سیاست‌های جدید آمریکا چه کسانی را بیشتر می‌ترساند؟
۱۰ روز از ورود دوباره «دونالد ترامپ» به کاخ سفید می‌گذرد و در این مدت نگاه بسیاری به سیاست‌های تازه رئیس‌جمهور جدید آمریکا دوخته شده است.
نحوه مواجهه مجدد با جمهوری اسلامی ایران که در دوره قبلی ریاست‌جمهوری ترامپ حول محور «فشار حداکثری» نتیجه مشخصی را برای دولت آمریکا به همراه نداشت، از موضوعات مهمی است که نه تنها در ایران بلکه در خاورمیانه و سطح بین‌الملل گمانه‌زنی‌های گسترده‌ای را به همراه داشته است.
از دید طیفی از رسانه‌ها و تحلیلگران، نشانه‌هایی از چرخش به سمت عملگرایی در سیاست خارجی دولت ترامپ در قبال ایران بروز یافته است که به معنای پایان رویکرد پرتردید دولت دموکرات‌ها در دوره «جو بایدن» خواهد بود.
هر چند «مسعود پزشکیان» و وزیر امور خارجه دولتش «سیدعباس عراقچی» صراحتا اعلام داشته‌اند هیچ پیامی بین ایران و آمریکا مبادله نشده اما برخی تغییرات در سیاست‌های واشنگتن و موضع‌گیری‌های چند روز گذشته در آمریکا مورد توجه ناظران و تحلیلگران مسائل سیاسی و بین‌المللی قرار گرفته است.
چرا آمریکا این بار از حمله حقوق بشری به ایران صرف‌نظر کرد؟
در یکی از تازه‌ترین رویدادهای مرتبط، چهل و هشتمین نشست بررسی دوره‌ای جهانی شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در ژنو، برای نخستین بار از سال ۲۰۱۰ تاکنون بدون موضع‌گیری آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران به پایان رسید؛ اقدام بی‌سابقه‌ای که از دید برخی به قطع دسته‌ای از بهانه‌جویی‌ها و تغییر نگاه سیاسی واشنگتن به مقوله حقوق بشر در در ایران تعبیر می‌شود.
این اتفاق در حالی رقم خورد که نزدیک به ۱۵ سال بود که این نهاد به طور پیاپی با انتقاد از آنچه «نقض حقوق بشر در ایران» می‌خواند، به اصطلاح توصیه‌هایی را در خصوص جمهوری اسلامی ایران ارائه می‌کرد.
این اقدام آمریکا صدای گروه‌های مخالف جمهوری اسلامی ایران به ویژه اپوزیسیون خارج از کشور را که خود را مدافعان حقوق بشر جا می‌زنند، درآورده است.
به عنوان نمونه، «تیمور الیاسی» نماینده انجمن موسوم به حقوق بشر کردستان در شورای حقوق بشر سازمان ملل در ژنو در کنار افرادی مانند «نازنین افشین جم» و «شادی امین» که فعال حقوق همجنس‌گرایان و … به شمار می‌آیند و برخی دیگر از مدعیان دفاع از حقوق بشر ایرانیان در خارج از کشور در گفت‌وگو با رسانه‌های بیگانه به این مساله انتقاد کرده‌اند.
انتصاب‌های ترامپ و نگرانی مخالفان جمهوری اسلامی
انتصاب‌ها و برکناری‌های کلیدی ترامپ هم طی این مدت، نشانگانی از تغییر و حرکت به سمت نوعی تعامل با ایران را بروز می‌دهد.
«جان بولتون» مشاور امنیت ملی سابق، «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه سابق و «برایان هوک» نماینده ویژه پیشین در امور ایران که در دولت نخست ترامپ سردمدار کارزار مقابله با جمهوری اسلامی ایران بودند، در دولت کنونی ترامپ جایی ندارند و حتی رئیس‌جمهوری جدید دستور لغو فرایندهای حفاظتی از بولتون و پمپئو را صادر کرده است.
همزمان برخی رسانه‌های آمریکایی خبر دادند ترامپ «استیون ویتکاف» فرستاده خود در خاورمیانه را مأمور رسیدگی به نگرانی‌های ایالات متحده در مورد ایران کرده است؛ خبری که البته بعدا ترامپ آن را تکذیب کرد.
