دروغ های وحشتناک درباره «ویروس نوظهور چینی»

“`html

به گفته دکتر فرشید رضایی، سال جدید میلادی با شایعه ای جدی در مورد احتمال بروز یک اپیدمی ویروس تنفسی جدید مشابه کرونا که منشأ آن به چین مرتبط است، آغاز شد. این واقعه نشان دهنده آسیب پذیری جهانی نسبت به شایعات و اطلاعات نادرست در فضای مجازی است. به ویژه شایعات پیرامون شیوع یک ویروس مرگبار از چین، تنها در عرض ۱۴ روز، خاطرات تلخ پاندمی کرونا را دوباره زنده کرد و با تولید محتوای نادرستی که از هزاران وب سایت و کانال شبکه های اجتماعی نشات می گرفت، به ترس و شایعات دامن زد.

زنده شدن خاطرات تلخ کرونا با شایعه ویروس چینی جدید

او همچنین افزود: این دروغ به سرعت به یک باور عمومی تبدیل شد و علاوه بر خبرگزاری های معتبر جهانی، بسیاری دیگر در دام این اطلاعات غلط افتادند؛ بنابراین آیا هنوز افرادی وجود دارند که توانایی و قدرت مضر شایعات را در فضای مجازی نپذیرفته اند؟ چگونه ممکن است برخی رسانه ها (حتی با قصد سریع اطلاع رسانی) ناخواسته در دامی برای نشر شایعه یا پشتیبانی از سازندگان شایعه بیفتند؟ حجم فوق العاده تولید محتوا توسط وب سایت ها و کانال های اجتماعی، به ویژه در کشورهای همسایه چین به زبان های هندی، اندونزیایی، فیلیپینی و انگلیسی، شایعه شیوع ویروس «جدید» چینی را گسترش داد. غافل از اینکه این خبر اساساً دروغی بیش نبوده و در واقع، با توجه به گزارشات کنونی چین و دیگر کشورها در زمینه شناسایی ویروس های تنفسی، هیچ علامتی دال بر وجود یک پاندمی جدید با این ویروس دیده نمی شود؛ روش های جدید بهداشتی چین برای گزارش دقیق و دوره ای بیماری های تنفسی در فصل سرد، این تصور را ایجاد کرده بود که HMPV یک ویروس تازه در حال شیوع از چین است، در حالی که دانشمندان چینی به تازگی اولین گزارش های خود را از این ویروس معمولی منتشر کردند.

دکتر رضایی افزود: آنچه چینی ها در روز جمعه ۲۷ دسامبر اعلام کردند و به دنبال آن، شایعات ایجاد شد، این بود که چین روش های جدیدی را برای نظارت بر ویروس های تنفسی به کار گرفته و در حال پایش آنفلوانزا، سنسیشیال ویروس و سایر ویروس ها مانند متاپنوموویروس هستند و با کاهش حرارت هوا موارد بیماری به طور تدریجی افزایش می یابد. اگرچه در مقایسه با سال گذشته افزایش مواردی نداریم، اما مردم باید با رعایت بهداشت فردی، استفاده از ماسک و استراحت بیماران در منزل به کاهش تعداد بیماران در جامعه کمک کنند. این خبر زمینه ساز تکنیک های شایعه سازی شد. به طور کلی، پس از انتشار خبر پیشرفت چین در شناسایی سریع ویروس های تنفسی و اجرایی شدن آزمایش های پایلوت در استان های شمالی سردسیر چین، سوءفهم ها و برداشت های نادرست در فضای مجازی آغاز گردید.

شایعات سریع تر از خود ویروس ها منتشر می شوند

وی با اشاره به این نکته که پنج سال پیش با شروع همه گیری کرونا، مشخص شد شایعات به مراتب سریع تر از خود ویروس پخش می شوند، ادامه داد: این شایعات بدون نیاز به هواپیما و نقل و انتقالات افراد بیمار، تنها با یک کلیک (عمدی یا غیرعمدی) در کسری از ثانیه از یک گوشه دنیا به سایر نقاط سرایت می کنند و ظرف یک یا دو روز به صدر اخبار مجازی می رسند و ممکن است در عرض یک هفته میلیون ها نفر درباره یک خبر کاملاً دروغین یا یک خبر درست قانع شوند.

