آشکار شدن «هاری» در پستانداران دریایی به عنوان نخستین مورد جهانی

، هرچند این گروه موج‌سواران با بی‌قیدی این حادثه نادر را به سخره گرفتند، کارشناسان منتشر شدن این خبر را نگران‌کننده ارزیابی کرده‌اند، زیرا چنین رفتاری از «فُک‌های خزپوش» در منطقه کیپ به‌ندرت دیده شده و به نظر می‌رسید این تغییرات رفتاری میان پستانداران دریایی در حال شکل‌گیری یک الگوی جدید باشد.

شش روز قبل از این رخداد، یک فُک دیگر با جراحات جدی در صورتش در ساحل یافت شد و به گفته کارشناسان تنها یک حیوان به شدت تهاجمی می‌توانسته باعث چنین آسیبی باشد.

از اواخر سال ۲۰۲۱، مقامات محلی صحت این افزایش حملات فُک‌ها را مورد توجه قرار داده‌اند. در حالی‌که عمده فُک‌ها بی‌توجه به حضور انسان‌ها زندگی می‌کنند، اما در چند مورد، برخی از این حیوانات که به نظر مضطرب می‌آمدند، به طور ناگهانی و بدون تحریک از سوی محیط، به گاز گرفتن انسان‌ها یا سایر حیوانات روی آورده‌اند.

دکتر «تس گریدلی»، مدیر و مؤسسه‌گذار «Sea Search» که سازمان غیردولتی‌ای در حیطه تحقیقات پستانداران دریایی است، در این خصوص اظهار می‌دارد: اگرچه رفتارهای نشان داده‌شده توسط فُک‌ها مشابه علائم هاری بوده، اما دانش علمی موجود تاکنون نشان می‌داده که فُک‌ها به این بیماری مبتلا نمی‌شوند.

با این حال، به دنبال حمله‌هایی که در ماه مه ثبت گردید و با افزایش شایعات عمومی، تصمیم بر آن شد تا نمونه‌های چهار فُک (از جمله دو مورد قبلاً ذکر شده و دو مورد دیگر) به آزمایشگاه ارسال شود تا از نظر هاری آزمایش شوند.

گریدلی تصریح می‌کند: تا زمان روشن شدن نتایج آزمایشات، به شدت امیدوار بودیم که این موضوع به هاری ارتباطی نداشته باشد.

اما نتایج آزمایشات غیرمنتظره جلوه‌گر شد: از میان چهار فُکی که مورد آزمایش قرار گرفتند، پاسخ مثبت به هاری برای سه تن از آن‌ها اعلام شد و از آن زمان، تعداد فُک‌های آلوده به این ویروس در منطقه به ۱۷ فقره افزایش یافته است.

وضعیت فعلی شیوع چه‌طور است؟

در زمان نگارش این مقاله (حدود ۲۰ روز گذشته)، ۱۷ فُک در طول ساحل حدود ۶۵۰ کیلومتر بین کیپ‌تاون و خلیج «پلتنبرگ» به آزمایش هاری مثبت پاسخ داده‌اند.

بعضی از این آزمایش‌های مثبت به جانورانی مربوط می‌شود که به دلیل رفتار تهاجمی‌شان از زمان تأیید اولین مورد کشته شده‌اند، در حالی که برخی نقاط دیگر از آزمایش‌های پیشین بر روی ۱۳۰ نمونه زیستی (حفظ ‌شده) توسط سازمان Sea Search به عنوان بخشی از تحقیقات نامرتبط در سه سال گذشته انجام شده، نشأت می‌گیرند.

نتایج این ارزیابی نشان می‌دهد که تعداد موارد مثبت – چه از طریق آزمایش‌های گذشته‌نگر و چه از ارزیابی‌های آینده‌نگر – به وضوح در حال گسترش است.

در این حالی که تحقیقات کماکان ادامه دارد، آخرین توالی‌یابی‌ها حاکی از آن است که فُک‌ها از گونه‌ای از این ویروس در حیات وحش برخوردارند.

