پزشیکان و تحکیم قدرت نرم ایران در تاجیکستان/چرا دوشنبه انتخاب اول تهران است؟
به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، پایان مرزهای زمینی و قراردادی ایران در شمال شرق و امتداد کوه‌های خراسان، آغاز مرزهای تمدنی ایران است که از افغانستان و ترکمنستان تا تاجیکستان و ازبکستان را دربرمی‌گیرد و این مجموعه را فرهنگ و تاریخی مشترک و زبان و گویش فارسی مانند ریسمانی نامرئی کنار هم نگه می‌دارد. درک این حوزه تمدنی در جهان امروز که هر اشتراک کم‌رنگی به یک اتحاد پررنگ در میان کشورها تبدیل می‌شود؛ اهمیت ویژه‌ای در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دارد. سفر روز چهارشنبه رئیس‌جمهور به تاجیکستان، یکی از مهمترین اعضای مجموعه‌ی اشاره شده، نشان از عزم تهران برای ارتقا چشم‌گیر روابط با این گروه از کشورها دارد و مجموع موارد اشاره شده در کنار دیپلماسی عمومی مسعود پزشکیان می‌تواند در هموارسازی این ارتقا نقش چشم‌گیری ایفا کند. تجربه پنج ماهه گذشته از سفرهای خارجی رئیس‌جمهور حکایت از آن دارد که دیپلماسی شخصی او در حوزه‌های تمدنی ایران نقش اثرگذاری در پیشرفت روابط داشته است.
رئیس‌جمهور در صدر هیات بلندپایه سیاسی و اقتصادی به شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان سفر می‌کند. در این سفر اسناد اقتصادی و دیپلماتیک به منظور افزایش تعاملات اقتصادی و سیاسی به امضای روسای جمهور دو کشور خواهد رسید. برگزاری همایش مشترک تجاری، سرمایه گذاری و گردشگری با مشارکت بیش از ٣٠٠ نفر از فعالین اقتصادی و سرمایه گذاران ایرانی و تاجیکستانی در راستای افزایش همکاری ها و مبادلات اقتصادی و تجاری و نیز نشست علمی و شب شعر با همکاری آکادمی علوم و اتفاق نویسندگان و با مشارکت ادبا شعرا و دانشمندان ایرانی و تاجیک در حاشیه سفر رئیس جمهور برگزار خواهد شد. پژوهشگاه زبان و ادب فارسی در شهر دوشنبه بازگشایی شده و رئیس‌جمهور با ایرانیان مقیم تاجیکستان دیدار و گفت‌وگو خواهد کرد.
ایران و تاجیکستان روابطی به بلندای تاریخ
تاجیکستان نزدیک‌تر از آن است که دوری مرزها، از ایران جدایش کند و آشناتر از آن است که سیاست با تهران غریبه‌اش سازد. به تعبیر «اسکندر ختلانی» شاعر، روزنامه‌نگار و مترجم تاجیکستانی در سینه «دوشنبه» هزاران «خراسان» نهفته است و در خونش غرور نیاکان. اما تاریخچه روابط رسمی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان به عنوان دو کشور و stat به نهم سپتامبر سال ۱۹۹۱( شهریور ۱۳۷۰) باز می‌گردد، زمانی که تاجیک‌ها به طور رسمی خود را کشوری مستقل اعلام کردند.
روابط میان دو کشور در سال‌های نخست استقلال بر بنیان اشتراکات عمیق تاریخی و فرهنگی آغاز شد و در گذر دهه‌ها به سیاست و اقتصاد هم گسترده شد. جمهوری اسلامی ایران به واسطه همین اشتراکات زبانی و فرهنگی یکی از مهمترین بازیگران صلح در تاجیکستان پس از استقلال بود که درگیر جنگ‌های ویرانگر داخلی شده بود. تهران بین سال‌های ۱۹۹۲-۱۹۹۷ (۱۳۷۱ تا ۱۳۷۶) نقش بسیار مهمی در میانجی‌گری به منظور پایان دادن به درگیری‌های داخلی تاجیکان داشت. در دوره ریاست جمهوری آیت‌الله علی اکبر هاشمی رفسنجانی، چندین دوره مذاکرات صلح میان تاجیک‌ها در تهران برگزار شد و رئیس‌جمهور وقت ایران در نتیجه‌بخشی این مذاکرات نقش ویژه‌ای داشت و ایران اولین کشوری بود که سفارت خود را در تاجیکستان افتتاح کرد.
دوره تازه همکاری‌های ایران و تاجیکستان پس از پایان درگیری‌ها و تثبیت صلح در این کشور آغاز شد و تاکنون هم ادامه داشته و بیشتر حوزه‌های اقتصادی و فرهنگی را دربرمی‌گیرد. تهران در این دوره شریک استراتژیک ساخت‌و سازهای زیرساختی و ترانزیتی تاجیک‌ها بود و اَبَرپروژه‌هایی چون حفر و احداث تونل استقلال (انزاب) و ساخت و آبگیری سد و نیروگاه آبی راغون- سنگ‌توده و احداث جاده‌های مواصلاتی مهم از مهمترین محورهای این همکاری‌ها بود. جمهوری اسلامی ایران همچنین در زمینه انتقال دانش فنی در حوزه تولید برق و انرژی‌های تجدیدپذیر هم همکاری‌های نزدیکی با جمهوری تاجیکستان داشته است.
