کاهش ۱۰ درصدی در تولید پسته نسبت به سال قبل

خشکبار ایرانی، در کنار فرش، از دیرباز به عنوان یکی از اصلی‌ترین اقلام صادراتی کشور محسوب شده و بسیاری از این محصولات به نام ایران در سراسر جهان شناخته می‌شوند. پسته که یکی از کلیدی‌ترین محصولات کشاورزی محسوب می‌شود، ایران را در رده دوم تولید پسته در جهان قرار می‌دهد. از منظر ارزآوری نیز، این محصول بالاترین رتبه را در میان محصولات باغی کشور دارد و به عنوان یک کالای راهبردی به شمار می‌آید. تا حدود یک دهه پیش، ایران به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده پسته در سطح جهانی شناخته می‌شد، اما در سال‌های اخیر، ایالات متحده توانسته است این رتبه را به خود اختصاص دهد.

 
تا پیش از این، ۸۰ درصد پسته تولیدی کشور از باغات استان کرمان تأمین می‌شد، اما با گسترش کشت پسته در نقاط دیگر کشور، به ویژه در استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، سمنان، یزد، مرکزی، قزوین، فارس و برخی مناطق استان تهران، سهم استان کرمان به نزدیک ۵۰ درصد رسیده و این صنعت به یک صنعت ملی تبدیل شده است.

کدام کشورها مقصد صادرات پسته ایرانی هستند؟

کشورهایی چون چین و دیگر کشورهای دور از خاورمیانه، هند، روسیه، کشورهای اروپایی و کشورهای عربی، مقاصد اصلی صادرات پسته ایرانی محسوب می‌شوند. در حال حاضر، قیمت پسته صادراتی فندقی و احمدآقایی ایران در بازارهای بین‌المللی حدود ۷ تا ۱۱ دلار است و این قیمت بسته به شرایط بازار عرضه و تقاضا دچار نوسان می‌شود، به گونه‌ای که ممکن است کمتر یا بیشتر باشد.

بر اساس برآورد انجمن پسته، تولید پسته در سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ به حدود ۱۸۰ هزار تن رسید و با احتساب موجودی انبار ۲۰ هزار تنی از سال گذشته، مجموعاً ۲۰۰ هزار تن در دسترس بوده است. از این مقدار، ۱۲۵ هزار تن به ارزش بیش از یک میلیارد دلار به بازارهای بین‌المللی صادر شد و حدود ۲۵ هزار تن به مصارف داخلی اختصاص یافت، در حالی که نزدیک به ۵۰ هزار تن هنوز در دسترس است.

سالی پر چالش برای درختان پسته ایرانی

محمودرضا مهدوی اناری- فعال حوزه پسته و عضو کمیته باغبانی و هیئت امنای انجمن پسته ایران- ، با اشاره به گزارش‌ها مبنی بر افزایش ۱۵ درصدی تولید پسته در سال جاری، بیان کرد که ما افزایش Production نداشتیم. عدد ۳۰۰ هزار تن اعلام شده، رقمی است که هرگز به آن نرسیده‌ایم. در سالی که پر از خسارت است، این آمار بسیار غیرمعمول به نظر می‌رسد. ما باغداران به وضوح مشاهده می‌کنیم که به‌دلیل نوسانات دمایی در زمستان ۱۴۰۲ و اوایل بهار ۱۴۰۳ و قطعی برق چاه‌های کشاورزی در اوج گرمای ۴۳ درجه تابستان، محصول آسیب زیادی دیده و بحران برق موجب شد که آبیاری زمان بیشتری طول بکشد و از حد تحمل درختان فراتر رود.
 
وی افزود: به همین دلیل، محصولاتی که روی درخت باقی مانده‌اند، دچار پوکی و نیم‌مغزی و همچنین دهانه بسته بسیار زیاد شده‌اند و از نظر سایز هم آسیب دیده‌اند. برآورد ما این است که در ارقام فندقی و احمدآقایی بین ۱۰ تا ۲۰ درصد و در ارقام کله قوچی و اکبری بین ۲۵ تا ۳۵ درصد از محصول خراب شده است. بنابراین، آمار و اطلاعات افزایش تولید بسیار خوش‌بینانه و غیرقابل تصور است.

