شانس کشف منابع نفت و گاز در جزایر ابوموسی و تنب‌های بزرگ و کوچک وجود دارد
به خاطر خصوصیات غیرقابل نفوذ و حرکت رو به بالا، توده‌های نمکی به عنوان بالشتکی عمل می‌کنند که به‌طور مؤثری به‌عنوان یک پوشش برای تله‌های نفت و گاز به شمار می‌روند و از ادامه مهاجرت این منابع بعد از ورود به تله‌ها جلوگیری می‌کنند. این پدیده به ویژه در ناحیه خلیج فارس با توجه به وجود لایه‌های ضخیم نمکی در سازندهای زمین‌شناسی رایج است و به سادگی تحت تأثیر فشارها و نیروهای زمین‌ساختی، گنبدهای نمکی یا دیاپیرها تشکیل می‌شوند.
جزیره ابوموسی یکی از جزایر ایران در خلیج‌فارس به شمار می‌آید و مرکز شهرستان ابوموسی در استان هرمزگان واقع در ۷۰ کیلومتری جنوبی بندر عباس و ۵۹ کیلومتری شمال-شمال غربی شارجه است. این شهرستان شامل ۶ جزیره بزرگ و کوچک (بوموسی، تنب بزرگ، تنب کوچک، فارور بزرگ، فارور کوچک و سیری) مستقر در جنوب استان هرمزگان در قلب آب‌های خلیج فارس قرار دارد و ارتباط مستقیم خشکی با سرزمین اصلی ندارد. شهرستان ابوموسی به عنوان یکی از شهرستان‌های استان هرمزگان در جنوب ایران شناخته می‌شود و شهر ابوموسی به عنوان مرکز این شهرستان محسوب می‌شود. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۷، جمعیت این شهرستان از ۷ هزار نفر فراتر رفته است. شهرستان ابوموسی دارای ۲ بخش و ۲ دهستان با عناوین بخش مرکزی تنب و سیری و بخش تنب شامل جزیره سیری است. به خاطر عمق کم خلیج فارس، کشتی‌های نفت‌کش تنها می‌توانند از مسیر میان این جزایر حرکت کنند. بالاترین نقطه این جزیره، کوه حلوا با ارتفاع ۱۱۰ متر است و شهری که به نام ابوموسی شناخته می‌شود، مرکز جزیره است.
جزیره ابوموسی در نزدیکی ورودی تنگه هرمز قرار گرفته و تقریباً به شکل مثلث بوده و خط ساحلی ۱۷ کیلومتری آن حدود ۱۳ کیلومتر مربع مساحت را پوشش می‌دهد. پیدایش اولیه جزیره ابوموسی، همانند سایر جزایر مجاور، به حرکت نمک هرمز در دوران باستان زمین‌شناسی ارتباط دارد. زمین‌شناسی این جزیره به شدت تحت تأثیر سازند هرمز است که شباهت زیادی به سایر جزایر شرقی و جنوب شرقی خلیج فارس دارد.
خلیج فارس به عنوان یک حوضه آبی کم عمق، به مرز رشته کوه‌های زاگرس ایران مرتبط است و شکل‌گیری فعلی آن به نیمه دوران سوم زمین‌شناسی باز می‌گردد. این پایین‌افتادگی در جلوی نوار چین خورده راندگی زاگرس، در بخشی از مرز گوشی ورقه عربی قرار دارد.
ساختار نمکی ابوموسی به شکل حلقه‌ای شکل‌پذیری دارد و تحقیقات دکتر علی فقیه و همکاران از دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه شیراز نشان می‌دهد که تحولات ساختارهای نمکی در سه مرحله شامل تشکیل تپه، گنبد و همچنین پس از گنبد که به‌طور متناوب با چرخه‌های رسوب‌گذاری به وقوع می‌پیوندد، در حال انجام است.
در حوضه‌های حاوی نمک، ساختار زمین‌شناسی نمکی، قادر به مدیریت و توزیع منابع و تله‌های نفتی هیدروکربنی است. جزیره ابوموسی نیز به عنوان یک پوشش نمکی عمل می‌کند و تفاوت تنش در دو نقطه می‌تواند عامل اصلی جریان نمکی محسوب شود.
وجود ناودیس‌ها و توالی‌های رسوبی گوه‌ای شکل اطراف ساختارهای نمکی ابوموسی، ناشی از چگونگی رسوب‌گذاری را نشان می‌دهد. با بالا آمدن توده‌های نمکی، گنبد نمکی (دیاپیر) شکل می‌گیرد که این پدیده با مشاهدات جریان نمک در دیگر نواحی دیاپیری دنیا نیز مطابقت دارد.
دیاپیرها – گنبدهای نمکی در خلیج فارس به دلیل ساختار زمین‌شناسی منحصر به فرد خود، به عنوان تله‌های بالقوه‌ای برای ذخایر نفت و گاز طبیعی شناخته می‌شوند. با ایجاد سازندهای گنبدی شکل که محل تجمع هیدروکربن‌ها هستند، تله‌های ساختاری به وجود می‌آید. دیاپیرهای در حال رشد می‌توانند لایه‌های سنگی پیرامون خود را تغییر شکل دهند و شرایط مناسبی را جهت ایجاد ذخایر نفت و گاز فراهم کنند.
در حال حاضر، تولید نفتی در جزیره ابوموسی صورت نمی‌گیرد، اگرچه امیدواری وجود دارد که این وضعیت در آینده تغییر یابد. به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری‌های اکتشافی وسیع در محدوده جزایر خلیج فارس به عنوان یک ارزش راهبردی برای توسعه نفتی کشور در آینده در منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز مورد توجه است.
*استاد دانشگاه
۴۷۲۳۲