وی در مورد تأثیر باورهای عمومی بر پذیرش این اخبار نیز توضیح داد: بدون شک، همه ما عبارت «تا نباشد چیزکی، مردم نگویند چیزها» را شنیده ایم؛ این جمله به فرصت طلبی شایعه سازان و سودجویان فضای مجازی اشاره دارد که با تحریف یک خبر و آرایش آن به ترفندهای شایعه سازی، می توانند از کاهی کوه بسازند و در پشت زودباوری های مخاطب و تحریک احساسات عمومی پنهان شوند.

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت درباره اظهارات مقامات چینی در مورد ویروس HMPV نیز تصریح کرد: مقام های چینی از فناوری های نوین برای شناسایی سریع تر ویروس های تنفسی خبر داده اند تا آنها را از مواجهه با بحران های آتی مشابه کرونا دور نگه دارند.

اقدامات کشورها در پایش و نظارت بر بیماری های تنفسی

رضایی ادامه داد: کشورهای پیشرفته در جهان برای نظارت و شناسایی ویروس های تنفسی سرمایه گذاری های قابل توجهی انجام داده اند و از دو دهه پیش به ویژه چین به این حوزه توجه ویژه ای داشته است تا بتوانند هشدارهای مربوط به شرایط اضطراری را پیش از انتشار بیماری و بروز شرایط حاد، برای جامعه صادر کنند.

او افزود: اعلام وضعیت اضطراری پیش از بروز بیماری، کار دشواری است؛ بنابراین علاوه بر فناوری باید زیرساخت های الکترونیکی و آزمایشگاهی گسترده نیز در تمام شهرها وجود داشته باشد. با در نظر گرفتن پیامدهای عمیق اقتصادی و اجتماعی ناشی از یک هشدار بهداشتی مانند قرنطینه عمومی، نمی توان هشدارهای نادرست صادر کرد. در طول ۱۳ سال گذشته، این سیستم ها به طور مداوم به روز شده اند، اما همچنان با چالش هایی همراه بوده اند.

«متاپنوموویروس» یکی از ده ها ویروس مؤثر در سرماخوردگی است

درباره ویروس «متاپنوموویروس» (HMPV)، وی توضیح داد: این ویروس یکی از ده ها عاملی است که موجب سرماخوردگی در انسان می شود؛ سرماخوردگی که می تواند از یک آبریزش ساده بینی تا برونشیت و سرفه های شدید متغیر باشد. تمامی ما در مراحل مختلف زندگی مان، به خصوص در فصول پاییز و زمستان، به سرماخوردگی مبتلا شده ایم، در حالی که شاید هیچ گاه نام ویروس عامل آن را ندانسته ایم.

فعالیت ویروس های بیماری زا از پاییز تا بهار

رضایی در مورد ویروس های تنفسی تأکید کرد: «آدنوویروس ها»، «رینوویروس ها»، «متاپنوموویروس ها» و «سنسیشیال ویروس های تنفسی» همگی از علل مهم سرماخوردگی اند که به طور معمول از پاییز تا بهار باعث سرماخوردگی میلیون ها نفر می شوند و ما هرگز از حلق و بینی برای تشخیص آنها نمونه گیری نکرده ایم.

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت تصریح کرد: در سال های اخیر تلاش های زیادی برای شناسایی انواع ویروس ها در فصل سرما در چین صورت گرفته؛ امروزه، چین می تواند به صورت هفتگی لیستی نسبتاً کامل از ویروس ها را در شهرهای خود رصد کند و به محض افزایش درصد یا تعداد بیماران تنفسی، شرایط را تحلیل و هشدارهای لازم را صادر کند.

وی یادآور شد که اگرچه بسیاری از کشورها، روند متاپنوموویروس را به عنوان عاملی برای سرماخوردگی در برنامه ملی خود مدنظر ندارند، اما شیوع آنفلوانزا و کروناویروس را به صورت ملی زیر نظر دارند. در حالی که چینی ها و برخی دیگر از کشورهای جهان در تلاشند تا سیستمی کامل تر برای رصد ویروس های تنفسی ایجاد کنند تا تغییرات حتی در ویروس های کمتر اهمیت مانند رینوویروس ها و متاپنوموویروس ها را نیز زیر نظر داشته باشند.

