در روز جهانی موزه، در ایران چه اتفاقاتی در حال رخ دادن است؟

رییس کمیته ملی موزه ها به تشریح برنامه های هفته جهانی موزه پرداخت.

احمد محیط طباطبایی، ریس ایکوم ایران (کمیته ملی موزه ها) در کنفرانس کمیته ملی موزه ها که به مناسبت روز جهانی موزه (۲۸ اردیبهشت) برگزار شد، بیان کرد: روز جهانی موزه طبق یک سنت دیرینه، هر سال در هجدهم می و به ابتکار شورای بین المللی موزه ها (ایکوم) گرامی داشته می شود. در سال های اخیر، به طور پیوسته برای این روز، محور خاصی تعیین شده است که فعالیت های جهانی در طول سال حول آن پایه ریزی می شود. محور برنامه های امسال که از ژانویه (دی ماه) آغاز و تا ژانویه سال آینده (دی ماه ۱۴۰۵/ ژانویه ۲۰۲۶) تداوم خواهد داشت، بر اساس نقش و اهمیت موزه ها در جوامع در حال تغییر تعیین شده است. این محور در سه دسته اصلی شامل نوجوانان، فناوری و علوم، و میراث فرهنگی به ویژه میراث ناملموس تقسیم بندی شده است. این موضوعات به عنوان زیرمجموعه های عنوان اصلی به موزه ها پیشنهاد شده اند.

او ادامه داد: در نگاه کلی، یونسکو و سازمان ایکوم در قرن بیست ویکم بر چند محور کلیدی متمرکز شده اند که همواره جزو موضوعات اصلی مورد توجه قرار داشته اند. از جمله این محورها می توان به تغییرات اقلیمی، گرمایش زمین، صلح و هم زیستی بین ملت ها اشاره کرد. این مسائل به عنوان چالش های جدی در سطح جهانی مطرح اند. ما به عنوان یک NGO که وظیفه حاکمیتی ندارد و بیشتر به رصد و ارائه پیشنهادات در خصوص وضعیت موزه ها می پردازد، در یک سال گذشته فعالیت های متنوعی را دنبال کرده ایم. بانک اطلاعاتی ما شامل تقریباً ۸۰۰ موزه است. در این مدت، تلاش کرده ایم ارتباطات مؤثری با نهادهای مختلف برقرار کنیم و به جرات می توان گفت که نسبت به سال های گذشته، بیشترین تعامل را هم در فضای مجازی و هم در رویدادهای واقعی و مجازی داشته ایم. از جمله برنامه های ما می توان به دوشنبه های ایکوم و نشست هایی که در خانه اندیشمندان علوم انسانی و سایر مراکز فرهنگی برگزار شد، اشاره کرد.

محیط طباطبایی به این موضوع پرداخت که همکاری با نهادهای علمی، همانند پژوهشگاه میراث فرهنگی و دیگر مجموعه هایی که می توانند به عنوان همکاران ما مطرح شوند، نیز در دستور کار بوده است. بعلاوه، تعامل با گروه ها و نهادهایی که پیش از این ارتباط کمتری با آن ها داشته ایم، مانند مجموعه موزه های بنیاد مستضعفان و سازمان مزایده، گسترش یافته است. یکی از اقدامات متمایز ما که بیش از یک دهه است انجام می شود، برگزاری آیین «موزه برتر» است. بارها توضیح داده ایم و دوباره تأکید می کنیم که منظور از «برتر» به معنای superiority یک موزه بر دیگران نیست. همه افرادی که در حوزه موزه های فعالیت دارند، سزاوار احترام و تقدیر هستند؛ زیرا در شرایطی که جامعه دارای ناپایداری است، هر فرد یا نهادی که به پایدار کردن شرایط کمک کند، در واقع در حال تلاش در خلاف جریان آب است و ارزش توجه و حمایت را دارد.

رییس ایکوم خاطرنشان کرد: همانند سال های گذشته، تلاش کرده ایم با برگزاری این آیین و ارائه نمونه هایی از نمایشگاه ها و تجربیات ملموس سال های اخیر، حرکتی را در میان موزه های کشور به وجود آوریم. به عنوان نمونه، در یک دهه اخیر، سعی در تطبیق شاخص های هشت گانه ای که ایکوم جهانی برای موثرترین فعالیت ها ارائه کرده، داشتیم تا با احتساب مسائل خاص ایران، به زیرشاخه های تخصصی تر تقسیم شوند. به طور خاص، درباره موضوع کودکان که در دو دهه اخیر کم توجهی شده بود، تمرکز ویژه ای داشتیم.