به گفته شبکه تلویزیونی الجزیره، دکتر «برت گاردنر»، دامپزشکی که به اپیدمیولوژی این بیماری علاقه دارد و وابسته به دانشگاه ملبورن استرالیا است، می‌گوید: بهترین پیش‌بینی ما این است که فُک‌های کیپ، این نسخه از ویروس هاری را از «شُغال‌های پشت سیاه» دریافت کرده‌اند.

این متخصص درباره امکان انتقال بیماری از فُک‌ها اضافه می‌کند که حداقل یک سگ خانگی در کیپ‌تاون به نظر می‌رسد که به دنبال گازگرفتگی از فُک به هاری مبتلا شده است، اما تا کنون هیچ‌یک از انسان‌هایی که به‌وسیله فُک هاری گاز گرفته‌ شده‌اند، به این بیماری مبتلا نشده‌اند (احتمالاً به این دلیل که ویروس مرتبط با این جانداران هنوز قدرت بیماری‌زایی برای انسان را ندارد).

نگرانی اصلی دانشمندان چیست؟

این نخستین مورد از شیوع هاری در پستانداران دریایی در سراسر جهان محسوب می‌شود. تنها نمونه شناخته‌شده دیگر، ابتلای یک فُک به هاری در جزیره نروژی «سوالبارد» در سال ۱۹۸۰ بود که به عنوان یک مورد انفرادی شناخته شد.

گاردنر تأکید می‌کند: ما نمی‌دانیم این بیماری چه مسیری را خواهد پیمود. سوالات بسیاری در این زمینه وجود دارد، از جمله میزان انتقال آن و اینکه آیا این موضوع شبیه به آن چیزی است که ما معمولاً در میان پستانداران خشکی‌زی مشاهده می‌کنیم یا اینکه بیشتر به مرگ و می‌رانی غیرمنتظره‌ای شباهت خواهد داشت که در گذشته در مورد «کودو»های آلوده به هاری شاهد بوده‌ایم؟

در حدود ۲ میلیون فُک خزپوش کیپ در خط ساحلی ۳۰۰۰ کیلومتری که از جنوب «آنگولا» تا خلیج «آلگوا» در ساحل شرقی آفریقای جنوبی کشیده شده، زندگی می‌کنند.

فُک‌ها معمولاً وقت‌های طولانی را در دریا می‌گذرانند اما وقتی در خشکی مستقر می‌شوند، در کلونی‌های شلوغی زندگی می‌کنند که نیازشان به دفاع از قلمرو باعث بروز درگیری‌ها و نزاع‌های مکرر می‌گردد، و با توجه به اینکه هاری عمدتاً از طریق بزاق منتقل می‌شود، این شرایط می‌تواند نگران‌کننده باشد.

گاردنر که به شدت کنجکاو است بداند چرا تا کنون هیچ انسانی به هاری مبتلا نشده، می‌گوید: ما از این واقعیت که هیچ انسانی مبتلا به هاری نشده، خوشحالیم. هنوز نمی‌دانیم آیا آب دریا می‌تواند بارهای ویروسی را کاهش دهد یا تا حدی این ویروس را غیرفعال کند؟ یا اینکه آیا لباس‌های مخصوص غواصان، موج‌سواران و شناگران از جنس پلاستیک «نئوپرین»، از انتقال ویروس جلوگیری می‌کند؟ این‌ها همه سوالاتی هستند که هنوز پاسخی به آن‌ها پیدا نکرده‌ایم.

آیا بازدیدکنندگان ساحلی در خطر هستند؟

از موج‌سواران، شناگران، ماهیگیران و دیگر ساکنان و بازدیدکنندگان این ناحیه خواسته شده است تا در عین حفظ روال روزانه خود، احتیاط‌های لازم را رعایت کنند و در صورتی که حیوان خانگی‌ای دارند، آن را در ساحل تنها نگذارند و سگ‌های نگهبان خود را همواره با قلاده نگه دارند.