حدود ۲۰۰ ویروس عامل سرماخوردگی هستند

رضایی درباره چرایی توجه به رصد ویروس متاپنوموویروس در کشورهای اروپایی توضیح داد: نزدیک به ۲۰۰ ویروس به عنوان عوامل سرماخوردگی شناخته شده اند. هر ویروس سرماخوردگی که باشد، روش درمان آن شامل سوپ، استراحت و مصرف مایعات است. با این حال، از آنجایی که درمان سرماخوردگی مشترک است، جای این پرسش می ماند که چرا باید هزینه های مربوط به شناسایی ویروس های سرماخوردگی پرداخت شود؟ هرچه بیشتر با خانواده های ویروس های تنفسی مرتبط با سرماخوردگی آشنا شویم، درمی یابیم که ویروس های سرماخوردگی که در بزرگسالان به شکل آبریزش خفیف بینی و بدن درد از سه روز تا ۱۰ روز ادامه می یابد، می تواند بر روی خردسالان، سالمندان و افراد دارای ضعف بنیه اثرات جدی تری ایجاد کند و باعث بروز بیماری های شدیدتری شود.

تغییر شدت بیماری در فصول مختلف

وی تأکید کرد: به عنوان مثال، ویروس متاپنوموویروس که می تواند باعث تب، بدن درد و آبریزش بینی خفیف شود، ممکن است یک فرد سالمند را با خطر بیماری های شدید تنفسی مواجه کند که بستری در بیمارستان را به همراه دارد. این ویروس ها مانند اکثر ویروس های تنفسی از تنوع ژنتیکی برخوردارند و در طول زمان تغییر می کنند و گاهی شدت بیماری را افزایش یا کاهش می دهند. البته شدت بیماری به سیستم ایمنی جمعیت یک جامعه نیز بستگی دارد؛ بنابراین می توان تجربیات پاییز سخت تری را در یک سال تجربه کرد یا برعکس، تعداد بیمارانی کمتر داشته باشیم.

رضایی یادآور شد که تغییرات ویروس ها از منظر سیاست گذاری بهداشت عمومی بسیار اهمیت دارد و در صورت شناسایی یک ویروس جدید با قدرت بیماری زایی بالا در میان ویروس های رایج، مانند کروناویروس ۲۰۱۹ که در آذرماه سال ۱۳۹۸ در ووهان چین شناسایی شد، بسیار دشوار خواهد بود که ویروس جدید را در میان میلیون ها بیمار شناسایی کنند. برای این منظور، ایجاد نظامی هوشمند و شبکه ای برای رصد دقیق ویروس ها و همچنین شناسایی هرگونه مورد ناشناخته در آزمایشگاه های ویژه، تنها راه حل موجود است.

چگونگی و زمان شناسایی ویروس HMPV

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت درباره تاریخی که متاپنوموویروس شناسایی شده، گفت: این ویروس جدید نیست و هلندی ها توانسته اند آن را برای نخستین بار حدود ۲۳ سال پیش در آزمایشگاه شناسایی کنند؛ با این حال، شواهد نشان می دهد این ویروس حداقل بیش از نیم قرن است که در میان انسان ها وجود دارد. متاپنوموویروس یکی از ویروس های شایع در بیماری های تنفسی است که سالانه به میلیون ها نفر آسیب می زند و صدهاهزار نفر در فصل سرما به دلیل این ویروس بستری می شوند. همچنین در این وضعیت، چند ده هزار فوت ناشی از بیماری های تنفسی نیز به خاطر این ویروس اتفاق می افتد که البته این تعداد به مراتب کمتر از آنفلوآنزا و سایر عوامل بیماری زا است.