او افزود: امروزه، شاهد ظهور موزه های متخصّص کودک و همچنین ساخت بخش کودک در موزه های بزرگ کشور هستیم، از جمله در مجموعه های نیاوران، گلستان، سعدآباد و موزه ملی. همچنین، موزه هایی مانند موزه های عروسک ملل و موزه خیمه شب بازی نیز با رویکردی کودک محور شکل گرفته اند. نهادهای فعال در زمینه کودک، رویکرد خود را نسبت به موزه به عنوان نهادی تعلیمی و نه صرفاً جایی برای گذران فراغت، تغییر داده اند. نهادهایی نظیر کانون توسعه فرهنگی و کانون پرورش فکری کودکان، در این حوزه فعالیت های مؤثری انجام می دهند.

رییس ایکوم ایران به توصیف برنامه ها و نشست های هفته جهانی موزه پرداخت و بیان کرد: در روز دوم خرداد، نشستی با حضور فعالان در حوزه کودک در کاخ موزه نیاوران از ساعت ۲ بعدازظهر برگزار خواهد شد. هدف از این نشست، ارزیابی عملکرد سال گذشته و برنامه ریزی برای سال جاری است. بخشی از این برنامه به شکل کارگاه زنده برای شرکت کنندگان اجرا خواهد گردید. در محور جوانان که یکی از شاخص های اساسی امسال است، تأکید ما بر روی گروه سنی جوانان خواهد بود زیرا در سال های گذشته بیشتر بر نوجوانان متمرکز شده بودیم.

او ادامه داد: همچنین باید به تاریخ سوم خرداد اشاره کنم که برای دهمین سال متوالی، به عنوان روز «معلول و موزه» مشخص شده است. ما موضوع معلولیت را به عنوان یک شاخص مستقل از معیارهای ایکوم در نظر گرفته ایم. در سازمان میراث فرهنگی، واحدی برای گردشگری معلولان تأسیس شده و اقداماتی مناسب در راستای اصلاح و بهسازی صورت گرفته است. نیز در روز سوم خرداد، نشستی با عنوان «معلولین و موزه ها» در موزه فرش برگزار خواهد شد. موزه هایی که در زمینه فعالیت های برجسته بوده اند، تجربیات خود را درمیانه خواهند گذاشت. از جمله موفقیت ها می توان به راه اندازی بخش نابینایان در موزه ملی و نمایشگاه «گذر از تاریکی» به همت موزه مجازی هنر کودک در خانه هنر اشاره کرد.

محیط طباطبایی در ادامه گفت: بیست وهشتم اردیبهشت، روز جهانی موزه است و مراسم رسمی سالانه در این روز از ساعت ۵ تا ۸ عصر در خانه هنرمندان انجام خواهد شد. در کنار این مراسم، نمایشگاهی از فعالیت های سال گذشته برپا می شود تا بازدیدکنندگان با دستاوردهای یک ساله کمیته ایکوم آشنا شوند. همزمان، نمایشگاه مشترکی بین ما و پژوهشگاه میراث فرهنگی با عنوان «موزه زنده هنرهای ملی ایران» در گالری میرمیران خانه هنرمندان دایر خواهد شد.

او با تأکید بر مشارکت مجموعه داران که یکی از پشتوانه های مهم موزه داری خصوصی به شمار می آیند، گفت: افرادی که مجموعه های خود را در اداره کل موزه ها ثبت کرده اند، در روز ۲۷ اردیبهشت (یک روز پیش از روز جهانی موزه) در خانه اندیشمندان نشستی را خواهیم داشت. یکی از مجموعه های قابل توجه، «مکتب خانه یحیی» تحت سرپرستی آقای مازیار حیدری است که حاوی سازهای موسیقی ایرانی و خارجی می باشد. این مجموعه در تاریخ ۱۸ تا ۲۸ اردیبهشت، در فرهنگسرای نیاوران به نمایش عمومی درخواهد آمد.

