فساد وابستگی شدید به قدرت دارد

و از سوی روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، نشستی به‌منظور نقد و بررسی کتاب «غرقاب فساد؛ تمرینی در حکمت عملی» نوشته حجت‌الاسلام سیدسعید لواسانی در سرای اهل قلم به انجام رسید.

زایش تفکر و ایده در دانشگاه‌ها را از دست داده‌ایم

میثم مهدیار، جامعه‌شناس، در این نشست بیان کرد: امروزه به کتاب‌هایی چون «غرقاب فساد؛ تمرینی در حکمت عملی» احتیاج داریم. در دهه ۶۰ میلادی، برادران پاکستانی در کنفرانس آموزشی مکه نگرانی‌هایی را مطرح کردند که در زمینه علم، آموزش اسلامی و غیراسلامی به بحث گذاشته شد. ما به نگاه اسلامی برای حل مشکلات نیاز داریم یا دنیا را به شکل متفاوتی می‌فهمیم. اسماعیل فاروقی ایده انجمن اسلامی را بنیان‌گذاری کرد و نشریه آنها یکی از معتبرترین نشریات است که در آمریکا به چاپ می‌رسد. همچنین علی شریعتی پیش از انقلاب این نظریه را مطرح کرد و بسیاری پس از انقلاب اسلامی ایران به پیگیری این موضوعات پرداختند. اما به‌طور کلی، این موضوع در جنگ علوم انسانی مغفول ماند و در دهه هفتاد دچار انشقاق شد. از ابتدای دهه هشتاد بحث دانشگاه اسلامی و… زیرمجموعه بحث آزاداندیشی شکل گرفت که همه اینها را می‌توان به یک خط متصل کرد.

وی ادامه داد: در حقیقت، مسئله به‌خوبی درک نشده است. ما نتوانسته‌ایم درک درست و جامعی از علوم انسانی یا علوم اجتماعی به ویژه در جامعه‌شناسی برای خود فراهم کنیم. این تصور وجود داشت که مبانی پارادایمی در اتاق‌های بسته تولید شود و براساس آن مسائل و معضلات کشور حل گردد. اینجا نوعی درک آزمایشگاهی از علم پدید آمد، در حالی که لازم است برای فهم علوم انسانی اسلامی، منطق آن را درک کنیم و ببینیم علوم انسانی مدرن چگونه به تاریخ پیوند می‌خورد. من احساس می‌کنم که ما هنوز در سال ۱۹۶۰، کنفرانس مکه، یا در انقلاب فرهنگی متوقف مانده‌ایم و هیچ پیشرفتی نداشته‌ایم. کتاب «غرقاب فساد؛ تمرینی در حکمت عملی» از این منظر اهمیت بالایی دارد.

مهدیار با اشاره به اینکه حجت‌الاسلام سیدسعید لواسانی به خاطر مسئولیتی که به عنوان امام جمعه لواسانات بر عهده داشته، به این موضوع پرداخته، بیان کرد: ذهن او به‌خوبی مشغول این مسائل شده و تجربیات آنجا مبنای تحلیل‌های الهیاتی وی قرار گرفته است. این نکته قوتی است که در کتاب وجود دارد و ما به شدت به آن نیاز داریم. به عقیده من، این رویکرد علم اسلامی به شمار می‌آید؛ مسلمانی که با مسائل اجتماعی و فرهنگی درگیر است و تلاش می‌کند آنها را تحلیل نماید تا دیگران نیز بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. ما باید تجارب تاریخی خود را سامان‌دهی کنیم.

