افسانه‌ای که در ایتالیا جلا یافت اما در ایران فراموش شد
شهر سوخته ممکن است در مقایسه با تخت جمشید، شوش و بین‌النهرین چندان شناخته شده نباشد، اما باستان‌شناسانی که از دهه ۷۰ در این سرزمین متاثر از باد و آفتاب مشغول به کار بوده‌اند، بر این باورند که «شهر سوخته هیچ چیزی از بین‌النهرین و تخت جمشید کم ندارد». نتایج این سه دهه کاوش پیشتر در شهر لچه ایتالیا به نمایش درآمد که با استقبال چشمگیری روبه‌رو شد، در حالی که نمایشگاه مشابهی در سال گذشته در ایران به دلیل کم‌توجهی برگزار شد.
به گزاش ایسنا، عنوان این نمایشگاه «شهر سوخته، اسطوره‌ای که تاریخ شد» بود و پاییز سال گذشته در موزه ملی ایران دایر گردید. پس از آن، دانشگاه‌های سیستان و بلوچستان در زاهدان و زابل با استقبال خوبی از این رویداد مواجه شدند. این نمایشگاه شامل مجموعه‌ای از عکس‌ها و پوسترهای توضیحی درباره آثار یافته شده در شهر سوخته و فرآیند کشف و نحوه استفاده از آنها بود. تیر و مرداد ۱۴۰۳ دانشگاه سالنتو ایتالیا به مدت سه هفته میزبان این نمایشگاه شد و به گفته سیدمنصور سیدسجادی ـ سرپرست کاوش‌های شهر سوخته ـ در ۲۶۸ رسانه ایتالیایی بازتاب داشت و مردم را به بازدید از آن ترغیب کرد. او بر این باور است که چنین اقداماتی در دنیای امروز می‌تواند نمایی از فرهنگ و تمدن ایران را به تصویر بکشد.
همزمان با گرمای فصل تابستان در اروپا، دانشگاه سالنتو ایتالیا این نمایشگاه را در یک صومعه تاریخی با قدمت ۱۱۰۰ سال برپا کرد که اکنون به عنوان دانشگاه میراث فرهنگی شناخته می‌شود. استقبال زیاد متخصصان و عموم مردم از این نمایشگاه، سیدسجادی را تحت تأثیر قرار داد و باعث شد حتی آژانس‌های گردشگری به سمت شرق ایران و سیستان و بلوچستان تمایل پیدا کنند.
سیدمنصور سیدسجادی ـ سرپرست کاوش‌های شهر سوخته ـ در این نشست جزئیات بیشتری از نمایشگاه را برای خبرنگاران بیان کرد و اظهار داشت که اساساً از برگزاری نمایشگاه‌هایی که صرفاً اشیاء باستانی را به نمایش می‌گذارند، راضی نیست. او گفت: این اشیاء علاوه بر اهمیت تاریخی، باید حامل پیامی نیز باشند. وقتی که ما آثار باستانی را برای مخاطبانی که تخصصی در این زمینه ندارند به نمایش می‌گذاریم، تنها از تماشای آنها لذت می‌برند و این در حالی است که در باستان‌شناسی، حفاری تنها ۳۰ درصد کار و ۷۰ درصد دیگر مرتبط با فرآیندهای پس از کشف است.
این باستان‌شناس افزود: با این تفکر، سه سال پیش به فکر فراهم کردن نمایشگاهی از عکس‌ها و پوسترهای توضیحی آثار کشف شده و بخشی از فعالیت‌های باستان‌شناسی در شهر سوخته افتادم؛ کاوش‌هایی که از سال ۱۳۷۶ به پیشنهاد آقای جلیل گلشن و با حمایت آقای سیدمحمد بهشتی آغاز گردید و به صورت منظم تا حدود سه یا چهار سال پیش ادامه داشت، اما اخیراً به دلایل اداری به کندی پیش رفته است و سال گذشته هیچ کاوشی صورت نگرفت. لذا تصمیم گرفتیم تعدادی از عکس‌ها و پوسترهایی که فرآیند کار را ترسیم می‌کنند، آماده کنیم.
او ادامه داد: در این پوسترها به تصویر کشیده شده است که چگونه ابزار سنگی به‌دست آمده و در چه محوطه‌ای کشف شده، همچنین ارزش‌های آن و نسبت آن با مناطق دیگر و دیگر اشیاء چه بوده است. هدف ما این بود که نشان دهیم در هزاره سوم پیش از میلاد در این منطقه از فلات ایران چه فعالیت‌های هنری و صنعتی انجام شده و چه پیوندی با سرزمین‌های دوردست مانند بین‌النهرین و آسیای مرکزی برقرار بوده است.
سیدسجادی افزود: این نمایشگاه در سال گذشته (۱۴۰۲) در تهران و با همکاری موزه ملی ایران برگزار شد که با استقبال قابل قبولی همراه بود، اما به دلیل همزمانی با همایش سالانه باستان‌شناسی در ایران، زودتر از موعد تعطیل شد، با این حال نمایش آن در دانشگاه‌های زابل و زاهدان ادامه یافت.
