شرکت‌های دانش‌بنیان برای تداوم فعالیت در بازار با چالش‌هایی روبه‌رو هستند/ خطر تعارض منافع، زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان کشور را تهدید می‌کند
بیانات صادق واعظ‌زاده؛
به نقل از ایلنا، صادق واعظ‌زاده (رئیس شورای عالی و رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت) در شانزدهمین کنگره پیشگامان پیشرفت با موضوع «جوانان و پیشرفت ایران: با تاکید بر فناوری و نوآوری (چالش‌ها، فرصت‌ها، راهکارها)» بیان داشت: ضمن عرض تسلیت به مناسبت سالروز شهادت حضرت امام جواد (ع)، باید یادآور شوم که ایشان نه تنها در نزد پیروان خود به عنوان امام شناخته می‌شدند، بلکه در نظر بسیاری از علمای زمان خود هم به واسطه شخصیت و آثارشان به عنوان یک دانشمند و فرد برجسته جوان شناخته می‌گردیدند. ما به مقام معنوی و علمی این امام همام ارادت می‌ورزیم.
واعظ‌زاده تصریح کرد: کنگره پیشگامان پیشرفت، که چهارده سال پیش بنیانگذاری شد، با استقبال چشمگیر جوانان روبرو گردید، به طوری که در نخستین دوره آن حدود هزار و پانصد جوان نوآور و صاحب‌نظر در این رویداد حضور داشتند. در آن زمان، برای اولین بار نمایشگاه نوآوری و شکوفایی در مصلای تهران برگزار گردید که جوانان بیشتری ابداعات و اختراعات خود را به معرض نمایش گذاشتند. جوانان به همراه خانواده‌هایشان به این نمایشگاه آمدند و تعداد بازدیدکنندگان به ده‌ها هزار نفر رسید. اکثریت حاضران در این نمایشگاه دانشجویان کارشناسی و حتی دانش‌آموزان دبیرستانی بودند و اختراعات و نوآوری‌ها غالباً در مراحل ابتدایی تجاری‌سازی قرار داشتند. اما با فعالیّت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و صندوق نوآوری و شکوفایی، همچنین با تقویت بنیاد ملی نخبگان و استقرار پارک‌های علم و فناوری، ابداعات جوانان به سطح بالاتری از دانش و نوآوری رسید و در اقتصاد کشور جای خود را باز کرد.
وی همچنین افزود: در حال حاضر، هزاران شرکت دانش‌بنیان با محصولات تجاری در کشور فعالیت دارند که شانزدهمین کنگره پیشگامان پیشرفت نشانه‌ای از این حضور و فعالیت‌هاست. این شرکت‌ها در تبدیل ایده به محصولات و خدمات دانش‌بنیان موفق عمل کرده‌اند، اما در زمینه ورود به بازار و به ویژه تحقق رشد پایدار با چالش‌هایی روبرو هستند و برخی از آن‌ها از مراحل اولیه فعالیت خود دچار افول می‌گردند. در حوزه مدیریت فناوری، الگوهایی از رشد کسب و کارهای جدید ارائه شده که نشان می‌دهد بسیاری از شرکت‌ها پس از رشد سریع اولیه، به افول می‌رسند. اگر این شرکت‌ها بتوانند تجربیات و عبرت‌های این مراحل را در نظر گرفته و فعالیت‌های خود را اصلاح نمایند، می‌توانند به رشد تدریجی و پایداری دست یابند. این نگرانی وجود دارد که کل زیست بوم دانش‌بنیان کشور، که روند رشد اولیه را طی کرده، با مرحله افول مواجه شود و نتواند به رشد پایدار دست یابد.
رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت تأکید کرد: چندین علت وجود دارد که به این وضعیت دامن می‌زند. اولین دلیل، تفاوت بین فضای تولید فناوری و فضای تولید نوآوری است، یعنی رساندن کالا و خدمات جدید به بازار. در دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان، که هسته اولیه آن‌ها در دانشگاه‌ها شکل می‌گیرد، توسعه فناوری علی‌رغم دشواری‌های فراوان نسبتا موفق انجام می‌شود. اما بازار دارای الزامات خاصی است که گاه با روحیات و منش استاد، دانشجو و فارغ‌التحصیلان سازگار نیست. از این رو، انتقال از مرحله تولید فناوری به تولید نوآوری و ورود به بازار به شکل مطلوبی انجام نمی‌پذیرد. برای حل این معضل، فقط صحبت درباره دانشگاه نسل چهارم کافی نیست. نیاز به ایجاد سازوکارهایی داریم که فناوری تولید شده در محیط‌های علمی مانند دانشگاه‌ها، به بازار و به افرادی که اشتیاق به فعالیت در بازار دارند منتقل شود. بخشی از اقداماتی که نهادهای پشتیبان نظیر معاونت علمی و فناوری و صندوق نوآوری و شکوفایی انجام می‌دهند باید به تسهیل این انتقال معطوف گردد و از هر فرد و گروه فناور انتظار نرود که به صورت مستقل وارد بازار شوند. بلکه باید حمایت‌هایی برای تسهیل ورود فناوری به بازار صورت گیرد و قبل از آن، اطلاعات مربوط به نیازها و کشش بازار به دانشگاه‌ها و تولیدکنندگان فناوری منتقل شود.
واعظ‌زاده افزود: دلیل دیگری که باید به آن اشاره شود، دولتی بودن اقتصاد است. مشتری اصلی بالقوه فناوری‌های تولیدی در کشور، شرکت‌ها و نهادهای دولتی هستند. این نهادها منابع مالی، انسانی و دیگر منابع مورد نیاز برای تولید را در اختیار دارند. شرکت‌های دانش‌بنیان و هسته‌های فناوری در دانشگاه‌ها برای تجاری‌سازی دستاوردهای خود به مدیران این نهادها مراجعه می‌کنند. در این نهادها، مالکیت متعلق به دولت است و مدیریت در دستان مدیران قرار دارد. در اینجا خطر تعارض منافع دولت و مدیران وجود دارد. اگرچه مدیران دولتی معمولاً افراد پاکدست و متعهدی هستند، اما بعضی مواقع فناوران باید به مطالبات حاشیه‌ای پاسخ دهند که با باورها و روحیات آن‌ها سازگاری ندارد و این موضوع می‌تواند تفاهم بین آن‌ها و مشتری دولتی را دچار چالش کند. اصلاح این وضعیت نیازمند توجه مقامات عالی دولتی است تا نخست این مشکل را شناسایی کرده و با مدیرانی که از رویه‌های نادرست پیروی می‌کنند، به شدت مواجه شوند تا هیچ یک از مدیران دولتی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از منافع مالی و غیرمالی حاصل از نوآوری‌ها انتظار نداشته باشند. ضرورت دارد که رویه‌های دقیق و سختگیرانه‌ای در زمینه رفع تعارض منافع، با ذکر جزئیات و نمونه‌ها مشابه آنچه در برخی کشورها وجود دارد، در ایران برقرار گردد.
وی در خاتمه افزود: سومین دلیلی که باید به آن اشاره کرد، محدودیت حجم اقتصاد ملی است. ایران کشوری گسترده با اقتصادی عظیم است. اما بسیاری از کالاها و خدمات دانش‌بنیان به حدی تخصصی هستند که نیازمند عرضه در بازارهای بین‌المللی جهت مقرون به صرفه بودن هستند. همگان می‌دانند که ورود به فضای کسب و کار بین‌المللی برای شرکت‌های دانش‌بنیان با مشکلات عدیده‌ای روبرو است که تمام این مسائل ناشی از تحریم‌ها نیست. در بسیاری از مواقع، پس از موفقیت در بازار داخلی، به ویژه پس از امضای چند قرارداد با مشتریان داخلی، که عمدتاً دولتی هستند، ظرفیت بازار داخلی به اتمام می‌رسد و دسترسی به بازارهای خارجی نیز میسر نمی‌شود، بدین ترتیب کسب و کار دانش‌بنیان پس از رشد اولیه دچار افت خواهد شد. در این راستا، شناسایی مشکلات و یافتن راه‌حل‌های عملی برای آن‌ها ضروری است. تجربیات برخی از شرکت‌ها در زمینه بین‌المللی کردن مشتریان خود می‌تواند درس‌گیر و الگوبرداری شود. به‌هرحال، همکاری نزدیک دانشگاه، دولت و بخش اقتصاد دانش‌بنیان برای جلوگیری از افتادن زیست بوم دانش‌بنیان به دام افول اولیه حائز اهمیت است. ما امیدواریم و تلاش می‌کنیم تا کنگره پیشگامان پیشرفت، به فضایی برای همفکری و همدلی این ذینفعان تبدیل شود تا مشکلات، تجارب و راهکارها در راستای فعالیت‌های پیشرفتی جوانان به اشتراک گذاشته شود.
/