وی با اشاره به انقطاع نظام آکادمیک ایران از تاریخ، خاطرنشان کرد: کاترین لمپتون به‌عنوان تنها جامعه‌شناسی که ایران را به‌طور کامل گشت، کتاب «مالک و زارع» را نوشت. وی در زمینه تاریخ ایران تألیفات متعددی دارد، اما نظام دانشگاهی ایران نسبت به این مسائل بی‌توجه است و حتی حوزه علمیه نیز از تاریخ فارغ است. در حوزه علمیه، مسائل تاریخی، اجتماعی و فرهنگی اسلام و ایران، چه قبل و چه بعد از اسلام، در اولویت نیستند. با این رویکرد نمی‌توانیم ادعای علم و دانش داشته باشیم. ما دانشگاه و حوزه علمیه فراوان داریم، اما علم در کار نیست و زایش تفکر و ایده در دانشگاه‌ها را از دست داده‌ایم.

این جامعه‌شناس افزود: مزیت کتاب «غرقاب فساد؛ تمرینی در حکمت عملی» این است که نویسنده تجربیات خود را به‌طور مؤثر بیان کرده است. تلاش او برای تجزیه و تحلیل رویدادهای لواسان و مسئله پیچیده فساد، نشان‌دهنده ترک مسئولیت و نوشتن در این زمینه می‌باشد که شایسته تقدیر است. از این دست فعالیت‌ها باید به روالی تبدیل شود که در عرصه مدیریتی جریان داشته باشد. در حال حاضر وضعیت به گونه‌ای است که هر مدیری که از منصب خود کنار می‌رود، تجارب خود را که با استفاده از بیت‌المال به‌دست آورده، با خود می‌برد. پیشرفت به معنای انباشت تجربیات و بسط آن به‌صورت یک مکانیزم اجتماعی است، به‌گونه‌ای که افراد بتوانند روی آن حرکت کنند. گسست تجربیات گذشته خود عامل فساد محسوب می‌شود.

مهدیار ادامه داد: در بخشی دیگر از سخنان خود، پیشنهاداتی برای ویرایش کتاب مطرح کرد و گفت: مناسب بود پرونده‌ها به‌صورت تاریخی ارائه شوند و نگاه جاری در کتاب «غرقاب فساد؛ تمرینی در حکمت عملی» نیز منعکس‌کننده پیچیدگی‌های موضوعات باشد. البته ممکن است جلد دوم کتاب به این سمت برود تا روایات به شکل تاریخی و داستانی بیان شوند و نظرات نویسنده نیز در آن گنجانده شود. علی‌رغم اینکه کلیات در کتاب بسیار به‌خوبی تبیین شده، بخش اصلی خاطرات برای مطالعات بیشتر است و باید تفکر بیشتری در این زمینه مطرح گردد. ما به افرادی چون حجت‌الاسلام لواسانی نیاز داریم که در این عرصه هزینه دهند و پیشرفت کنند. مردم‌نگاری به‌عنوان یک ژانر در علوم اجتماعی محسوب می‌شود و همین اندازه که نسبت به سایر علمای دارای مسئولیت، اقدام به تجربه‌نگاری دوران خدمت خود کرده‌اند، یک غنیمت است و گامی رو به جلو به‌شمار می‌رود.

فساد به‌طور ذاتی سیاسی است و ارتباط نزدیکی با قدرت دارد

حجت‌الاسلام سیدسعید لواسانی، نویسنده کتاب در این نشست خاطرنشان کرد: امیدوارم کتاب «غرقاب فساد؛ تمرینی در حکمت عملی» مورد مطالعه و نقد قرار گیرد. این روزها بر روی کتاب جدیدی با عنوان «من یک شورشی هستم» کار می‌کنم که امیدوارم به نمایشگاه بین‌المللی تهران در سال آینده برسد. در این کتاب به تاریخ فساد پرداخته‌ام، هرچند که به برخی مسائل به‌دلیل محدودیت‌ها نتوانستم وارد شوم. در موضوع فساد اجازه پرداختن به مصادیق به‌طور مشخص را نمی‌دهند. با این حال، معتقدم در برخی موارد باید صریح‌تر و جدی‌تر صحبت کنیم.