«گریگ اوئلوفسه»، کارشناس سرپرست تیم مدیریت ساحلی در کیپ‌تاون، توصیه می‌کند: اگر یک فُک آرام و بی‌خیال مشاهده کردید، نباید نگرانی داشته باشید، اما هنگامی که حیوانی حالت تهاجمی پیدا کرده و رفتار غیرطبیعی از خود بروز می‌دهد، حتماً باید مسیر خود را تغییر دهید و از محل دور شوید و در اسرع وقت مشاهدات خود را به مقامات ساحلی گزارش دهید.

گاردنر نیز بیان می‌کند: برخی از علائم غیراختصاصی که بیانگر احتمال ابتلا به هاری در یک حیوان هستند شامل ناهماهنگی در حرکت و علائم عصبی دیگر می‌شوند.

هاری بیماری‌ای است که بر سیستم عصبی تأثیر می‌گذارد و می‌تواند به آرامی پیشرفت کند، با این حال هنگامی که علائم بروز کند، تقریباً همیشه در تمام گونه‌ها کشنده خواهد بود.

هنگام گازگرفتگی توسط یک حیوان، باید محل زخم به مدت ۱۵ دقیقه با آب و صابون شسته شود. پس از آن، مراجعه به پزشک برای دریافت ایمونوگلوبولین هاری (که با ویروس پیوند می‌خورد) و یک دوره از واکسن‌های هاری ضروری است. با این روند، احتمال ابتلا به هاری به شکل قابل توجهی کاهش می‌یابد.

محتمل‌ترین نتیجه شیوع چیست؟

اگرچه گاردنر و گریدلی، دو محققی که در این تحقیق مشارکت دارند، تأکید می‌کنند که هیچ سابقه علمی در مورد شیوع هاری در میان پستانداران دریایی وجود ندارد، اما به‌طور کلی تجربیات مربوط به این بیماری در موجودات خشکی‌زی، سه سناریوی پیش روی ما قرار می‌دهد:

• این بیماری ممکن است از طریق برنامه‌های واکسیناسیون ریشه‌کن شود. با این حال، با توجه به گسترش ۲ میلیون فُک در سه کشور (آنگولا، نامیبیا، آفریقای جنوبی)، این رویکرد امکان پذیر نیست، به ویژه که واکسن هاری باید به صورت چند مرحله‌ای تزریق شود تا کاملاً کارساز باشد. به وضوح، طعمه‌گذاری خوراکی با واکسن نیز باید برای کنترل بیماری در حیوانات انجام شود، چنانکه برای «راکون»ها و «کایوت»ها (گرگ‌های صحرایی آمریکای شمالی) اجرا می‌شود.
• سناریوی دوم این است که این بیماری به یک بیماری بومی با شدت پایین در فُک‌های خزپوش کیپ تبدیل شود که دوره‌های شدت گاه به گاه همچون آنچه در حال حاضر شاهد آن هستیم به دنبال خواهد داشت. همانطور که کارشناسان محلی بیان می‌کنند، تأثیر آن بر جمعیت فُک‌ها همچنان نامشخص باقی مانده است. اما در میان سایر حیوانات، معمولاً هاری به جای مرگ و میر دسته‌جمعی، سیر صعودی آرامی را طی کرده و به اوج می‌رسد و سپس کاهش می‌یابد.
• سناریوی سوم این است که این بیماری به طور گسترده‌تر شایع شده و به وخامت بیشتری دچار شود، منجر به مرگ و میرهای گسترده مشابه آنچه در دهه ۱۹۷۰ میان «کودو»ها در نامیبیا رخ داد.

گاردنر می‌افزاید: براساس آنچه تا به حال می‌دانیم، سناریوی دوم محتمل‌ترین گزینه به شمار می‌آید. وی همچنین تصریح نمود که عموم مردم می‌توانند اطمینان حاصل کنند که دانشمندان در سرتاسر جهان به این مسئله به دقت توجه دارند.