به نوشته «فایننشال تایمز»، ترامپ و دستیارانش در این مدت بارها تاکید کرده‌اند که می‌خواهند برای جلوگیری از درگیری گسترده‌تر با ایران راهی را باز نگه دارند. برخی مقام‌های دولت ترامپ گفته‌اند که انتظار دارند چهره‌هایی نظیر ویتکاف تلاش‌هایی را برای بررسی امکان توافق دیپلماتیک راهبری کند.
به نوشته این رسانه آمریکایی، خطوط کلی رویکرد ترامپ نسبت به تهران در حال تغییر است. برخی از انتصاب‌های اخیر ترامپ اردوگاهی در دولت ایجاد کرده که احتمال مذاکره با ایران را در نظر دارد و نسبت به حمله به برنامه هسته‌ای آن که مورد حمایت مخالفان ایران در دولت‌های آمریکا و اسرائیل است، تردید و مخالفت دارد.
در همین حال، ترامپ «مایکل دیمینو» را هم به عنوان معاون دستیار وزیر دفاع در حوزه خاورمیانه منصوب کرده است. دیمینو، مقام سابق سیا است که چندی پیش در یک اندیشکده خواستار خویشتنداری در برخورد با تهران شده بود.
این برکناری‌ها و انتصاب‌ها، نگرانی جمهوری‌خواهان دوآتشه و نئوکان‌های آمریکایی نزدیک به رژیم صهیونیستی را برانگیخته است. این گروه به شدت در خصوص تلطیف رویکرد دولت ترامپ نسبت به ایران ابراز نگرانی می‌کنند.
به نوشته نشریه آمریکایی «دراپ سایت نیوز»، کمپینی گسترده و پنهانی در حال شکل‌گیری که از سوی نئومحافظه‌کاران در واشنگتن هدایت می‌شود. این افراد از انتصاب مجموعه‌ای از مشاوران سیاست خارجی ترامپ که مخالف جنگ با ایران صحبت کرده‌اند، وحشت‌زده شده‌اند.
فرمانی که اپوزیسیون خارج‌نشین را شاکی کرد
قطع بودجه اپوزیسیون خارج‌نشین از سوی ترامپ هم اقدام دیگری است که اگرچه در قالب کلی‌تر «قطع موقت کمک‌های خارجی آمریکا» می‌گنجد و صرفا به ایران اختصاص ندارد، ولی می‌تواند تداوم یابد و فضای روابط دو طرف را از خود متاثر سازد.
در میان فرمان‌های اجرایی متعددی که ترامپ در نخستین روز ورود خود به کاخ سفید امضا کرد، فرمانی قرار داشت که اجرایش صدای اپوزیسیون خارج از کشور را درآورده است؛ دستور قطع سه ماهه همه کمک‌های خارجی آمریکا که هزینه‌کرد آژانس‌های دولتی آمریکا برای کشورهای خارجی را به مدت ۹۰ روز متوقف کرد.
بر این مبنا، جریان پول دولتی اختصاص پیدا کرده به گروه‌های اپوزیسیون جمهوری اسلامی در آمریکا هم متوقف شد تا برنامه «کمک‌های خارجی آمریکا» بر اساس سیاست‌های جدید دولت مورد بازنگری و تنظیم مجدد قرار بگیرد.
از دید ناظران، احتمال اینکه در برنامه جدید، کمک مالی به اپوزیسیون ایران به طور کلی قطع شود وجود دارد، چرا که مبنا و شرط دریافت کمک دولتی، قرارگیری فعالیت این گروه‌ها در چارچوب و مسیر کلی سیاست خارجی آمریکا خواهد بود. اگر خطوط کلی سیاست ترامپ بر پرهیز از تقابل با ایران تنظیم شده باشد، گروه‌های اپوزیسیون خارج از کشور که در ایران‌ستیزی و تنش‌آلود کردن رابطه آمریکا با ایران سبقه‌ای دیرینه دارند، در برنامه جدید جایی نخواهند داشت.
بسیاری از چهره‌ها و گروه‌های اپوزیسیون و فعالان جریان براندازی مقیم آمریکا تحت عنوان‌هایی چون فعال حقوق بشر، حقوق زنان، آزادی اینترنت، اقلیت‌های جنسی، اقلیت‌های دینی، آزادی رسانه و … فعالیت دارند که به ویژه از سال ۲۰۰۹ در چارچوب برنامه توسعه دموکراسی در شرق نزدیک (NERD) از دولت آمریکا پول دریافت می‌کنند.