وی افزود: کتاب «غرقاب فساد؛ تمرینی در حکمت عملی» تمرینی در حکمت متعالیه است. من یک طلبه فلسفه بودم و در حوزه علمیه به هنگام بحث درباره این مباحث، صرفاً کلیاتی را به مردم ارائه می‌دادیم که قابل فهم نبود. در نهایت، حکمت عملی به یاری ما آمد. بعد از فارابی در اسلام، این حکمت عملی دچار فراموشی شد. عقلانیت عملی این موضوع را مطرح می‌کند و اگر شناختی نداشته باشیم، نمی‌توانیم به آن بپردازیم.

حجت‌الاسلام لواسانی ادامه داد: در کتاب «غرقاب فساد؛ تمرینی در حکمت عملی» سعی کرده‌ام اثبات کنم که فساد به‌طور ذاتی سیاسی است و ارتباط تنگاتنگی با قدرت دارد. فساد به‌وسیله مشارکت گروهی اتفاق می‌افتد؛ هرچند که فساد شخصی نیز وجود دارد، اما مسئله ما در اینجا فساد سیاسی است. اگر با فساد مقابله نکنیم، به معنای تأیید حضور ضدانقلاب در جمهوری اسلامی خواهد بود. فساد به دو نوع تقسیم می‌شود: فساد آشکار شامل اختلاس، رشوه، زمین‌خواری و کوه‌خواری، و فساد پنهان که ناشی از حضور سرمایه‌داری مدرن در جمهوری اسلامی است. در واقع، نوع اول نتیجه‌ی نوع دوم است و برای کشور مشکلاتی ایجاد می‌کند. باستی هیلز نه فساد است، بلکه حضور سرمایه‌داری فساد را به همراه دارد.

وی در ادامه به ضرورت سیاسی کردن دین در موضوع فساد اشاره کرد و گفت: کوشیدم تا در کتاب مشخص کنم که باید با حکمت و عقل عملی به موضوع فساد نزدیک شویم و آن را به‌عنوان یک امر سیاسی قلمداد کنیم. فساد نوعی اختلال در نظم سیاسی و اقتصادی است که با عنصر قدرت نیز در ارتباط است. فساد هرگز در مقابل کسانی که با آن مبارزه می‌کنند، نمی‌ایستد، بلکه افرادی را خریداری می‌کند تا از پشت به او حمله کنند. پس از ماجرای لواسانات، نخستین حمله به من از سمت قم و توسط تعدادی طلبه انجام شد. فساد به‌عنوان یک مسأله سیاسی، در همه‌جای این کتاب مورد تأکید قرار گرفته است. ممکن است آن انسجامی که برخی دوستان انتظار دارند، در کتاب دیده نشود، زیرا ما هنوز در حال طی کردن مسیر هستیم و به تدریج کار به کمال خواهد رسید.

فساد نوعی رفاقت شیطانی خلق می‌کند

حجت‌الاسلام لواسانی در بخش دیگری از سخنان خود، به تقسیم‌بندی کتاب پرداخت و گفت: مطالب کتاب به دو قسمت تقسیم شده‌اند. برخی از این مطالب اصل بود، اما تصمیم گرفتم آن‌ها را به‌عنوان اصل تلقی نکرده و برای مطالعه بیشتر به آن‌ها اشاره کنم. نمونه‌های عملی که با آن‌ها مواجه بوده‌ایم، در بخش‌های مختلف کتاب آورده شده است. قسمت دوم نیز شامل مباحث نظری و تئوری است.

وی افزود: فساد می‌تواند نوعی رفاقت شیطانی را به وجود آورد و این نوع از رفاقت به شدت خطرناک است. در کتاب تلاش کردم تا راهکارهایی نیز ارائه دهم. علاوه بر راهکارهای منفعلانه، باید به جستجوی راهکارهای فعالانه و پیشگیرانه هم بپردازیم. من بر نقش مردم تأکید کرده‌ام. برای مقابله با فساد، کلیدی‌ترین نقش متعلق به مردم می‌باشد. قانون نیز باید اصلاح و شفاف شود و مجری قانون نباید ضعیف عمل کند. ما باید حلقه میانه‌ای باشیم و مردم را به وسط میدان بکشانیم. اگر مردم از خواب بیدار شوند، آماده‌اند که به میدان بیایند و فساد را ریشه‌کن کنند. نباید مردم را از این عرصه کنار بگذاریم؛ بایستی حضور مردم جدی تلقی گردد.

