کاهش نگران‌کننده عرصه‌های سبز شهری؛ افزایش دما و آلودگی هوا
درختان، درختچه‌ها و فضای سبز حاشیه خیابان‌ها، عناصر کلیدی در ایجاد شهرهایی سالم‌تر و مقاوم در برابر تغییرات آب و هوایی به شمار می‌آیند. این فضاهای گیاهی با جلوگیری از افزایش دما در محله‌ها در روزهای گرم، کاهش آلودگی هوا، ارتقای سلامت روان و کاهش دی‌اکسیدکربن در جو، نقشی اساسی ایفا می‌کنند.
در حالی که این مزایا کاملاً مشخص است، پژوهشگران به‌صورت منظم و دقیق نتوانسته‌اند تغییرات فضای سبز خیابانی به‌ویژه در شهرهای در حال توسعه را زیر نظر داشته باشند. اما مطالعه‌ای جدید از سوی مؤسسه بین‌المللی تحلیل سامانه‌های کاربردی (IIASA) به رهبری «جاکومو فالکتا» گامی مهم در این زمینه به شمار می‌آید.
این تیم تحقیقاتی با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای و الگوریتم‌های یادگیری ماشین، مدلی را توسعه داده‌اند که قادر است مقدار فضای سبز قابل مشاهده از دید یک عابر پیاده را برآورد کند؛ این ارزیابی تحت عنوان نمای سبز خیابانی یا Green View Index (GVI) شناخته می‌شود.
مدل مذکور ابتدا با تصاویر برچسب‌گذاری‌شده از خیابان‌های مختلف نقاط مختلف جهان آموزش دیده و سپس بر روی داده‌های ماهواره‌ای بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۲ پیاده‌سازی شده است. در مجموع، ۱۹۰ شهر بزرگ در ۲۰ ناحیه جغرافیایی جهان مورد بررسی قرار گرفتند.
یافته‌ها حاکی از آن است که فضای سبز خیابانی در سطح جهانی هر ساله بین ۰٫۳ تا ۰٫۵ درصد کاهش می‌یابد. اگرچه این ارقام در نگاه اول ناچیز به نظر می‌آیند، اما در مقیاس‌های چندساله تأثیری چشمگیر دارند، به‌ویژه در مناطقی که هم‌اکنون نیز با کمبود فضاهای سبز و افزایش دما مواجه‌اند.
شهرهای منطقه آسیا و اقیانوسیه شاهد بیشترین کاهش بوده‌اند و این کاهش سالانه به‌ترتیب به ۱٫۷ و ۲٫۶ درصد رسیده است. از سوی دیگر، شهرهای اروپا و آمریکای شمالی به‌طور جزئی رشد مثبتی را تجربه کرده‌اند (حدود ۱ درصد سالانه). تغییرات در آفریقا و آمریکای لاتین نیز نامنظم و پراکنده گزارش شده است.
«احمد حماد»، نویسنده ارشد این مقاله از سنگاپور، بیان می‌کند: «کاهش پوشش سبز در بسیاری از شهرها مشهود است و این کاهش به طور ناعادلانه‌ای توزیع شده است. در بسیاری از شهرها، فضای سبز به‌طور قابل توجهی در مناطقی که مردم زندگی می‌کنند، کم است.»
این نابرابری در دسترسی به فضای سبز، در زمان بحران اقلیمی و افزایش موج‌های گرما به یک معضل عمیق‌تر تبدیل شده است. زیرا ساکنان مناطق کم‌درآمد نه‌تنها با امکانات محدودتری مواجه‌اند بلکه از نظر محیطی نیز تحت فشار بیشتری قرار دارند و این امر به خاطر کمبود درختان و سایه کمتر تشدید می‌شود.
نکته برجسته این مدل، دسترسی‌پذیری و مقیاس‌پذیری آن است. هر نهاد محلی یا بین‌المللی می‌تواند با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای رایگان Sentinel-۲ و سوابق اقلیمی، این مدل را به‌روز کند و در فرایند برنامه‌ریزی از آن بهره‌برداری کند.
حال شهرداران و برنامه‌ریزان شهری می‌توانند با ترکیب شاخص GVI با داده‌هایی همچون مصرف انرژی، سلامت عمومی و روندهای دمایی، نقاط هدف برای گسترش فضای سبز را با دقت بیشتری شناسایی کنند.
یافته‌های کامل این مطالعه در نشریه Environmental Research: Infrastructure and Sustainability منتشر شده است.