سرپرست کاوش‌های شهر سوخته درباره برگزاری این نمایشگاه در دانشگاه سالنتو ایتالیا بیان کرد: در سال ۲۰۱۶، پژوهشگاه میراث فرهنگی و دانشگاه سالنتو توافق‌نامه‌ای به امضا رساندند تا متخصصان و اساتید این دانشگاه به ما در کاوش‌های شهر سوخته کمک کنند. اگرچه ما باستان‌شناسان برجسته‌ای در ایران داریم، اما در زمینه مطالعات میان‌رشته‌ای به شدت ضعیف هستیم. به همین خاطر همواره به همکاران جوان توصیه کرده‌ام که اگر قصد ادامه تحصیل در باستان‌شناسی دارند، حتماً در زمینه‌های میان‌رشته‌ای فعالیت کنند. این همکاری تا سال ۲۰۲۱ ادامه داشت و نتایج آن به صورت کتاب‌هایی به زبان‌های ایتالیایی، فارسی و انگلیسی منتشر گردید.
او یادآوری کرد: دانشگاه سالنتو از پیشرفته‌ترین آزمایشگاه‌های میان رشته‌ای باستان‌شناسی برخوردار است و تحقیقات انجام شده برای ایران بر اساس این تفاهم‌نامه به صورت رایگان انجام می‌شود.
بر اساس توافق‌نامه، نمایشگاه قرار است در سه شهر ایتالیا برگزار شود که تا کنون در لچه ایجاد شده و شهرهای رم و فلورانس در آینده در نوبت هستند.
سرپرست کاوش‌های شهر سوخته همچنین بیان کرد: این نمایشگاه با استقبال رئیس دانشگاه سالنتو مواجه شد و آقای پرونه، نماینده وزارت امور خارجه ایتالیا که قبلاً سفیر این کشور در ایران بود به همراه محمدرضا صبوری، سفیر ایران در ایتالیا بر اهمیت تقویت روابط فرهنگی میان دو کشور با برگزاری چنین رویدادهایی تاکید نمودند. همچنین جبرئیل نوکنده، رئیس موزه ملی ایران که پیشتر میزبان این نمایشگاه بوده، پیامی در راستای همکاری‌های فرهنگی بین دو کشور ارسال کرد و انریکو اسکالونه، سرپرست باستان‌شناسان ایتالیایی در شهر سوخته بر تداوم پژوهش‌ها در این منطقه تاکید کرد.
سیدسجادی همچنین اشاره کرد: در این نمایشگاه دو رمان ایتالیایی (بازرگان سومری) نوشته پاتریتسیا کاراسای و رمان فارسی (کلوت) نوشته دکتر حسین مرادی مورد معرفی قرار گرفت و بعد از آن به همراه انریکو اسکالونه، آخرین انتشارات گروه باستان‌شناسی شهر سوخته نیز معرفی و مستندی از شهر سوخته پخش شد. علاوه بر این، کاتالوگی نیز در این زمینه منتشر گردید و در صورتی که دانشگاهی در ایران تمایل داشته باشد، خواستار برگزاری این نمایشگاه در دانشگاه‌های ایران نیز خواهیم بود.
باستان‌شناس شهر سوخته همچنین اظهار داشت: این نمایشگاه فرصتی بود تا دو پیشنهاد به دانشگاه ایتالیا مطرح شود. نخست خواهرخواندگی یکی از شهرهای ایران با لچه و دوم نصب تندیس دو شخصیت ایرانی (فردوسی و نظامی یا ابن‌سینا) که در محوطه سفارت ایران در ایتالیا قرار دارد و پیشنهاد شد به فضای شهر لچه منتقل گردد.
جلیل گلشن، باستان‌شناس و رئیس اسبق پژوهشگاه میراث فرهنگی و مدیرکل باستان‌شناسی سازمان وقت میراث فرهنگی که در این نشست، سیدمحمد بهشتی (از نخستین رؤسای سازمان میراث فرهنگی و عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری) و سیدسجادی را همراهی کرد، از انگیزه برگزاری این نشست گفت که نمایشگاه به نحو قابل توجهی در ایتالیا مورد استقبال قرار گرفته و این امر در شرایط کنونی برای ایران مفید است. او در عین حال یادآور شد که در حالی که این رویداد در ایتالیا بسیار انعکاس داشت و با استقبال مواجه شد، اما در ایران هیچ بازتابی نداشت؛ این جای تعجب دارد، به ویژه در شرایطی که می‌توان از اقدامات فرهنگی برای تقویت روابط با جهان بهره گرفت.
شهر سوخته، محوطه‌ای با قدمت ۵۰۰۰ سال در استان سیستان و بلوچستان است که به گفته باستان‌شناس آن، تاکنون تنها ۴ درصد از وسعت ۲۸۰ هکتاری آن کاوش شده و مناطق مختلفی از مسکونی تا صنعتی و گورستان در آن کشف گردیده است. از شگفت‌انگیزترین آثار کشف شده می‌توان به چشم مصنوعی، جمجمه جراحی‌شده و کهن‌ترین انیمیشن جهان اشاره کرد. در تیرماه ۱۳۹۳، «شهر سوخته» به عنوان هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