حال قطع این کمک‌ها نگرانی و واکنش افرادی چون «لادن بازرگان» عضو سازمان موسوم به دادخواهان ایران را برانگیخته است. «مسیح علی‌نژاد» هم برای اینکه نشان بدهد فرمان ترامپ فعالیت‌های او را متاثر نمی‌کند، در صفحه‌اش نوشته فرمان ترامپ برای قطع کمک‌های مالی خارجی هیچ تاثیری روی عملکرد من نخواهد داشت، زیرا هنوز از خزانه ۳.۵ میلیون دلاری‌ام میخورم که به این زودی تمام شدنی نیست.
همین واکنش‌ها نشان می‌دهد که واهمه از قطع دائمی این بودجه، چه نگرانی‌هایی را میان اپوزیسیون خارج‌نشین ایجاد کرده است. به اعتراف «بی بی سی»، توقف یا تعدیل این بودجه تاثیر مهمی بر فعالیت سازمان‌هایی دارد که سال‌ها است «نقض حقوق بشر » را در ایران مستند می‌کنند.
نگرانی‌های صهیونیستی از تحولات تازه
سیگنال‌های تغییر سیاست خارجی ترامپ به رژیم صهیونیستی هم به مذاق مخالفان داخلی و خارجی دگرگونی مناسبات تهران-واشنگتن خوش نمی‌آید.
«کانال ۱۲ اسرائیل» به نقل از مقامات آمریکایی مدعی شده که دولت ترامپ پیام‌هایی جدی به اسرائیل ارسال کرده است با این مضمون که علاقه‌ای به آغاز دوره ریاست جمهوری خود با جنگ علیه ایران ندارد.
نشریه اسرائیلی «جروزالم پست» هم در تحلیلی آورده است که اسرائیل باید آماده مذاکرات سریع ایران و آمریکا باشد. این رسانه افزوده است که این مذاکرات به آن دلیل مهم است که ترامپ بیشتر به حل مناقشه هسته‌ای با ایران از طریق مذاکره معتقد است تا جنگ و رویکرد کلی او پایان جنگ‌ها است نه آغاز جنگ‌ها.
این رویکرد جدید در سیاست خارجی آمریکا، کام رژیم صهیونیستی و سرانش را بیش از همیشه تلخ کرده است، هرچند باز شدن مجدد مجرای گسیل بمب‌های سنگین به این کشور، از تلخکامی آن می‌کاهد.
سیاست خارجی هوشمندانه؛ پادزهر مخالفان دیپلماسی
بر همین مبنا، اقدامات دولت آمریکا طی کمتر از یک ماه گذشته بیش از پیش نشانه‌هایی از تمایل به تغییر سیاست خارجی در برابر ایران را به نمایش گذاشته است.
نشانه‌های تغییر رویه در دولت جدید ترامپ از یک سو و آمادگی دولت چهاردهم و برخی دیگر از سیاسیون غیراجرایی برای گفت‌وگوی هوشیارانه با غرب، گروه‌های تندروی داخلی را هم نگران کرده است؛ گروه‌هایی که هر بار خشم و نگرانی خود از احیای مولفه‌های عقلانیت‌محور در سیاست خارجی را با برگزاری تجمع‌های غیرقانونی و هتاکی به مقام‌های دولتی ابراز می‌کنند.
اظهارات اخیر عراقچی نشانگر این هوشیاری است؛ جایی که در پاسخ به پرسش مجری شبکه «اسکای نیوز» در مورد اینکه اگر ترامپ حرف درستی بزند و با احترام جلو بیاید با ترامپ مذاکره می‌کنید؟ گفت: در آن حالت ما تصمیم خواهیم گرفت. نمی‌گوییم هر آنچه که ترامپ بگوید را پس می‌زنیم، بررسی می‌کنیم. ما ثابت کرده‌ایم همیشه تصمیمات منطقی و عقلانی می‌گیریم.
همچنین، به گفته «محمدجواد ظریف» معاون راهبردی رئیس‌جمهوری، امیدواریم این‌بار ترامپ جدی‌تر، متمرکزتر و واقع‌گراتر باشد چرا که ایران تهدیدی امنیتی برای جهان نیست.
چنین نگاهی در کنار عمل به توصیه رهبری مبنی بر اینکه «باید مراقب باشیم که با چه کسی مواجهیم و با چه کسی معامله می‌کنیم و حرف می‌زنیم» به حتم نه تنها در تعامل با غرب بلکه در تعامل با جهان راهگشا خواهد بود و مسیرهای تازه‌ای را پیش روی روابط خارجی کشورمان خواهد گشود.
