موسیقی فولکلور جنوب، ریشه‌های عمیق خود را در خوزستان دارد/ با ارتقاء «نی‌انبان» از گام «دیاتونیک» به «کروماتیک» قابلیت‌های جدیدی را به آن اضافه کردم/ موسیقی بندری خوزستان از این سرزمین سرچشمه می‌گیرد
آرین یاری (نوازنده و تنظیم‌کننده موسیقی) در گفت‌وگو با ایلنا مطرح کرد؛
به نقل از خبرنگار ایلنا، موسیقی نواحی ایران در طول سده‌ها و دهه‌ها به برکت زحمات استادان و هنرمندان در دوران‌های مختلف، همواره حیات خود را حفظ کرده است. اما این کوشش به جنگ تنهایی هنرمندان کافی نبوده و نیست؛ چرا که آنها به تنهایی قادر به حفظ مقام‌ها و آئین‌های اصیل و سازهای مهمی که ممکن است کم‌توجهی به آنها منجر به فراموشی‌شان شود، نیستند. نهادهای فرهنگی این وظیفه را دارند که با حمایت‌های بیشتر و مؤثرتر، راه را برای فعالیت این هنرمندان هموار سازند. یکی از مشکلات بزرگ در این زمینه عدم وجود یک بانک اطلاعاتی جامع و معتبر از هنرمندان هر منطقه است. بسیاری از استادان تحت تأثیر عدم توجه لازم به انزوا رفته‌اند و هنرمندانی نیز ناچار شده‌اند برای تأمین معاش خود، مشاغل دیگری را انتخاب کنند. در این شرایط، استعدادهای جوان و نوجوان نیز به سادگی در برابر عدم توجه هدر خواهند رفت.
اما تمام این موضوعات تنها بخشی از ماجرا به شمار می‌آیند. تنوع فرهنگی و جغرافیایی کشور و تعداد بالای هنرمندان از نسل‌های مختلف، گاهی باعث بروز شباهت‌ها و تحریف‌هایی می‌شود که اغلب مخاطبان عمومی از آن بی‌خبرند. بخشی از این ناآگاهی ناشی از تشابهات موسیقی و نقاط مشترک سازی و مقامی و آوازی در شهرها و استان‌های مختلف کشور است و بخشی دیگر به عدم حمایت و جدی نگرفتن مقوله آموزش و پژوهش‌های هنری و تاریخی ارتباط دارد.
عادل دریس یاری، هنرمند جوان خوزستانی، نسبت به این موضوع انتقاداتی را مطرح کرده و بیان می‌کند که آنچه در بوشهر اجرا می‌شود، ریشه در خوزستان دارد.
این هنرمند که با نام هنری آرین یاری شناخته می‌شود، در ساز سنتی نی‌انبان تغییرات فنی ایجاد کرده تا آن را به روزتر و کارآمدتر نماید. او هم سازنده و نوازنده نی‌انبان، ساکسوفون، پیانو، سازهای کوبه‌ای و هم تنظیم‌کننده موسیقی است.
یاری در گفت‌وگو با ایلنا، در مورد وضعیت موسیقی فولکلور جنوب خوزستان و نوآوری‌ها در ساز «نی‌انبان» به بحث پرداخته است.
پرسش اول: درباره فعالیت‌های اخیرتان بفرمایید. در حال حاضر در چه زمینه‌ای از موسیقی مشغول به کار هستید؟
در حال حاضر در حوزه‌های تنظیم موسیقی، آهنگسازی، سازندگی و نوازندگی مشغول هستم. همچنین در همکاری با هنرمندانی نظیر امید جهان، میثم ابراهیمی، ایرج کلهر، «ایوان بند»، «پازل بند» و گروه «روناک» فعال بوده‌ام.
به عنوان یک فعال در موسیقی محلی جنوب کشور، نظر شما در مورد ریشه موسیقی فولکلور جنوب ایران چیست؟
من به طور قاطع ادعا می‌کنم که موسیقی فولکلور جنوب، که در نقاط مختلف ایران اجرا می‌شود، منبعی عمیق در استان خوزستان دارد، اما متأسفانه در بسیاری از اجراها به این خاستگاه اصلی اشاره‌ای نمی‌شود. آثار بسیاری از پیشکسوتان بزرگ خوزستانی، همچون یدالله رضازاده، احمد خزایی، یاسین حاجیان، ایرج کلهر، کریم ادریس‌پور، بهرام مهربخش، سهراب مشهدی‌زاده و رضا سبردی را داریم. نمونه‌هایی از آثار مانند «هوار هوار»، «دریا دریا»، «هله‌دان‌دان» و «جمال جمالو» نیز معمولا به استان‌های دیگر نسبت داده می‌شوند. واقعاً نباید چنین باشد.