در سه دهه گذشته و در پی سفر مقامات دو کشور به پایتخت‌های یکدیگر اسناد همکاری متعددی میان تهران و دوشنبه امضا شده است که به گفته «نظام الدین زاهدوف»سفیر تاجیکستان در ایران تعداد آن‌ها تنها در سه سال گذشته ۴۴ سند همکاری بوده است که حجم تجارت بین دو کشور را به حدود ۳۰۰ میلیون دلار در سال افزایش داده و چشم‌انداز ۵۰۰ میلیون دلاری هم برای آن ترسیم کرده است.
ایران و تاجیکستان در چهار دهه گذشته در حوزه سیاسی و دیپلماسی هم اسناد مهمی امضا کردند که تفاهم‌نامه همکاری‌های امنیتی (۲۰۱۳) یکی از مهمترین آن‌هاست که به منظور مقابله با تروریسم و قاچاق مواد مخدر امضا شد.
این دو کشور با توجه به اشتراکات فرهنگی و تمدنی اشاره شده، همکاری‌های گسترده‌ای شامل برگزاری هفته‌های فرهنگی، توسعه آموزش زبان فارسی، همکاری‌های دانشگاهی و نیز ایجاد مرکز فرهنگی ایران در تاجیکستان به منظور تقویت روابط فرهنگی و ارتقای همکاری‌های علمی و ادبی است.
بهره‌گیری از حوزه تمدنی ایران
قدرت در نظام بین‌الملل به ویژه در یک دهه گذشته در کنار بُعد سخت و نرم آن، صورت تازه‌ای هم یافته است و آن قدرت هوشمند است، قدرتی متشکل از دو بُعد اشاره شده و تلفیقی از سلاح و دیپلماسی که تمام توان کشورها به کاهش ضرورت بهره‌گیری از سلاح و افزایش دیپلماسی صرف می‌شود. در قدرت هوشمند تعریف شده، شناسایی اشتراکات و ایجاد تفاهم و اتحاد بر مبنای آن‌ها یکی از مهمترین مبانی است و این قدرت دستکم برای ایران با توجه به گستردگی حوزه فرهنگی و تمدنی خود می‌تواند بسیار تعیین کننده باشد. سفر رئیس‌جمهور به تاجیکستان و امضای بیش از ۲۰ سند همکاری در زمینه‌های مختلف تثبیت اشتراکات و اتحاد و تفاهم بر سر آن‌هاست.
پایتخت تاجیکستان دوشنبه است اما در خجند و کولاب هم می‌توان اشتراکات بسیار فرهنگی با ایران یافت و سرمایه‌گذاری‌های مهمی در آن شهرها هم انجام داد. این سه شهر، مراکز اصلی اقتصادی، سیاسی، و فرهنگی تاجیکستان هستند.
عضویت همزمان ایران و تاجیکستان در سازمان‌هایی مانند شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا فرصت مهمی برای دستیابی تهران به بازارهای این کشور و نیز دیگر اعضاست. این میان موقعیت استراتژیک تاجیکستان در آسیای مرکزی رقابت میان دیگر کشورها برای همکاری و بهره‌گیری از منابع عظیم این کشور بسیار بالاست و تهران باید در این میدان مبارزه در کنار سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی از فرهنگ و زبان هم به عنوان اهرم‌های پیروزی بهره برد.
تاجیکستان در آسیای مرکزی واقع شده است و این یعنی به عنوان پل و کردیدور ترانزیتی مهم میان آسیای جنوبی و شرقی و مرکزی تعریف می‌شود. گرچه در مزرهای جنوبی خود همسایه بی‌ثباتی چون افغانستان دارد اما در شرق با چین هم‌مرز است و این یکی از مهمترین فرصت‌های اقتصادی را برای این کشور فراهم می‌کند.
بیش از ۹۰ درصد مساحت آن تاجیکستان کوهستان است اما یکی از مهمترین حوزه‌های آب شیرین آسیای مرکزی را هم در خود دارد و حدود ۶۰ درصد آب‌های جاری آسیای مرکزی از این کشور سرچشمه می‌گیرد. این پتانسیل تاجیکستان را به قطب تولید انرژی آبی تبدیل کرده است.
ذخایر غنی از طلا، نقره، آلومینیوم، زغال‌سنگ و سنگ‌های قیمتی، ظریفت قابل توجه در زمینه تولید برق و کشاورزی و زیبایی‌های طبیعی حوزه‌هایی هستند که ایران می‌تواند با حضور و سرمایه‌گذاری در آن‌ها از پتانسیل موجود استفاده کند. جمهوری تاجیکستان سال‌هاست از ظرفیت و خدمات بهداشتی و درمانی ایران استفاده کرده است و در حال حاضر با متخصصان ایرانی در حوزه ژنتیک و زیست فناوری همکاری‌های گسترده‌ای دارند.
تاجیکان به رغم تمام آنچه در طول تاریخ بر روابط دوجانبه گذشته، همچنان ایران را مهد نیاکان خود می‌دانند و این نگرش می‌تواند روابط امن و استراتژیکی میان دو کشور شکل دهد. این مهم در کنار نگاه و سیاست متوازنی که دولت چهاردهم در زمینه روابط با جهان تعریف کرده است در آینده گره‌گشای چالش‌های اقتصادی ایران خواهد بود.