مولف کتاب «غرقاب فساد؛ تمرینی در حکمت عملی» اضافه کرد: ان‌شاء‌الله خدا توفیق فرماید تا این کتاب به چاپ‌های بعدی برسد و در صورتی که ایراداتی وجود دارد، آنها مرتفع شوند. امیدوارم دیگران نیز در این زمینه فعالیت کنند، زیرا چالش‌های بسیاری در خصوص فساد موجود است.

در عرصه فسادستیزی اگر مطالبه‌گری صورت گیرد، مسئولان به‌بهتر عمل خواهند کرد

همچنین مهدی محمدی، مدیر مسئول نشر معارف در این همایش گفت: ورود به این عرصه و حتی عرض اندام در آن، بسیار دشوار است، اما حجت‌الاسلام سیدسعید لواسانی با وجود پیچیدگی‌های خاص، به این موضوع ورود پیدا کرده است. نمی‌توان سیستم را از فساد بی‌نصیب دانست، اذعان به این مسئله سختی‌های خود را دارد. نکته اساسی این است که آوای فساد را از زبان خواستار آن بشنویم، کسی که خود این موضوع را درک کرده و تجربیات عینی دارد. برکات کار در اینجاست که حاج‌آقا لواسانی در میدان عمل فعالیت کرده و نشان داده‌ است که چگونه فسادستیزی می‌تواند عملی گردد. ورود به این عرصه چالش‌های خود را به همراه دارد.

وی افزود: امیدوارم بتوانیم گام‌های مؤثرتری در این عرصه برداریم. اگر موضوع فساد به‌خوبی روایت نشود، هم دشمنان و هم دوستان نسبت به این آن غافل خواهند بود و سوءاستفاده خواهند کرد. کتاب «غرقاب فساد» فضای جدیدی را آغاز کرد و شکی نیست که باید با جدیت بیشتری به این موضوع پرداخته شود، زیرا این حوزه از منابع خالی مانده است. باید ببینید که دوستان شیطانی چگونه به سمت شما سرازیر می‌شوند، اما وقتی مردم متوجه می‌شوند که افرادی هستند که با فساد به مقابله برمی‌خیزند، دلگرم می‌شوند.

محمدی اضافه کرد: کسی مانند حجت‌الاسلام سیدسعید لواسانی داد می‌زند و در برخی جاها یا تریبون مردم می‌شود که این امر بسیار ارزشمند است. یکی از فلسفه‌های نماز جمعه این است که صدای اعتراض به فساد دولتمردان باشد. تا کی باید فاصله میان امام جمعه و مردم افزایش یابد؟ مردم با دیدن چنین رویکردهایی امیدوارتر می‌شوند. چنین رویکردهایی می‌تواند یک مطالبه جدی را ایجاد کند. امیدوارم نشر معارف در این حوزه تأثیرگذار باشد. اگر مطالبه‌گری در عرصه فسادستیزی وجود داشته باشد، مسئولان عملکرد بهتری خواهند داشت.

کتاب غرقاب فساد نیاز به مطالبه‌گری را مطرح می‌کند

محمدامین سلیمی، دبیر نشست نیز گفت: در کتاب یک نسبت ۶ ضلعی درباره فساد ترسیم شده است. من خود تعریفی از مبارزه با فساد در کشور دارم که ناقص به‌نظر می‌رسد. فساد یک پدیده مشارکتی و بسیار گاهی ناشی از ناکارآمدی است.

او اظهار داشت: کتاب «غرقاب فساد؛ تمرینی در حکمت عملی» از این منظر دارای اهمیت است که نیاز به مطالبه‌گری را به‌خوبی تبیین می‌کند.

پایان پیام