عوامل مؤثر در رخداد مرگ مادر ناشی از سقط جنین چیست؟
در کشور ایران، به‌طور متوسط سالانه حدود ۳۵۰ تا ۵۳۰ هزار مورد سقط جنین صورت می‌گیرد که این به معنای برآورد روزانه تقریباً ۱۰۰۰ مورد است؛ آماری که بسیار نگران‌کننده محسوب می‌شود. از این تعداد، فقط ۱۰ تا ۱۲ هزار مورد با مجوز پزشکی قانونی انجام می‌گیرد و باقی سقط‌ها به‌صورت غیرقانونی و در شرایط غیررسمی صورت می‌پذیرد. سال گذشته، نزدیک به یک‌سوم تولدهای کشور (تقریباً ۵۰۰ مورد) به علت سقط‌های جنین از دست رفت.
برخی از زنان به منظور خاتمه دادن به بارداری ناخواسته، حتی دست به روش‌های غیررسمی نمی‌زنند و برای انجام سقط، اقدام به مصرف قرص می‌کنند. این عمل گاهی موفق به سقط نمی‌شود و بارداری ادامه می‌یابد که می‌تواند به تولد نوزادانی با ناهنجاری‌های مختلف منجر شود. بهار امسال، مجلس اعلام کرد که ۸۵ درصد از سقط‌ها در داخل خانه و به کمک داروهای غیرمجاز انجام می‌شود.
اما باید توجه داشت که سقط جنین یک فرایند ساده و عاری از خطر نیست و می‌تواند عوارض جسمی و روانی متعددی را به دنبال داشته باشد؛ از نازایی مادر گرفته تا عفونت‌های شدید، امکان آسیب به ارگان‌های حیاتی و حتی مرگ مادر. به تازگی پرونده مرگ یک زن ۳۹ ساله که برای سقط جنین به مطب یک متخصص زنان و زایمان مراجعه کرده بود، دوباره مورد بررسی قرار گرفت.
عوارض سقط در این ماه‌ها بیشتر است
پزشکان بر این باورند که حتی سقط ناخواسته نیز می‌تواند عوارض کوتاه‌مدتی برای زن باردار داشته باشد، چه برسد به سقط‌هایی که به کمک جراحی یا داروها انجام می‌شوند.
چگونه سقط جنین می‌تواند منجر به مرگ مادر شود؟ | این نوع سقط‌ها می‌توانند بسیار خطرناک و جبران‌ناپذیر باشند. دکتر اعظم سادات موسوی، جراح و متخصص زنان و زایمان و فوق تخصص انکولوژی زنان، به همشهری‌آنلاین بیان می‌کند: سقط جنین، فرایندی پرخطر است و هرگز به‌طور کامل ایمن نیست و حتی در شرایط ایده‌آل هم ممکن است خطرات و عوارض جدی برای سلامت و حیات مادر به همراه داشته باشد. از این رو، در سراسر جهان و براساس پروتکل‌های سازمان جهانی بهداشت، بهترین روش پیشگیری از این عارضه، جلوگیری بهینه از بارداری‌های ناخواسته است تا به سقط جنین منجر نشود، چرا که این فرایند می‌تواند خطر مرگ و میر مادران را افزایش دهد و عوارض متعددی برای سلامت آنها به‌وجود آورد.
این متخصص زنان و زایمان بیان می‌کند: هر چه سن بارداری بیشتر باشد، عوارض ناشی از سقط جنین جدی‌تر و خطرناک‌تر می‌شود. البته عوارض سقط در ماه‌های پایانی بارداری، به شکل چشم‌گیری بیشتر و شدیدتر است. سقط‌های دیررس، یعنی آنهایی که بعد از هفته هشتم یا دوران دوم بارداری اتفاق می‌افتند، بسیار خطرناک و گاهی غیرقابل جبران‌اند؛ عوارضی چون آسیب به دستگاه تناسلی زن، خون‌ریزی شدید، پارگی رحم، عفونت در لوله‌های رحمی، عفونت دستگاه تناسلی و بیماری‌های لگنی نیز ممکن است به‌وجود آید که در نتیجه آن شکاف‌های لوله‌ها و چسبندگی‌های لگنی می‌تواند منجر به ناباروری دائمی زن شود. البته سقط حتی در مراحل ابتدایی بارداری نیز به‌طور کامل ایمن نیست.
خون‌ریزی مرگبار
عوارض ناشی از سقط جنین به دو دسته تقسیم‌بندی می‌شوند: عوارض حاد و زودرس و عوارض دیررس. دکتر موسوی در این باره می‌گوید: خون‌ریزی یکی از مهم‌ترین عوارض حاد و زودرس است. این نوع خون‌ریزی ممکن است به دلیل آسیب و پارگی در کانال زایمانی از استفاده وسایل جراحی برای سقط جنین صورت گیرد یا به اثرات ناشی از داروهای سقط بستگی داشته باشد.
این جراح زنان تأکید می‌کند: در صورتی که خون‌ریزی شدید باشد، می‌تواند بر اختلالات انعقادی تأثیر بگذارد و این فرایند خود به افزایش خون‌ریزی در مادر کمک می‌کند و اگر خون‌ریزی کنترل نشود، ممکن است نتیجه حتماً به مرگ مادر ختم شود.
او خاطرنشان کرد: آمبولی و اختلالات ناشی از آن که در سیستم قلبی و عروقی فرد به‌وجود می‌آید، یکی از دیگر عوارض زودرس سقط جنین است. البته باید ذکر کرد که همه سقط‌ها لزوماً با عوارض شدید همراه نیستند.
