برای ساختن آینده‌ای بهتر نیازمند بازنگری در سیاست‌های علمی خود هستیم
بر اساس گزارش خبرگزاری مهر و به نقل از سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، جلسه علمی و تخصصی درباره سیاستگذاری علم و نیازهای اجتماعی در حکمرانی علم و فناوری با سخنرانی دکتر سید ضیاء هاشمی، معاون فرهنگی و اجتماعی معاون اول رئیس‌جمهور، و دکتر هادی خانیکی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در امروز در محل این سازمان برگزار گردید.
در خلال این جلسه، دکتر هاشمی به الزامات اجتماعی موجود در حکمرانی علم و فناوری اشاره کرد و بیان داشت: در دورانی که مرز بین علم، سیاست و زندگی روزمره به شدت پیچیده‌تر از گذشته است، بررسی ارتباط بین سیاستگذاری علم و حکمرانی فناوری نه تنها یک دغدغه تخصصی، بلکه یک نیاز اجتماعی حیاتی به شمار می‌آید.
وی ضمن اشاره به تحولاتی که در قرن بیستم حول صنایع سنگین و منابع طبیعی رخ داد، اذعان داشت که قرن بیست‌ویکم بی‌تردید عصر دانش و فناوری است. کشوری که نتواند علم را به سیاست، فناوری را به صنعت و نوآوری را به ابعاد اقتصادی و فرهنگی پیوند دهد، در سطح جهانی تنها به عنوان مصرف‌کننده‌ای غیرفاعل شناخته خواهد شد.
دکتر خانیکی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، توضیح داد: سیاستگذاری علم به معنای طراحی و هدایت فرآیندهای تولید علم در مقیاس ملی یا فراملی می‌باشد. در کشورهای مختلف، نهادهای بالادستی مانند شورای ملی علم یا وزارتخانه‌های پژوهشی مسئول شکل‌دهی به سیاست‌های علمی هستند. در سطح بین‌المللی، نهادهایی همچون OECD و یونسکو کشورهای مختلف را به سمت اتخاذ سیاست‌های مبتنی بر شواهد و تمرکز بر نوآوری مسئولانه و سرمایه‌گذاری در علم جهت توسعه پایدار هدایت می‌کنند.
وی همچنین خاطرنشان کرد که علم و فناوری در فضای خالی شکل نمی‌گیرد و به عنوان جزئی از ساختار قدرت و روابط اجتماعی متبلور می‌شود. فرآیند حکمرانی علم و فناوری به معنای تعیین‌کننده‌گی در مورد نوع دانش تولید شده، فناوری‌های توسعه یافته و افرادی است که در این فرآیند مشارکت خواهند داشت.
هاشمی تشریح کرد: برای دستیابی به حکمرانی مؤثر در این حوزه، رعایت چندین اصل کلیدی ضروری است. اول، پاسخگویی به این معنا که پژوهش‌ها باید به نیازهای واقعی جامعه توجه داشته باشند و نه صرفاً به معیارهای جهانی. دوم، مشارکت اجتماعی که در آن جامعه مدنی، دانشگاه‌ها، بخش خصوصی و عموم مردم در فرآیند تصمیم‌گیری‌های علمی و فناوری دخالت داشته باشند. و سوم، عدالت اجتماعی که علم نباید منجر به افزایش نابرابری‌ها شود، بلکه باید به کاهش آن‌ها کمک کند.
علم باید در اجتماع تجلی یابد، نه تنها در آزمایشگاه‌ها
معاون فرهنگی و اجتماعی معاون اول رئیس‌جمهور در خصوص علم اظهار داشت: علم اگرچه اساسش در آزمایشگاه‌هاست، می‌بایست در واقعیت جامعه نمود پیدا کند. اگر به دنبال آینده‌ای پیشرفته و عادلانه هستیم، باید سیاست‌های علمی‌مان را دوباره مورد بررسی قرار دهیم. پژوهشگران باید به فراتر از تولید مقالات نگاه کنند و به عنوان کنشگران اجتماعی نقش‌آفرینی کنند. ما به سیاستگذاری علمی نیاز داریم که هم مبتنی بر واقعیت باشد و هم الهام‌بخش آرمان‌ها.
دکتر هادی خانیکی، سخنران دیگر این گردهمایی، به تاریخچه سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران اشاره کرده و از خدمات ارزنده پرفسور نسرین معظمی یاد کرد و گفت: پروفسور معظمی همواره الگوی شایسته‌ای از یک زن علمی و کارآمد است که تحولات فناورانه جهانی و مسئولیت اجتماعی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها را دگرگون کرده است.
وی همچنین بیان نمود که علم بدون جامعه بی‌معناست و تنها از طریق تعامل و پاسخگویی به نیازهای عمومی است که می‌توان به تحول اجتماعی و پیشرفت واقعی نائل آمد. این استاد دانشگاه، از ویژگی‌های کلیدی حکمرانی علم همچون مدیریت و هدایت نظام علم با مشارکت همه ذینفعان، تعامل چندجانبه میان نهادهای علمی، دولت و جامعه، توجه به چالش‌های اخلاقی و مدیریتی، شفافیت و پاسخگویی در فرآیندهای علمی، تاکید بر ارزش‌ها و فرهنگ‌های محلی، تحول به سمت حکمرانی شبکه‌ای و مشارکتی و برقراری تعادل بین علم، فناوری و نهادهای اجتماعی و نیاز به چارچوب‌های نظری مستحکم برای بهبود حکمرانی سخن گفت.
افزون بر این، این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: حکمرانی علم و فناوری به شیوه‌های مدیریت و هدایت نظام‌های علمی و فناوری در راستای پاسخگویی به نیازها و انتظارات جامعه اشاره دارد، جایی که الزام‌های اجتماعی حکمرانی به مسئولیت‌پذیری اجتماعی، عدالت در دسترسی به فناوری و پاسخ به مسائل و چالش‌ها مربوط می‌شود.
وی همچنین اضافه نمود: برای تحقق تحول در دانشگاه‌ها و حکمرانی علم و فناوری ضرورت دارد که رویکرد نظری را مورد بازنگری قرار دهیم، تحولات نهادی انجام دهیم، هماهنگی و اولویت‌بندی در پژوهش‌ها را ایجاد کرده و یکپارچگی علمی را ارتقاء بخشیم.