آیا کل اکوسیستم دریایی در معرض خطر است؟

هرچند شیوع هر نوع بیماری به هیچ عنوان ایده‌آل نیست، اما در حال حاضر به نظر نمی‌رسد وضعیت نگران‌کننده‌ای وجود داشته باشد. افزون بر این، به دلیل اینکه هاری تنها بر پستانداران تأثیر می‌گذارد، نیازی به نگرانی در مورد آلودگی گونه‌های دیگر در اکوسیستم‌های دریایی مانند مرغ‌های دریایی یا پنگوئن‌ها نیست. اگرچه دلفین‌ها یا نهنگ‌ها (که دسته‌ای از پستانداران آبزی هستند) به لحاظ تخصصی می‌توانند بیماری را از فُک‌ها بپذیرند، اما الگوهای رفتاری آن‌ها این امکان را به شدت کاهش می‌دهد.

با این حال، دانشمندان به ویژه از فُک‌های ولگرد در نواحی پایین‌دست قطب جنوب نگران هستند، خصوصاً «فُک‌فیل‌ها» که به‌طور کامل به فُک‌های کیپ نزدیک می‌شوند. آنها پیش‌بینی می‌کنند که فُک‌فیل‌ها ممکن است به این بیماری آلوده شوند و آن را به زیستگاه‌های خود منتقل کنند.

اوئلوفسه یادآوری می‌کند: اگرچه این احتمال کم است (زیرا هر سال تعداد کمی از فُک‌های ولگرد وجود دارد)، اما برنامه‌ای برای واکسینه کردن تمامی حیوانات ولگردی که در این نواحی مشاهده می‌شوند، تدوین شده است. همچنین طرح‌هایی برای واکسینه کردن «فُک‌های بندری» (فُک‌های خزپوش کیپ که در بندرها زندگی می‌کنند و به طور معمول مورد شکار و مصرف انسان‌ها قرار می‌گیرند) نیز وجود دارد.

از سوی دیگر، گونه‌ای از تیره راسویان به نام «شِنگ بدون‌پنجه کِیپ» یا شِنگ آفریقایی به واسطه تعامل منظم با فُک‌های کیپ، ممکن است یکی از گونه‌های محلی باشد که بیشتر در معرض خطر است و جمعیت بسیار کمتری (بین ۲۱ تا ۳۰ هزار حیوان) دارد.

یکی از نگرانی‌های عمده محققان این است که در صورت آغاز فصل تولیدمثل در اکتبر، فُک‌ها در گروه‌های وسیع جمع شده و احتمال انتقال بیماری افزایش یابد.

اوئلوفسه تصریح می‌کند: مقامات ساحلی به همکاری نزدیک با دامپزشکان و دانشمندان ایالتی به منظور اجرای اقدامات پیشگیرانه و مدیریت مسئولانه شیوع هاری ادامه خواهند داد.

۹۹ درصد ابتلا به هاری در جهان ناشی از گازگرفتگی سگ‌هاست

بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، بیماری هاری تهدیدی جدی در ۱۵۰ کشور و منطقه در جهان، به ویژه در آسیا و آفریقاست. سالانه ۶۰ هزار نفر به دلیل این بیماری جان خود را از دست می‌دهند. همچنین ۹۹ درصد از موارد مرگ ناشی از گازگرفتگی سگ‌ها بوده است.

اگرچه برای هاری واکسنی وجود دارد که پس از گازگرفتگی مؤثر است، اما اگر زخم در نواحی صورت یا نزدیک به اعصاب ایجاد شود، ممکن است واکسن چندان مؤثر واقع نشود.

برخی از علائم هاری در جانداران مختلف:

• انسان: ترس از نور، ترس از آب، ترس از جریان هوا، درد شدید در گلو و ناتوانی در بلع (به سبب درد)، کبودی‌های شدید روی پوست، فلجی در فک، استفراغ، فلجی در دست و پا (نادر است)، ترشح شدید بزاق (فرد در نهایت به علت خفگی جانش را از دست می‌دهد).
• سگ و گرگ: حالت تهاجمی و ترشح شدید بزاق (در کمتر از یک هفته جانور می‌میرد).
• شتر: خمیازهٔ مفرط.
• روباه و گربه: تمایل به نوازش که در صورت تماس ممکن است انگشت را گاز بزنند.
• گاو: گاز گرفته شدن چوب‌های طویله و ظرف غذای خود.
• بز و گوسفند: فشردن جمجمه به دیوار یا ستون.