آنفلوآنزا در صدر بیماری های تنفسی کشور

وی افزود: در حال حاضر، حدود ۳۰ درصد از موارد بیماری های تنفسی کشور به دلیل آنفلوآنزا است. براساس گزارش های نظام مراقبت در اواخر آذرماه سال جاری، سهم آنفلوآنزا از بیماری های تنفسی ۳۰ درصد و کمتر از ۱۰ درصد بیماران تب دار تنفسی نیز به کووید۱۹ مبتلا شده اند. ممکن است این پرسش مطرح شود که ۶۰ درصد دیگر از بیماران، به چه ویروس هایی مبتلا هستند؟ نظام رصد چینی ها با هدف پاسخ به این پرسش شکل گرفته و به برنامه ای ویژه برای پیگیری شیوع علل مختلف سرماخوردگی مانند رینوویروس ها، متاپنوموویروس ها، آدنوویروس ها و سنسیشیال ویروس ها و همچنین دیگر ویروس ها و میکروب ها مانند آنفلوآنزا، پارا آنفلوآنزا و انواع ویروس های دیگر پرداخته است تا در صورت بروز ویروس جدید یا تغییرات عمده در ویروس های رایج، به سرعت آن را شناسایی کنند و غافلگیر نشوند.

وی همچنین اشاره کرد که متاپنوموویروس ها از هفت سال پیش در چین زیر نظارت های آزمایشگاهی قرار دارند و بر اساس گزارش های مقامات بهداشتی چین، در برخی از سال های گذشته، شیوع آن متفاوت و در سال های دیگر بسیار محدود بوده است.

نقش شبکه های اجتماعی در معرفی HMPV به عنوان ویروسی جدید

رضایی درباره افزایش بیماری های تنفسی در کشورهای نیم کره شمالی توضیح داد: گزار ش های هفتگی از چین نشان داد بیماری های تنفسی با سردتر شدن هوا در استان های شمالی این کشور به تدریج افزایش می یابد. آنفلوآنزا در ایران و سایر کشورها در نیم کره شمالی زمین بیشترین درصد را به سایر بیماری های تنفسی دارد.

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت درباره وضعیت بیماری های تنفسی در چین گفت: به گفته مسئولان بهداشت چین، اگرچه موارد بیماری های تنفسی در سال جاری نسبت به دو سال گذشته کمتر است، اما کنترل موفقیت آمیز این بیماری ها در سال های متوالی، به ویژه آنفلوآنزا و متاپنوموویروس، به رعایت بهداشت عمومی و فردی افراد جامعه بستگی دارد. در شرایط کنونی با توجه به سرد شدن هوا و افزایش بیماران با سرفه و دیگر علائم تنفسی، به جامعه توصیه شده است که از ماسک استفاده کنند و به نکات بهداشتی توجه بیشتری داشته باشند.

نقش شایعات در باورهای عمومی نسبت به بیماری ها

وی با تأکید بر اینکه «چهارچوب بندی» (فرمینگ) یکی از نکات کلیدی در انتشار شایعات است، گفت: شایعه سازان برای تأثیرگذاری بر ذهن جهانیان در مورد اینکه چین یک کشور مخفی کار و تهدیدی برای سلامت جهانی است، به ایجاد چهارچوب بندی روی آورده اند و تلاش کرده اند از چندین تکنیک فرمینگ به طور همزمان استفاده کنند.

رضایی تصریح کرد: معرفی HMPV به عنوان یک ویروس جدید یکی از روش های اجرای چهارچوب بندی بود، اما شایعه سازان تلاش کردند تا سابقه چند ده ساله این ویروس در عرصه پزشکی را از دید عموم پنهان کنند. در حالی که واقعیت این است که این ویروس هیچ گاه جدید نبوده و حداقل ۶۰ سال است که در میان متخصصان پزشکی شناخته شده است.

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت متذکر شد: همچنین شایعه سازان از اقداماتی با عنوان افشاگری و در مقام ناجی که قصد دارد مردم را آگاه کند استفاده کردند و از ادبیاتی بهره بردند که گویی مسئولان بهداشتی این کشور در صدد پنهان کاری بوده و سعی در اطفال دادن پیامی داشتند که مخاطبان آن را باورپذیرتر کند؛ به گونه ای که آنها به طور دلسوزانه به مخاطبان خود هشدار داده و خطرها را اعلام کرده اند. این افراد همچنین با تحریف موضوع تکنولوژی جدید آزمایشگاهی چین در شناسایی سریع تر ویروس های تنفسی و یادآوری خاطرات همان روزهای ابتدایی کرونا، تلاش کردند تا مفاهیم «جدید» و «چینی» را همزمان بر این ویروس سرماخوردگی تطبیق دهند و آن را با ترس ناشی از پاندمی کووید۱۹ مرتبط سازند.

