بیست سالگی، وحشتناک‌ترین فیلمی که ایرانی‌ها دیده‌اند
زمانی که از ژانر ترس در سینمای ایران صحبت می‌کنیم، به عنوان یک تماشاگر، گزینه‌های چندانی برای مطرح کردن نداریم. زیرا این ژانر در مقابل انبوهی از ملودرام‌های ایرانی، تحت‌الشعاع قرار گرفته و به دلیل کمبود تکنیک و عدم تجربه برای بومی‌سازی مفهوم ترس و دلهره، با چالش‌های زیادی مواجه بوده است. با این وجود، آثاری در سینمای ایران وجود دارند که با وجود این محدودیت‌ها و موانع، توانسته‌اند در عرصه وحشت درخشش خاصی داشته باشند و تا حدودی رضایت تماشاگران را جلب کنند. در ادامه به بررسی تحول فیلم‌های ترسناک ایرانی خواهیم پرداخت تا با این آثار بیشتر آشنا شویم.
آغاز ظهور ژانر وحشت در فضایی اضطراب‌آور
در زمانی که خلاقیت و جسارت در عرصه سینما در دهه 60 رو به زوال بود، داریوش فرهنگ با تکیه بر تجربیاتش در کارگردانی تئاتر و بهره‌گیری از بازیگرانی چون جمشید مشایخی و سوسن تسلیمی، این شجاعت را به خرج داد و در سینمای دهه 60 ایران، ورود به دنیای وحشت را آغاز کرد. او فیلمی دلهره‌آور با الهام از تاریخ و فرهنگ ایرانی به نام “طلسم” را ساخت. این فیلم از لحظه نخست، توجه منتقدان زیادی را به خود جلب کرد و در جشنواره فیلم فجر موفق بود اما شاید برای مخاطبان در آن دوران اکران آن زودهنگام به نظر می‌رسید؛ چرا که آن‌ها در سال‌های جنگ به‌طور مستقیم ژانر وحشت را تجربه کرده بودند و این امر سبب شد تا “طلسم” از جانب تماشاگران چندان مورد استقبال قرار نگیرد.
شب بیست و نهم؛ یک استثنا در تاریخ سینما
با این حال، دهه ۶۰ فیلم ترسناک دیگری به نام “شب بیست و نهم” را ارائه داد که به شدت غیرمنتظره بود و نه تنها نتوانست ناکامی “طلسم” را تکرار کند، بلکه در طی سال‌های بعد هیچ رقیبی هم‌سطح خود پیدا نکرد. این فیلم به‌عنوان یک اثر ترسناک در ناخودآگاه جمعی بسیاری از مردم ایران جا گرفته و تبدیل به نمونه‌ای شناخته‌شده از “فیلم ترسناک” ایرانی شده است. بهره‌گیری از باورهای عمومی و روایت ساده و سرراست، از جمله عواملی بود که این فیلم را به اثری کالت تبدیل کرد.
ریسکی بزرگ و موفقیتی چشمگیر
پس از گذر از دهه 60 و 70، محمد حسین لطیفی در سال 83 شجاعت ساخت فیلمی در ژانر وحشت را به عهده گرفت. در دوره‌ای که مردم از نظر اجتماعی به آرامش و ثباتی خاص رسیده بودند، ساخت چنین فیلمی می‌توانست ریسک بزرگی به شمار آید، به ویژه در زمانی که سینما پر از داستان‌های عاشقانه لطیف و ملودرام‌های دلنشین بود. علی‌رغم این، “خوابگاه دختران” به عنوان یک اثر ترسناک تولید می‌شود و در بیست و چهارم آبان 1383 به روی پرده می‌رود.
این فیلم به شکل خاصی واقعیت و تخیل را در هم می‌آمیزد و مخاطبان زیادی را به خود جذب می‌کند. همچنین با معرفی چهره‌های تازه‌ای چون نگار جواهریان و باران کوثری و حضور بازیگرانی مانند مجید صالحی و خشایار راد که قبلاً در آثار کمدی شناخته شده بودند، به عرصه می‌آید. این فیلم در آن سال توانست بیش از یک میلیون و ۵۸۹ هزار تماشاگر را به سالن‌های سینما بکشاند و فروش آن به مرز یک میلیارد تومان رسید. ساخته محمد حسین لطیفی در جدول فروش سینماهای سال ۸۳ بعد از فیلم‌های «کما» و «مارمولک»، رتبه سوم پرفروش‌ترین فیلم سال را به خود اختصاص داد.
وضعیت ژانر وحشت در سینمای معاصر
پس از موفقیت چشمگیر “خوابگاه دختران”، چندین اثر دیگر در ژانر وحشت تولید شدند اما به موفقیت‌های قابل توجهی دست نیافتند. فیلم‌های “زالاوا” و “پوست” از جمله آثار مهمی بودند که در سال‌های اخیر به اکران درآمدند، اما به دلیل استفاده از لوکیشن‌های محلی و روایت داستان به زبان‌های غیر فارسی، با استقبال قابل قبولی مواجه نشدند.
با نگاه به آثار ترسناک در چهار دهه گذشته در ایران، حالا که 20 سال از اکران “خوابگاه دختران” می‌گذرد، همچنان می‌توان این فیلم را به عنوان مهم‌ترین اثر ایرانی در ژانر وحشت قلمداد کرد. فیلمی که با زمان خود هم‌خوانی دارد و از تخیلات و داستان‌های غیرواقعی و سخیف دوری می‌گزیند. ساخت آثاری مشابه می‌تواند یکنواختی موجود در سینمای ایران را شکسته و جریانی نو در سینما راه‌اندازی کند.
