اخطار کاهش ذخایر آب شیرین در کره زمین

بر پایه اطلاعات ناسا، بر اساس جدیدترین مطالعاتی که با بهره‌گیری از ماهواره‌های ناسا و مرکز فضایی آلمان (DLR) انجام شده، قاره‌های زمین به نظر می‌رسد که به یک دوره بلندمدت خشکی و کم‌آبی ورود یافته‌اند. این بررسی‌ها که به تازگی در نشریه Surveys in Geophysics به چاپ رسیده است، نشان می‌دهد که از سال ۲۰۱۴ به این سو، میزان آب‌های شیرین موجود در سطح کره زمین به طرز قابل توجهی کاهش یافته و هنوز به سطح قبلی خود بازنگشته است.

کاهش گسترده منابع آب شیرین

طبق داده‌های به‌دست‌آمده از ماهواره‌ها، متوسط ذخایر آب شیرین در سطح کره زمین، شامل منابع سطحی مانند دریاچه‌ها و رودخانه‌ها و همچنین آب‌های زیرزمینی، از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳ به صورت میانگین ۱۲۰۰ کیلومتر مکعب کمتر از میانگین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۴ بوده است. دکتر Matthew Rodell، هیدرولوژیست در مرکز فضایی گادرد ناسا، تأکید می‌کند که این مقدار برابر است با دو و نیم برابر حجم دریاچه ایری (Erie) در آمریکای شمالی.

چرخه‌ای خطرناک از تخلیه منابع

در زمان‌های خشکسالی که همراه با توسعه کشاورزی مبتنی بر آبیاری است، فشار بر منابع آب زیرزمینی به شدت افزایش می‌یابد. کاهش بارش باران و برف، بازسازی طبیعی این منابع را دشوارتر کرده و چرخه‌ای خطرناک از کاهش آب شیرین به وجود آورده است. این روند می‌تواند اثرات گسترده‌ای بر جوامع کشاورزی، بهداشت عمومی و امنیت غذایی داشته باشد. گزارش سال ۲۰۲۴ سازمان ملل متحد درباره تنش آبی هشدار می‌دهد که کمبود منابع آب ممکن است موجب ایجاد فقر، درگیری‌های محلی و افزایش خطر بیماری‌ها در جوامع وابسته به منابع آلوده شود.

نقش ماهواره‌های GRACE در این تحقیقات

برای شناسایی این افت جهانی، دانشمندان به داده‌های ماهواره‌های GRACE اتکا کرده‌اند. این ماهواره‌ها قابلیت اندازه‌گیری تغییرات جاذبه زمین و شناسایی تغییرات در جرم آب را در روی و زیر سطح زمین دارند. GRACE که از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۷ فعال بوده و بعدها با نسخه GRACE-FO در سال ۲۰۱۸ جایگزین شده است، اولین ابزارهایی بودند که امکان بررسی تغییرات آب شیرین در مقیاس جهانی را با دقت بالا فراهم آورده‌اند.

خشکسالی‌های شدید و پیامدهای ال‌نینو (El Nino)

کاهش ناگهانی آب شیرین از سال ۲۰۱۴ با خشکسالی شدید در برزیل آغاز شد و پس از آن خشکسالی‌های گسترده‌ای در استرالیا، آفریقا، آمریکای شمالی و جنوبی، و اروپا مشاهده گردید. پدیده ال‌نینو بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ نیز با افزایش دمای اقیانوس آرام، الگوهای بارش را در سطح جهان مختل کرد. حتی پس از پایان این دوره، میزان آب‌های شیرین به سطح قبلی برگشت نکرد. بر اساس این تحقیق، از سال ۲۰۱۵ به بعد، ۱۳ مورد از ۳۰ خشکسالی شدید جهان با استناد به داده‌های ماهواره‌های GRACE ثبت شده است.

تأثیر تغییرات اقلیمی

دکتر Michael Bosilovich، هواشناس مرکز گادرد ناسا، بیان می‌دارد که تغییرات اقلیمی سبب شده‌اند جو زمین بخار آب بیشتری را در خود نگه‌دارد و به این ترتیب، الگوهای بارش به شدت نامنظم شده‌اند. با افزایش دما، میزان تبخیر آب از سطح زمین رو به افزایش است و ظرفیت جو برای نگه داشتن بخار آب نیز بیشتر می‌شود. این روند به خشکسالی‌های طولانی‌تر و بارش‌های شدیدتر منجر شده که توانایی خاک برای جذب آب را کاهش می‌دهد. این پژوهشگر معتقد است زمانی که بارندگی شدید روی می‌دهد، آب به جای نفوذ به خاک و تغذیه منابع زیرزمینی، به سمت رودخانه‌ها و دریاها جریان می‌یابد.