رضایی ادامه داد: شایعه سازان با علم به این واقعیت که اغلب مردم با نام ویروس ها آشنا نیستند و نام HMPV برای عموم جدید به نظر می رسد، تصویری ایجاد کردند که گویا یک ویروس جدید در چین در حال گسترش و نظام بیمارستان ها را به چالش کشیده است و بدین ترتیب به شایعات دامن زدند که جهان دچار خطر مشابه شیوع کرونا شده است. البته در این زمینه موفق بودند زیرا میلیون ها نفر با جست وجو در اینترنت به دنبال اطلاعاتی از نام HMPV و چین بودند و این امر ترس و نگرانی ایجاد کرد. یکی دیگر از تکنیک های مؤثر در ایجاد این شایعه ترسناک، انتشار مکرر موضوع پیدا شدن یک ویروس جدید مرگبار در چین در هزاران کانال مجازی به زبان های هندی و انگلیسی بود که حتی برخی از این کانال ها چندین میلیون فالوور داشتند و در تولید محتوای مرتبط با این موضوع کاملاً فعال بودند و بدون اشاره به دروغ بودن اخبار، به شایعه دامن می زدند. هرچند خبرگزاری های محتاط و رسمی در سراسر جهان به راحتی دست به انتشار اطلاعات نمی زنند و منتظر اظهار نظر کارشناسان و مسئولان ذیصلاح جهانی و چینی می مانند.

اما آن طرف، کشورهایی که بیماری های تنفسی را زیر نظر نمی گیرند.

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت با تأکید بر اینکه بسیاری از کشورهای مختلف برنامه دقیقی برای رصد ویروس های تنفسی ندارند، گفت: اکثر کشورها فراتر از آنفلوآنزا و چند ویروس دیگر، برنامه های جامعی برای موشکافی سایر ویروس های با اهمیت کمتر معادل HMPV، که یکی از عوامل سرماخوردگی بزرگسالان است، ندارند.

او ادامه داد: گرچه متخصصین عفونی با ویروس ها آشنا هستند و می دانند HMPV چیست و روش های انتقال آن چگونه هستند، اما دنیای مجازی امروز و سرعت بالای انتشار شایعات، فرصت اصلاح این اطلاعات نادرست را از کارشناسان می گیرد و به سرعت همه جا در جوامع گسترش می یابد. زمانی که کانال های دارای چند میلیون فالوور در توییتر و اینستاگرام و خبرگزاری های غیررسمی بدون تأمل و علم، اقدام به شیوع شایعه می کنند، مدیریت آن بسیار چالش برانگیز می شود. در حالی که مسئولان چینی بارها تأکید کرده اند که بیمارستان های استان های شمالی چین مملو از بیماران نیست و وضعیت در این زمان از سال هنوز آرام است، انتشار تصاویری ساختگی از اورژانس های شلوغ و فریاد و ناله بیماران، به شایعات دامن زد و در نتیجۀ آن، مخاطبان اخبار نادرست را سریع تر باور کردند.

رضایی تأکید کرد: تنها در چین نیست که در اروپا و آمریکا هم روش های خاصی وجود دارد برای رصد و تحلیل دقیق نمونه های خلط بیماران تنفسی و در فصول سرد این موضوع مورد توجه قرار می گیرد؛ اگر انفلوانزا در حال افزایش باشد، باید بررسی شود که کدام نوع آن بیشتر مشاهده می شود و همچنین سایر ویروس ها و حتی زیرگونه های ژنتیکی آنها را مورد توجه قرار دهند. به عنوان مثال، شاید عموم الناس ندانند که همین سرماخوردگی متداول و آبریزش بینی و گرفتگی صدا و احساس بدن درد که با سوپ و مایعات و استراحت بهبود می یابد، به واسطه انواع مختلفی از ویروس ها ایجاد می شود که یکی از ویروس های رایج در سرماخوردگی رینوویروس ها هستند که خودشان شامل حدود ۱۷۰ نوع مختلف هستند و در ۳ گروه دسته بندی می شوند. در این میان برای برخی از کشورها، بسیار مهم است که بدانند در این فصل، کدام دسته از رینوویروس ها یعنی گروه A شایع تر است و یا گروه B یا C و همچنین روند شیوع این ویروس ها از آبان تا فروردین چگونه پیش می رود و در مقایسه با سال پیش چه تغییراتی پیدا کرده است.

