریع همراه است. این مورد نشانه‌ای از تلاش قلب شما است که به سختی در حال کار کردن است تا اکسیژن کافی به تمامی اندام‌ها برساند، زیرا این بخش‌ها با کمبود اکسیژن مواجه هستند. اگر قبلاً هیچ نشانه‌ای از اضطراب نداشته‌اید و به‌یکباره ضربان قلبتان بدون دلیل خاصی افزایش یابد، ممکن است این وضعیت ناشی از پایین بودن سطح اکسیژن خون باشد.
سردرد به همراه عدم تعادل
آیا تا به حال پس از حبس نفس دچار سردرد شده‌اید؟ بسیاری از افراد به سردرد دچار می‌شوند و شدت آن متفاوت است. سردرد به خودی خود نشانه نگران‌کننده‌ای نیست و نمی‌تواند به‌معنای کمبود اکسیژن در خون باشد. با این حال، چنانچه سردرد با احساس سرگیجه، آشفتگی و عدم تعادل همراه شود، ممکن است نشان دهد که بدن شما نتوانسته است اکسیژن کافی را در جریان خون تأمین کند. مغز برای عملکرد درست به سطح معینی از خون و اکسیژن در جریان نیاز دارد تا ما احساس سلامتی کنیم.
در بخش بعدی این مقاله، به تشریح روش‌های افزایش اکسیژن خون خواهیم پرداخت.