آینده‌ای مبهم و نقش مدیریت پایدار منابع آب

یکی از چالش‌های پیش‌رو این است که آیا سطح آب‌های شیرین می‌تواند به وضعیت قبل از سال ۲۰۱۵ بازگردد یا این که همچنان به کاهش خود ادامه خواهد داد. Matthew Rodell تأکید می‌کند که ۹ سال از گرم‌ترین سال‌ها با کاهش آب شیرین در سیاره زمین همراه بوده است و این همزمانی نمی‌تواند تصادفی باشد. او هشدار می‌دهد که این روند می‌تواند نشانه‌ای از وضعیت آینده زمین باشد.

با توجه به شواهد موجود، کارشناسان بر لزوم اقدامات عاجل جهت مدیریت پایدار منابع آبی تأکید می‌نمایند. توسعه فناوری‌های نوین برای استفاده بهینه از آب، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و طرح‌ریزی دقیق برای مقابله با خشکسالی از جمله راهکارهای ضروری است. با این حال، پیچیدگی‌های مرتبط با تغییرات اقلیمی و عدم توازن در توزیع منابع آبی نیازمند همکاری‌های جهانی و توجه ویژه می‌باشد.

پژوهش‌های ناسا بار دیگر نشان می‌دهد که تغییرات اقلیمی تنها یک موضوع زیست محیطی نیست، بلکه تهدیدی جدی برای امنیت غذایی، بهداشت عمومی، و پایداری اقتصادی جهانی به حساب می‌آید. این کاهش نگران‌کننده در منابع آب شیرین، ضرورت اقدام هماهنگ جهانی برای حفاظت از محیط زیست و منابع حیاتی را بیش از پیش نمایان می‌سازد.

وضعیت زیست‌محیطی و امنیت غذایی در ایران، به ویژه در استان اصفهان، در حال حاضر تحت تأثیر جدی تغییرات اقلیمی قرار دارد. در سال‌های اخیر، این منطقه با چالش‌های متعددی در زمینه کمبود منابع آبی مواجه شده است که نتایج آن به وضوح در کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و وقوع خشکسالی‌های مداوم مشهود است. این تغییرات نه تنها تهدیدهای جدی برای کشاورزی و تولیدات غذایی ایجاد کرده، بلکه امنیت غذایی این منطقه را نیز به خطر انداخته‌اند. در اصفهان، به ویژه در مناطق روستایی که به شدت به منابع آبی وابسته‌اند، کاهش قابل توجه محصولات کشاورزی مشهود است و این بحران می‌تواند به بحران‌های اجتماعی و اقتصادی بیشتری در آینده منجر شود. به همین دلیل، بررسی و مدیریت پایدار منابع آبی از اهمیت خاصی برخوردار است و برای جلوگیری از گسترش این بحران، نیاز به توجه و اقدامات جدی در سطح ملی و منطقه‌ای احساس می‌شود.

علاوه بر این، وضعیت بهداشت عمومی در این منطقه تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار گرفته است. آلودگی هوا ناشی از افزایش تولید گازهای گلخانه‌ای، ترافیک وسایل نقلیه و فعالیت‌های صنعتی، به ویژه در مناطق شهری و صنعتی اصفهان، چالش جدی برای سلامت عمومی ایجاد کرده است. بیماری‌های تنفسی و دیگر مشکلات بهداشتی به ویژه در این نواحی در حال افزایش است. کارشناسان بر نیاز به توسعه فناوری‌های نوین برای مدیریت منابع آبی، کاهش گازهای گلخانه‌ای و برنامه‌ریزی دقیق برای مقابله با خشکسالی تأکید می‌کنند. در این راستا، همکاری و هم‌افزایی جهانی و توجه ویژه به توسعه پایدار برای مقابله با تغییرات اقلیمی و حفظ منابع طبیعی ضروری است. این مسائل باید در دستور کار جدی قرار گیرند تا بتوان به راهکارهای مؤثر برای مدیریت چالش‌های پیش‌روی دست یافت.