دکتر موسوی ادامه می‌دهد: عفونت‌ها نیز یکی دیگر از عوارض سقط عمدی هستند، به‌خصوص زمانی که این سقط در شرایط ناایمن انجام می‌شود. چنانچه دستگاه تناسلی به عفونت دچار شود، به دلیل آنکه عفونت‌ها معمولاً ترکیبی از میکروبی هوازی و غیرهوازی هستند، می‌توانند عفونت‌های شدید و خطرناکی را ایجاد نمایند و به شوک عفونی و تبعات بعدی منجر شوند. شوک عفونتی، یکی از عوامل اصلی مرگ و میر در کشور به شمار می‌رود. هر شوک عفونتی که به‌وجود می‌آید، ممکن است به نارسایی ارگان‌های مختلف بینجامد، موجب اختلال در سیستم قلبی و عروقی گردد و در نهایت ممکن است منجر به مرگ مادر شود.
مرگ مادران براثر شوک عفونتی
دکتر موسوی در توضیح مکانیسم شوک عفونی می‌افزاید: آندوتوکسین‌ها یا سمومی که از سوی میکروب‌ها تولید می‌شوند، زمانی که به داخل گردش خون مادر وارد می‌شوند و بدن نتواند به‌خوبی با آن مقابله کند، سبب ایجاد فاکتورهایی در سیستم عروقی شده که منجر به انعقاد درون عروقی می گردد و بنابراین، فاکتورهای انعقادی دیگر مصرف می‌شوند و فرد دچار خون‌ریزی‌های وسیع در ارگان‌های حیاتی نظیر ریه و کلیه می‌شود و در نهایت، ارگان‌های حیاتی بدن ممکن است از کار بیفتند و فرد وارد حالت شوک گردد.
این متخصص زنان و زایمان می‌گوید: در آغاز انقلاب، به دلیل کمبود دسترسی به وسایل پیشگیری از بارداری و نیز نبود شرایط مناسب برای انجام سقط، موارد بسیار زیادی از شوک عفونی ناشی از سقط جنین مشاهده می‌شد. در آن زمان، ما به عنوان رزیدنت با مادرانی زیادی مواجه می‌شدیم که در شرایط شوک عفونی به بیمارستان مراجعه کرده و به‌دلیل وضعیت وخیم‌شان در بخش آی‌سی‌یو بستری می‌شدند و جراحی‌های اضطراری برای خارج کردن رحم و ارگان‌های لگنی آنها انجام می‌شد تا منبع عفونت حذف گردد، اما متاسفانه برخی از آنها جان خود را از دست می‌دادند. با گذشت زمان و به دلیل گسترش استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری ناخواسته، به تدریج شاهد کاهش تعداد سقط‌های ناشی از شوک عفونی بودیم.
سوراخ شدن روده؛ مشکل رایج در سقط جنین
آسیب و صدمه به سایر ارگان‌های بدن نیز یکی دیگر از عوارض سقط جنین است که دکتر موسوی در مورد آن توضیح می‌دهد و اظهار می‌کند: یکی از ارگان‌هایی که در بسیاری از موارد دچار آسیب ناشی از سقط می‌شود، روده‌ها هستند. در اثر استفاده از وسایل سقط ممکن است رحم زن آسیب ببیند و روده که در پشت رحم قرار دارد، دچار سوراخ‌شدگی گردد و به علت عدم تشخیص به‌موقع، بیمار با عفونت دردناک شکمی، که یک عارضه بسیار جدی است، به پزشک مراجعه می‌کند.
از افسردگی تا ناباروری دائمی
به گفته این متخصص زنان و زایمان، سقط جنین عوارض دیررس متعددی نیز دارد که از میان آنها می‌توان به اختلالات روحی و روانی، به ویژه افسردگی و همچنین احتمال آسیب دیدن سیستم باروری زن و نازایی دائمی اشاره کرد.
مراقب بارداری ناخواسته باشید
متخصصان بر این نکته تأکید دارند که زوجین در صورت آگاهی از عواقب روانی و جسمی ناشی از سقط جنین، هرگز تصمیم به این کار نخواهند گرفت و یا حداقل آگاهانه‌تر به دنبال جلوگیری از بارداری ناخواسته خواهند بود. مشکل این است که بسیاری از زنان و مردان از عواقب سقط اطلاعات کافی ندارند و تصور می‌کنند که تنها یک موجود را از بین می‌برند و همه چیز تمام می‌شود.
دکتر موسوی در این زمینه نکته مهمی مطرح می‌کند و می‌گوید: نکته حائز اهمیت این است که بارداری‌ها باید با برنامه‌ریزی صورت گیرد و افراد باید تمایل به بارداری داشته باشند. اگر این روند به درستی رعایت شود، فرزندآوری می‌تواند از بهترین و خوشایندترین تجربه‌های زندگی باشد. اگر در مواجهه با بارداری ناخواسته قرار گرفتید، لازم است بسیار دقیق ارزیابی کنید که مزایای سقط نسبت به فرزندآوری چه میزان است.
این متخصص زنان و زایمان بیان می‌کند: نباید سقط را فقط بر اساس احساسات برنامه‌ریزی کرد. در بسیاری از موارد، شرایط برای بارداری مطلوب نیست، اما باید به این نکته توجه کنیم که بارداری ناخواسته چه عواقب بدتری دارد یا سقط جنین که عوارض جسمی و روحی متعددی برای زن ایجاد می‌کند؟ عوارضی که می‌توانند به قیمت جان او تمام شوند.