ما نباید ویروس ها را دست کم بگیریم

وی در پایان با تأکید بر اینکه هیچ ویروسی نباید نادیده گرفته شود، خاطرنشان کرد: تجربه بحران کرونا به ما آموخت که نباید هر ویروسی را ناچیز شمرد. امروزه، همه می دانند که ویروسی مانند کرونا که پیشتر فقط باعث سرماخوردگی ساده می شد، بجز نوع «سارس» که کشنده بود، می تواند با داشتن جهش های ژنتیکی توانایی بیماری زایی بیشتری پیدا کند و به همین دلیل است که در کشورهای چین، اروپا و آمریکا سعی می شود که تا جای ممکن، ویروس های تنفسی را تحت مراقبت قرار دهند و به ویژه در فصل سرما آنها را رصد کنند.

او در ادامه گفت: البته یک سرماخوردگی ساده هم می تواند در نوزادان، کودکان خردسال و سالمندان شدت گیرد و به عفونت گوش، عفونت راه های هوایی یا ذات الریه (پنومونی) منجر گردد و در موارد خاص، سبب بستری شدن و حتی ممکن است باعث فوت بیمار شود؛ بنابراین حتی یک سرماخوردگی ساده نیز در بیماران دارای شرایط خاص باید به دقت درمان گردد.

روش انتقال ویروس HMPV

رضایی در ادامه صحبت هایش در خصوص ویروس HMPV اظهار کرد: روش انتقال این ویروس مشابه با آنفلوآنزا و سرماخوردگی است. اگر فردی یک بار به این ویروس مبتلا شود، به احتمال زیاد ایمنی لازم را به دست می آورد و در موارد بعدی ابتلا، بیمار به احتمال زیاد دچار عوارض کمتری خواهد شد. با آگاهی درباره روش های انتقال آنفلوآنزا، مردم به طور تقریبی با روش های انتقال تمامی ویروس های تنفسی آشنا خواهند شد، بنابرین ضرورتی ندارد که برای هر ویروس یک جزوه جدید نوشته شود و افراد را دچار سردرگمی کرد.

علائم بالینی بیماری های تنفسی

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت ادامه داد: علائم بیماری های ناشی از ویروس HMPV مشابه با ویروس های دیگر از جمله رینوویروس، آدنوویروس، سنسیشیال ویروس و دیگر ویروس ها شامل تب خفیف، سرفه، گلودرد، درد بدن و آبریزش بینی خواهد بود. این علایم بسیار مشابه یکدیگرند و هیچ واکسن یا درمان اختصاصی ای برای آنها وجود ندارد.

افزایش بیماری های تنفسی از آبان ماه

وی در خصوص شدت متاپنوموویروس انسانی متذکر شد: HMPV در کودکان زیر پنج سال و بزرگترها بالای ۶۵ سال یا افرادی که نقص ایمنی یا بیماری پیش زمینه دارند، می تواند شدت بیشتری نسبت به سرماخوردگی پدید آورد. به عنوان مثال، یک بیمار مبتلا به آسم ممکن است در اثر این ویروس دچار حمله آسم شود که نیاز به درمان خاصی را ایجاب می کند. در مجموع، متاپنوموویروس از آبان تا اردیبهشت بسته به دما و جغرافیای کشورها دیده می شود. تعداد وقوع بیماری این ویروس و سایر ویروس های تنفسی از آبان به تدریج افزایش می یابد و در فصل زمستان به قله خود می رسد.

ضرورت رعایت بهداشت فردی

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت در بخشی از صحبت های خود در مورد ضرورت رعایت نکات بهداشتی بیان کرد: با استفاده از ماسک، شستشوی مکرر دست ها و برخی اقدامات نظیر استراحت در منزل در زمان بیماری، می توانیم به تجربه فصل کمتری از بیماری ها کمک کنیم. هشدار مقامات بهداشتی در ابتدای افزایش موارد بیماری های تنفسی، به حفظ و رعایت بهداشت فردی مرتبط بود.

“`