مهدوی، در شرایطی که علت اصلی خسارت‌ها را قطع برق و ناتوانی در آبیاری در اوج گرمای تابستان عنوان کرد، نوسانات دمایی ابتدای فصل را چندان شدید تلقی نکرد و در خصوص شیوه‌های آمارگیری از میزان تولید تصریح کرد: به‌طور کلی سه منبع برای آمارگیری وجود دارد. اولین منبع، تخمین انجمن پسته ایران است که هر ساله میزان تولیدات را با کمک باغداران از تمام مناطق جمع‌آوری می‌کند. در آغاز سال، میزان ۲۰۰ هزار تن برآورد شد، اما با توجه به خسارت‌هایی که به دلیل گرما و قطع آب و برق تحمیل شد، تخمین جدید به کاهش عملکرد تولیدات انجامید و احتمالاً حتی نتوانیم بیش از ۱۶۰ هزار تن تولید داشته باشیم. پس از برداشت محصول نیز تخمین جدیدی توسط انجمن پسته ارائه می‌شود.
 
وی ادامه داد: منبع دیگری که وجود دارد، آمار ارائه‌شده توسط وزارت جهاد کشاورزی است، اما نمی‌دانم این آمار از چه مبنا و اساس استخراج می‌شود و به نظر ما امسال بسیار خوشبینانه است. منبع سوم، آمار صادرات گمرکی است که حدود یک سال پس از صادر شدن محصولات مشخص می‌شود. اما در رابطه با مصرف داخلی، آمار دقیقی در دسترس نیست و به تخمین‌های کلی متکی هستیم، زیرا تنها تعداد کمی از پسته توسط واحدهای صنعتی که آمار مصرف دارند، مورد بررسی قرار می‌گیرد و از لحاظ مصرف سنتی آمار دقیق وجود ندارد. اخیراً به دلیل بحث تعهد ارزی، صادرات به قاچاق انجام می‌شود و در این زمینه نیز آمار دقیقی وجود ندارد. بنابراین، آمار معتبر و رسمی در مورد صادرات، تنها آمار گمرکی است.

کاهش ۱۰ درصدی تولید پسته نسبت به سال گذشته

عضو هیئت امنای انجمن پسته ایران افزود: آمار ۳۰۰ هزار تنی که وزارت جهاد کشاورزی ارائه داده است، بسیار خوشبینانه است زیرا امسال میزان تولید دچار کاهش شده است. اگر سال گذشته میزان تولید ۱۸۰ هزار تن تخمین زده شده، در سال جاری حداقل ۱۰ درصد کمتر از سال گذشته خواهد بود.

وی همچنین در مورد چالش‌های قیمت‌گذاری پسته بیان کرد: در قیمت‌گذاری ریالی پسته چند عامل دخیل هستند. ما موقعیت بزرگترین تولیدکننده جهانی پسته را از دست داده‌ایم و بالطبع تابع قیمت‌گذاری دلاری بزرگترین تولیدکننده یعنی ایالات متحده شده‌ایم. آمریکایی‌ها در سال‌هایی مانند سال گذشته که تولید پسته به شدت بالا است، قیمت دلاری را به منظور فروش محصولاتشان کاهش می‌دهند و این موضوع صادرکنندگان ما را مجبور می‌کند که به قیمتی پایین‌تر رقابت کنند که گاهی نیز به رقابت منفی منعطف منجر می‌شود و تنها با تدبیر می‌توان جلوی این رقابت منفی را گرفت.
 
مهدوی ادامه داد: مشکل دیگر کشور ما تحریم‌ها هستند. ما نمی‌توانیم پرداخت‌ها را از طریق سیستم بانکی رسمی یا اعتبار اسنادی دریافت کنیم و به همین دلیل وصول پول حاصل از صادرات ما با خرج‌های زیادی همراه است.

