آسمان تیره و مشکلات ناشی از آلودگی هوا بر سلامت انسان
باز هم سرمای زمستان؛ به مجدد، چند روز پیاپی است که آسمان بسیاری از شهرها به‌ویژه چند کلانشهر در دریایی از دود غرق شده و هشدارهای هواشناسی در شرایط قرمز و نارنجی قرار دارد. سردرد، سرگیجه، حالت تهوع، و سوزش چشم و گلو، نشان‌دهنده وضعیتی مشابه برای ساکنان کلانشهرهای آلوده است.
، در روز گذشته، سازمان هواشناسی کشور بار دیگر نسبت به افزایش غلظت آلاینده‌های جوی در تهران و سه کلانشهر دیگر هشدار داد و توصیه کرد از تردد غیرضروری خودداری شده و از انجام فعالیت‌های ورزشی در فضای آزاد پرهیز شود.
استاندارد هشدار آلودگی سطح نارنجی، در پی تشدید پایداری جوی، از سه‌شنبه (۲۷ آذرماه) تا پنجشنبه (۲۹ آذرماه) توسط این سازمان اعلام شد و براساس پیش‌بینی‌ها، در این مدت در اصفهان، کرج، تهران و مشهد افزایش انباشت و غلظت آلاینده‌های جوی و کاهش کیفیت هوا مشاهده می‌شود. به این ترتیب، اگر منابع آلاینده ثابت و متحرک کنترل نشوند، غلظت آلاینده‌ها به سطوح ناسالم برای تمام گروه‌ها رسیده و در نقاط صنعتی و پررفت و آمد افزایش آلودگی به سطوح بسیار ناسالم و خطرناک پیش‌بینی می‌شود.
با این حال، مسئولین سازمان هواشناسی بیان کرده‌اند که علت افزایش شاخص کیفیت هوا در کلانشهرهایی چون تهران، پایداری شرایط جوی و عدم وجود باد مؤثر است که هر ساله در این ایام به‌وضوح شاهد آن هستیم.
توصیه‌های مسئولان در روزهای آلوده
در این روزهای تکراری و خاکستری، مسئولان ذی‌ربط تأکید دارند که افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و ریوی، سالمندان و کودکان باید از فعالیت‌های طولانی یا سنگین در فضای بیرون اجتناب کنند و سایر افراد نیز باید زمان فعالیت‌های خود را در خارج از منزل کاهش دهند؛ اما پرسش این است که عواقب ناشی از ورود این مقدار از آلودگی به بدن چیست و چه زمانی خود را نشان خواهد داد؟ و همچنین لازم به ذکر است که آیا تنها تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها و ادارات راهکار مناسبی برای خروج از این وضعیت آلودگی است؟
افزایش خطر بیماری‌های قلبی و مرگ زودرس
دکتر عباس شاهسونی – رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، پیش‌تر به ایسنا تأکید کرده بود که در شرایط کنونی آلودگی، رشد قابل توجهی در بیماری‌های قلبی و عروقی یا ریوی و مرگ زودرس در بیماران قلبی و سالمندان اتفاق می‌افتد، همچنین علائم تنفسی به‌طور چشمگیری در کل جمعیت افزایش می‌یابد.
وی همچنین بر لزوم مصرف بیشتر مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان، میوه و سبزیجات تأکید کرد و توصیه نمود که در زمان آلودگی هوا، افراد با بیماری‌های قلبی و ریوی، سالمندان و کودکان به هیچ عنوان نباید به فعالیت‌های فیزیکی در فضای بیرون بپردازند و سایر افراد نیز از انجام فعالیت‌های طولانی و طاقت‌فرسا خودداری کنند.
علاوه بر این، او تأکید کرده که در این شرایط، گروه‌های آسیب‌پذیر از ماسک‌های استاندارد و مناسب تأیید شده توسط وزارت بهداشت استفاده نمایند.
بیش از ۳۰۰۰۰ مرگ به‌دلیل آلودگی هوا در سال گذشته ۱۴۰۲
از سوی دیگر، بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۲، بیش از ۳۰ هزار و ۶۰۰ مرگ منتسب به آلودگی هوا در ۵۷ شهر کشور که جمعیتی حدود ۴۸ میلیون نفر دارند، گزارش شده است.
در این راستا، شاهسونی به این نکته تأکید کرده که مواجهه با آلودگی هوا باید پیشگیری شود نه فقط درمان، به ایسنا گفته است که «هزینه‌ها و پیامدهای ناشی از آلودگی هوا به وزارت بهداشت به‌گونه‌ای تحمیل می‌شود که سالانه ۴۰ تا ۵۰ همت هزینه درمان بیماران به نظام سلامت اضافه می‌شود و با در نظر گرفتن تبعات سلامتی و افزایش مراجعات به مراکز درمانی، تمام مراکز بهداشتی و درمانی و اورژانس برای خدمت‌رسانی به تمامی گروه‌ها در حالت آماده‌باش هستند.»