منظورتان کدام استان یا استان‌هاست؟
آثاری که به آنها اشاره کردم، بیشتر به نام استانی چون بوشهر شناخته می‌شوند؛ در حالی که خاستگاه اصلی این آثار، استان خوزستان است. مردم معمولاً بر این باورند که این آثار مربوط به بوشهر هستند، در حالی که حقیقت برعکس است. باید مخاطبان جامعه نسبت به این موضوع آگاه شوند. این موسیقی نه فقط متعلق به استان بوشهر یا سایر استان‌هاست، بلکه به طور خاص به استان خوزستان تعلق دارد. همچنین یکی از دشواری‌های موسیقی نواحی این است که بسیاری از آثار محلی به سادگی به استان‌های دیگر تعلق داده می‌شوند و به نام دیگر افراد مطرح شده و در رسانه‌ها اجرا می‌شود، بدون اینکه نامی از خالقان آن برده شود. این امر نیازمند توجه و دقت نظر بیشتری است.
یکی از سازهای معروف در جنوب کشور «نی‌انبان» است و شما در زمینه ساخت این ساز فعالیت دارید.
بله، همین‌طور است. من به صورت تخصصی بر روی «نی‌انبان» کار می‌کنم و در این حوزه کارهایی انجام داده‌ام که از نظر نوآوری و تازگی، قابل توجه است.
گستره‌ی «نی‌انبان» در موسیقی دستگاهی شامل چه مواردی است؟ و تاکنون چه نوآوری‌ها و خلاقیت‌هایی در راستای بهبود این ساز انجام داده‌اید؟
به طور سنتی، «نی‌انبان» تنها قادر به اجرای محدودی در دستگاه شور بود. برای اجرای دیگر دستگاه‌های موسیقی ایرانی، هنرمند نیازمند چندین ساز نی‌انبان متفاوت بود که هم هزینه‌بر و هم مشکل در جابجایی بودند. من با طراحی و ساخت «نی‌انبان کروماتیک»، این ساز را از گام «دیاتونیک» به گام «کروماتیک» ارتقا داده‌ام.
نتیجه‌ی این تلاش‌ها را چه مواردی می‌دانید؟ ساز «نی‌انبان کروماتیک» شما چه ویژگی‌هایی دارد؟
اکنون پس از این ارتقا، این ساز می‌تواند به تنهایی تمامی دستگاه‌ها و مدهای موسیقی ایرانی را مانند مد «شور»، «سه‌گاه»، «همایون»، «چهارگاه»، «ماهور»، «راست پنجگاه» و کلیه گوشه‌ها و آوازها را اجرا کند. به نظر من، این یک تحول عمده در کیفیت و قابلیت استفاده این ساز به شمار می‌آید. به طور کلی می‌توان گفت که این ساز به منظور ارتقاء کیفیت موسیقی ایرانی و سهولت در جابجایی (یک ساز به جای ۱۵ ساز) در بطن آکوستیک، به هموطنان خوزستانی هدیه داده شده است.
در خصوص چالش‌هایی که موسیقی دیارتان با آن مواجه است، چه نظری دارید؟ شما به عنوان هنرمند در زمینه موسیقی محلی، حتماً به این موضوع توجه دارید. از دغدغه‌هایتان بگویید.
متأسفانه، برخی افراد با تکیه بر موسیقی خوزستان، سعی در ایجاد موقعیت برای خود دارند، اما نه تنها اشاره‌ای به ریشه‌های این موسیقی نمی‌کنند، بلکه نامی از سازندگان آن نیز نمی‌برند. حتی در برخی برنامه‌های تولیدی، گاهی برخی داوران و کارشناسان موسیقی پاپ که تخصصی در موسیقی نواحی ندارند، نظر می‌دهند! همچنین، تمرین با ساز نی‌انبان در میان کارآموزان تازه‌کار در چنین برنامه‌هایی مورد تمسخر قرار گرفته است. این وقایع برای اصالت موسیقی فولکلوریک جنوب جای تأسف عمیق دارد.
با توجه به اهمیت خوزستان در موسیقی بندری، آیا جشنواره‌ها یا برنامه‌هایی در این زمینه در سطح استان برگزار می‌شود؟
متأسفانه، علی‌رغم اینکه خاستگاه موسیقی بندری، به ویژه در آبادان، خوزستان است، تاکنون جشنواره‌هایی که در شأن این موسیقی باشند در استان برگزار نشده و این موضوع یکی از دلایل ناراحتی من و دیگر هنرمندان خوزستانی است؛ چرا که انتظار می‌رود در خوزستان که مبدا و پایه‌ی موسیقی بندری است، چنین جشنواره‌هایی برگزار شود تا مردم ایران آگاه شوند که این نوع موسیقی که در سایر استان‌ها به اجرا درمی‌آید، ریشه در خوزستان دارد. این مورد واقعاً تأسف‌بار است، زیرا مردم باید از ریشه‌های واقعی این موسیقی آگاه باشند.