اگر ما می‌توانستیم از طریق سیستم بانکی و بدون تحریم ارز حاصل از صادرات پسته را وارد کشور کنیم، بسیاری از مشکلات وجود نداشت. اما اکنون ناچار می‌توانیم از روش‌های خلاقانه مانند تعامل با صرافی‌ها یا تهاتر با واردکنندگان بهره برداری کنیم که این موضوع نیز هزینه‌بر است. در صنعت پسته ایران با چالش‌هایی منحصر به فرد مواجه هستیم که به افزایش هزینه تولید و کاهش توان رقابت در بازارهای بین‌المللی منجر شده‌است، و از میان این چالش‌ها می‌توان به مشکل کم‌آبی، گرمایش زمین، سرمازدگی بهاره و رقابت با کشورهای دیگر اشاره کرد. متأسفانه در سال‌های اخیر مشکلاتی که ناشی از مشکلات خارج از صنعت هستند نیز به مشکلات ما افزوده شده است.

پیمان سپاری ارزی به عنوان یکی از مشکلات در صنعت پسته

عضو هیئت امنای انجمن پسته ایران با اشاره به مشکلات اداری موجود گفت: یکی از مشکلاتی که بر قیمت پسته تأثیر منفی می‌گذارد، پیمان سپاری ارزی است. وزارت اقتصاد و بانک مرکزی مبلغ مشخصی برای ارز حاصل از صادرات تعیین کرده‌اند که این مسئله برای ما دردسرساز شده است. قیمت دلار بر درآمد و ارز حاصل از صادرات پسته تأثیر می‌گذارد و ما را مجبور می‌کند که محصولات خود را با قیمت‌های غیرمنصفانه در بازار عرضه کنیم. این مسئله قطعاً می‌تواند هر صنعتی را تحت تأثیر قرار دهد. به عنوان مثال، برخی واردکنندگان به دلیل نیاز فوری به ارز، در بازارهای صادراتی محصولات ما را با قیمت ارزان‌فروشی می‌کنند که البته ما در حال تلاش برای برطرف کردن این مسئله هستیم و راه حلی پیدا خواهیم کرد.

وی در خصوص این مسائل اظهار داشت: اخیراً جلسه‌ای در اتحادیه صادرکنندگان خشکبار با تعدادی از واردکنندگان برگزار شده و امیدواریم همکاری‌هایی ایجاد شود که ضمن حفظ اعتبار قیمتی پسته ایرانی در بازارهای جهانی به عنوان محصولی با کیفیت ممتاز، ارز حاصل از صادرات پسته را به ریال تبدیل کنیم تا در نهایت با قیمت منطقی به دست کشاورز برسد.

تغییر اقلیم و گرمایش زمین، تولید پسته را تهدید می‌کند

وی اضافه کرد: مشکلات اقلیمی و تغییرات گرمایش زمین به گونه‌ای شده است که تولید پسته در بیشتر باغات تحت تهدید قرار گرفته و وقتی برداشت و عملکرد در واحد سطح کاهش یابد، هزینه تولید برای ما بالا می‌رود. اگر قادر به انجام برداشت‌های به‌طور میانگین ۲ تن در هکتار بودیم، هزینه‌های تولید کاهش می‌یابد و تولید نیز افزایش می‌یافت.
 
مهدوی تاکید کرد: سال‌های گذشته باغاتی داشتیم که به مدت سه سال هیچ تولیدی نداشتند، اما با وجود این، هزینه جاری برای حفظ حیات درختان پرداخت می‌شد و این مسائل باعث شده صنعت پسته با چالش‌های زیادی مواجه باشد و هر ساله شاهد رها شدن بسیاری از باغات پسته باشیم.
 
وی ادامه داد: ایالات متحده در حال حاضر در راس تولید جهانی پسته قرار دارد. بیشتر سال‌ها ایران در رده دوم است و رقابت میان ایران و ترکیه در این رتبه‌بندی وجود دارد، اما در سال جاری، ایران در مرتبه دوم جهانی تولید پسته ایستاده است.
 
عضو هیئت امنای انجمن پسته ایران در پایان در رابطه با ارزآوری پسته در کشور افزود: میزان ارزآوری این محصول، به‌طور میانگین سالانه بین یک و نیم تا دو و نیم میلیارد دلار متفاوت است.

پایان پیام