رییس ایکوم ایران ادامه داد: روز دوشنبه، ۲۹ اردیبهشت، نمایشگاهی در موزه خودروهای کلاسیک بنیاد مستضعفان برگزار می شود که فعالیت های مختلف این مجموعه را به نمایش می گذارد. همچنین، در موزه موسیقی، خانم الهی به نمایندگی از اعضای ایکوم، از یک سی دی موسیقی که تولید کرده اند، رونمایی خواهند کرد. در سه شنبه، ۳۰ اردیبهشت، در خانه اندیشمندان، به همکاری نهاد گردشگری و کمیته ایکوم، روز گردشگری و موزه را برگزار خواهیم کرد. چهارشنبه، ۳۱ اردیبهشت، بحث جلسه به موضوع «معماری و موزه» اختصاص خواهد داشت. افرادی از اداره فنی موزه ها و نیز معمارانی نظیر مهندس پاکدامن در این نشست حضور خواهند یافت.

او اضافه کرد: در روز پنج شنبه، یکم خرداد، برنامه ای با عنوان «سفر در میراث فرهنگی کاریز» در موزه ملی ایران به همت پژوهشگاه میراث فرهنگی اجرا می شود. در این نشست، دعوت نامه ای به افرادی که در عرصه میراث فرهنگی، خاطره نویسی کرده، کتاب منتشر نموده و یا عکس تهیه کرده اند، ارسال شده است. در روز ششم خرداد، در موزه سینما، برنامه چهارمین دوره «چشم هفتم» برگزار می شود. این رویداد فرصتی برای نمایش فیلم ها و ویدیوهایی است که پیرامون میراث فرهنگی و موزه ها تهیه شده اند، که به صورت غیررقابتی و صرفاً به منظور قدردانی از تلاش ها برقرار می گردد.

محیط طباطبایی در پایان گفت: در هشتم خرداد، در اردبیل، بزرگداشتی برای دکتر حاجی زاده همراه با همکاری موزه ها و دانشگاه محقق اردبیلی برگزار می شود. همچنین، در روز دهم خرداد، شنبه، نشستی با عنوان «کتابخانه و موزه؛ موزه به عنوان مکانی برای اندیشه» در خانه اندیشمندان برپا می شود. این برنامه به همت نهادهایی نظیر کانون توسعه و دیگر مراکز مرتبط با کتابخانه ها برگزار خواهد شد. در موزه پوشاک سلطنتی سعدآباد، نمایشگاهی از سوزن دوزی و آینه کاری زنان بلوچ راه اندازی خواهد شد که از ۲۸ اردیبهشت در هفته میراث فرهنگی آغاز خواهد شد. در روز شنبه، ۲۰ اردیبهشت، انجمن ترویج علم، برنامه ای با محوریت «ترویج علم و موزه ها» در تالار روح الامینی موزه نگارستان برگزار خواهد کرد. همچنین، در همان روز پنج شنبه پیش رو، نشست انجمن های حقوق کودک در باغ موزه نگارستان برگزار خواهد شد.

او افزود: برنامه ای دیگر نیز در صبح روز ۲۸ اردیبهشت، توسط اداره کل میراث فرهنگی در موزه ملی برگزار خواهد شد. ما نیز همان روز، از ساعت ۵ عصر، کارهای خود را در خانه هنرمندان ارائه خواهیم کرد.

رییس ایکوم ایران خاطرنشان کرد: در نهایت، با اینکه ممکن است بیان چنین موضوعی دشوار باشد، اما حادثه انفجار در بندرعباس که آسیب جدی به شرایط زیستی و فعالیت های موزه ای وارد آورد، غیرقابل فراموشی است. در یاد آن حادثه تلخ، بزرگداشتی در ۱۷ خرداد در فرهنگسرای نیاوران، به همت مجله بخارا، ایکوم و سایر نهادها برگزار خواهد شد. اگرچه این برنامه جزو برنامه های رسمی روز موزه محسوب نمی شود، اما ضروری بود تا شما در جریان آن قرار بگیرید. در همین نشست، علاقه مندان دعوت می شوند تا برای برنامه «چشم هفتم»، آثار ویدیویی خود درباره میراث فرهنگی و موزه ها را از سرتاسر ایران به دبیرخانه ارسال کنند، چه به شکل ایمیل و چه از طریق سی دی یا فلش. این آثار می توانند شامل مستندات یا اخبار باشند.