مسئولیت‌های وزارت بهداشت در هوای آلوده
رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت همچنین در ابتدای هفته جاری با اشاره به هشدارهای سازمان هواشناسی، از پایداری وضعیت جوی و افزایش غلظت آلاینده‌ها در روزهای دوشنبه، سه‌شنبه و چهارشنبه این هفته در تهران خبر داد و تصریح کرد که «طبق تبصره ماده ۳ قانون هوای پاک، وظیفه وزارت بهداشت شناسایی و اعلام شرایط اضطرار است و یکی از پیش نیازهای اعلام این شرایط پایدار یا ناپایدار بودن هوای منطقه است که سازمان هواشناسی این اطلاعات از جمله وضعیت پایداری هوا، وزش باد و حداقل و حداکثر سرعت باد به وزارت بهداشت گزارش می‌دهد. دومین پارامتر ما، غلظت آلاینده‌هاست که بر اساس سنجش ایستگاه‌ها به ما اعلام می‌شود و ما همچنین روند مراجعه بیماران به اورژانس را نیز ارزیابی می‌کنیم.»
شاهسونی با بیان اینکه مبنای تصمیم‌گیری درباره آلودگی هوا، دستورالعمل «اعمال محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های زمانی و مکانی در شرایط اضطراری» است، خاطرنشان ساخت که «در این دستورالعمل مشروط شده که چه اقداماتی باید در شرایط مختلف، از جمله وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس یا تمام گروه‌ها انجام گیرد».
او از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به‌عنوان نماینده وزارت بهداشت در کارگروه اضطراری یاد کرده و گفته است که «در شرایط اضطراری دو وظیفه اصلی باید به انجام برسد؛ نخست، کنترل منابع تولید آلودگی و دوم، کاهش تماس افراد. انجام دورکاری برای کارکنان با اولویت گروه‌های حساس، ممنوعیت فروش طرح ترافیک، برخورد با خودروهای آلاینده، تعطیلی بعضی صنایع و کارگاه‌ها، مجازی شدن مدارس و دانشگاه‌ها، لغو مسابقات و فعالیت‌های ورزشی و اجرای طرح ترافیک از منازل بخشی از این محدودیت‌ها را شامل می‌شود.»
تعداد روزهای «پاک» آسمان تهران در سال جاری
تا به‌حال در سال جاری، بر اساس اطلاعات منتشر شده از سوی مسئولان سازمان هواشناسی، کیفیت هوای تهران به طرز چشمگیری حاکی از پنج روز پاک، ۱۷۷ روز قابل قبول، ۸۰ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و ۱۰ روز ناسالم بوده است. با این‌حال، با توجه به اقدامات انجام شده در سال‌های اخیر و تأکید مسئولان، به‌نظر می‌رسد که تعداد روزهای با هوای قابل قبول افزایش یافته، اما تحقیقات نشان می‌دهد که هنوز با استانداردهای جهانی فاصله زیادی داریم و این وضعیت را نیز مرکز پژوهش‌های مجلس در انتهای سال ۱۴۰۰ نشان داده که از بین مواد مختلف قانون هوای پاک و آیین‌نامه‌های مرتبط، ۲۲ ماده به‌طور کامل اجرا نشده یا با ضعف مواجه بوده‌اند، ۱۷ ماده در وضعیت متوسط و ۱۷ ماده به خوبی اجرایی شده‌اند؛ گزارشی که به‌نوعی ناکافی بودن اجرای قانون هوای پاک را نمایان می‌سازد به‌طوری که برخی مواد actually به‌طور کامل اجرایی نشده‌اند.
قانون هوای پاک در سال هفتم تصویب
در این راستا، شاهسونی بر ضرورت استفاده از انرژی‌های پاک، سوخت مناسب و توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی به‌عنوان مهم‌ترین اقدامات جهت کاهش غلظت آلاینده‌های هوا تأکید می‌کند و می‌گوید: از سال ۱۳۹۶ که قانون هوای پاک تصویب شده دارای ۳۴ ماده و ۱۴ آیین‌نامه اجرایی است و اگر این قانون با دقت پیاده‌سازی شود، به طور شگرفی به کاهش آلودگی هوا کمک خواهد کرد.
رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت بر لزوم تسریع در فرآیند اسقاط خودروهای فرسوده تأکید دارد و می‌گوید: تعداد خیلی از خودروها و موتورسیکلت‌هایی که در حال تردد هستند، فرسوده‌اند؛ در کل حدود ۲.۵ میلیون خودرو فرسوده در کشور در حال تردد هستند که باید از دور خارج شوند.
وی همچنین بر این عقیده است که در حال حاضر حدود ۱۲ میلیون موتورسیکلت در کشور در حال تردد هستند که ۹۰ درصد آنها فرسوده‌اند. در سال گذشته تنها ۶ هزار موتورسیکلت به مراکز معاینه فنی مراجعه کرده‌اند و بسیاری از وسایل نقلیه عمومی و سنگین هم از معاینه فنی بهره نمی‌برند.
بدیهی است که سازمان‌های مسؤول باید اقدامات سریعی را در مناطق آسیب‌پذیر به آلودگی و همچنین نواحی مستعد تولید گرد و غبار به عمل آورند و بسیاری از این اقدامات باید از گذشته پایه‌گذاری می‌شد تا امروز به چنین وضعیت نامطلوبی، به‌ویژه در کلانشهرها و شهرهای صنعتی دچار نشویم.
علاوه بر این، بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیش از ۹۰ درصد از مردم دنیا در مکان‌هایی زندگی می‌کنند که سطح آلاینده‌های هوا بیش از استانداردهای این سازمان است و بیش از ۸ میلیون مرگ به آلودگی هوا نسبت داده شده و این معضل هم‌اکنون به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات محیط زیستی برای سلامت انسان‌ها در دنیا به شمار می‌رود.