آیا خودتان و دیگر هنرمندان دیارتان برای برگزاری جشنواره‌ها و تعامل‌های مشابه اقداماتی انجام داده‌اید؟
بله، درخواست‌هایی توسط بسیاری از هنرمندان خوزستانی برای برگزاری جشنواره‌ها ارسال شده است که متأسفانه به دلیل مسائل ناشی از هشت سال دفاع مقدس در خوزستان، همکاری در این زمینه انجام نگرفته است! بنابراین، من در تلاش هستم که شخصاً درخواست جدیدی به وزارت ارشاد استان تهران ارسال کنم تا به این امید که چنین اتفاقات خوشایندی بیفتد. از سوی دیگر، تلاش داریم که با مشخص کردن یک روز خاص در استان خوزستان، اساتید بزرگ موسیقی بندری را به زادگاه خود بازگردانیم تا برای عموم اجرا داشته باشند. چنین اقداماتی می‌تواند منجر به گسترش موسیقی فولکلوریک و آشتی آن با نسل جوان شود. اینطوری نسل جدید نیز به خوبی از ویژگی‌های موسیقی ایرانی در هر استان آگاه می‌شوند.
از نظر واقعی چقدر از حمایت مسئولان و نهادهای فرهنگی بهره‌مند هستید؟
لازم است ذکر شود که متأسفانه در سبکی که فعالیت می‌کنم، هیچ ارگانی از من حمایت نمی‌کند.
به عنوان یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های حل‌نشده هنرمندان موسیقی نواحی ایران، وضعیت معیشت و درآمد و کسب و کار محسوب می‌شود. نظر شما در این مورد چیست؟
متأسفانه بسیاری از هنرمندان با استعداد و با سواد به دلیل بی‌توجهی و فقدان حمایت، ناچار شده‌اند مشاغل غیرمرتبطی را برای تأمین زندگانی خود انتخاب کنند. در حالی که برخی افراد با روابط غیرفنی به موفقیت و درآمدهای قابل‌توجهی رسیده‌اند. برای هنرمندان واقعی، موسیقی یک عشق محسوب می‌شود، نه صرفاً یک شغل؛ اما فراموش نکنیم که بدون حمایت، این عشق هم بی‌رمق خواهد شد. با وجود هنرمندان با دانش و استعداد بالا، بسیاری از آنها برای برقراری معیشت خانواده‌ها به شغل‌های دوم رو آورده‌اند! که در واقع، موسیقی برای آنها تنها یک عشق است و با توجه به دیده نشدن و عدم اعتبار در جایگاهشان، برای آنها به عنوان شغل محسوب نمی‌شود.
از دغدغه‌ها و برنامه‌های آینده‌تان مختصراً توضیح دهید.
سعی دارم در آینده با توجه به ساز جدیدی که ارائه داده‌ام، یعنی «نی‌انبان کروماتیک»، ابتدائاً نوازندگی نی‌انبان را به سطوح بالاتری ارتقا دهم و به همین ترتیب توانمندی سایر نوازندگان را نیز تقویت کنم. امیدوارم با همکاری دیگر هنرمندان خوزستانی، به صورت مداوم موسیقی محلی (بندری) خوزستان را در جنوب کشور اجرا نمائیم.
در پایان، اگر نکته‌ای باقی مانده است، بفرمایید.
آرزو دارم که با رعایت ملاک‌های علمی و عملی، هر هنرمند در جایگاه شایسته خود قرار بگیرد و اصالت موسیقی نواحی، به خصوص موسیقی فاخر خوزستان، حفظ و بزرگداشت شود. ساز نی‌انبان کروماتیک، گام کوچکی از جانب من به سوی مردم عزیز جنوب و فرهنگ موسیقی ایران است. امیدوارم در برنامه‌های موسیقی محور، از اساتید واقعی همین سبک بهره گرفته شود و به دلیل روابط، حق دیگر هنرمندان و موسیقی خوزستان مورد تردید قرار نگیرد. امید دارم هر کسی در جایگاه واقعی خودش قرار گیرد. آخرین نکته‌ای که می‌خواهم بازگو کنم این است که کسانی که به واسطه موسیقی خوزستان در تلاشند خود را مطرح کنند، باید بدانند که آن جایگاه نمی‌تواند متعلق به آنان باشد و از آن تنها استادان و پیشکسوتان خوزستان به شمار می‌آید.
گفتگو: وحید خانه‌ساز
توضیح: گام کروماتیک ( Chromatic ) گامی است که شامل تمامی ۱۲ نت گام معتدل غربی است و تمامی نت‌ها فاصله نیم‌پرده‌ای با یکدیگر دارند.
گام دیاتونیک ( Diatonic ) گامی است که از پنج پرده و دو نیم پرده تشکیل شده و در آن، نیم‌پرده‌ها بیشترین فاصله را از یکدیگر دارند.
