به مناسبت جشن تولد علی نصیریان؛ ورود «بزرگ آقا» به دنیای ۹۰ سالگی

اکنون از آن پنج هنرمند محبوب و مورد احترام سینمای ایران؛ علی نصیریان، داوود رشیدی، جمشید مشایخی، عزت الله انتظامی و محمدعلی کشاورز، تنها او باقی مانده است؛ بازیگری که دوران جوانی خود را در یکی از برجسته ترین سال های تئاتر ایران سپری نمود و پیش از وقوع انقلاب، به تنهایی در دنیای ابتذال سینما غرق نشد و به حرمت حرفه و هنر خود وفادار ماند. نام علی نصیریان با چند نقش ماندگار در خاطر علاقه مندان سینما باقی مانده است؛ همکاری های او با داریوش مهرجویی در آثار برجسته ای همچون «گاو»، «آقای هالو» و «پستچی»، شاه نقش دایی غفور در «بوی پیراهن یوسف» و حضور در آثار دیگر نظیر «شیر سنگی»، قاضی شارح در «سربداران» یا ابوالفتح در «هزاردستان»، همچنان در یادها زنده است.

علی نصیریان در دوران پیری خود در سریال «شهرزاد» در مقابل دوربین حسن فتحی قرار گرفت و توانست در نقشی پیچیده و چند بعدی، استعداد بازیگری اش را به اثبات برساند. او پیش تر در اواخر دهه هشتاد شمسی با حضور در «میوه ممنوعه» نشان داده بود که هنوز هم یک بازیگر برجسته و تمام عیار است؛ بازیگری که جنون، عشق، هوس و حتی پرهیزگاری را به وضوح در چشمانش می توان دید و نقش را به وضوح زندگی می کند.

چگونه می توان تصویر سنگی ابوالفتح را فراموش کرد، مبارزی که عشق و خانواده هیچ گاه مانع از ادامه مسیرش نشدند. چگونه می توان شور و اشتیاق دایی غفور را نادیده گرفت، وقتی که در کنار مزار خالی یوسف از ایمانش به معجزه سخن می گوید و با فرزند از دست رفته اش، درد و گلایه می نماید. علی نصیریان به اندازه عزت الله انتظامی مورد ستایش قرار نگرفت، اما از نظر تنوع نقش ها، همواره سرآمد بوده است. او به اندازه جمشید مشایخی و محمدعلی کشاورز فعالیت نداشت و به بازی در سریال ها کمتر علاقه مند بود.

نصیریان هنرمند بزرگی است، نه تنها به دلیل کارنامه درخشانش بلکه به واسطه تأثیرگذاری او در دنیای بازیگری و حفظ اعتماد به نفس در مقابل تمام طوفان ها و چالش هایی که ممکن است مسیر یک هنرمند را تهدید کند. پانزدهم بهمن ماه روز تولد اوست؛ روزی که در ایام شلوغ جشنواره فیلم فجر، گاهاً نادیده گرفته می شود؛ مشابه به ایفای نقش های خاص او که سال ها تحت بی توجهی این رویداد قرار داشته اند و علی رغم تمامی شایستگی ها تنها یک بار در سی و هفتمین دوره، با سیمرغ مکمل و به قول خود، سیمرغ درجه دو، مورد تقدیر قرار گرفته است.

با تمام این احوال، آنچه از علی نصیریان در اختتامیه جشنواره فیلم فجر جلوه گر شد، نه شکایت های معمول است و نه ناله های عادت کرده؛ او همواره متواضع باقی مانده و اظهار نظرهایش به آرامی و با احترام ابراز می شود: «من هیچ گاه سیمرغی دریافت نکرده ام. در این ۴۰ سال هم انتظاری نداشتم، اما اکنون آقایان محبت کردند و سیمرغ درجه دو به من دادند. ایرادی ندارد، با کمال میل می پذیرم.

من فردی خوشبخت بودم که با کارگردانی (همایون غنی زاده) هم نسل فرزند و نوه ی خودم همکاری داشتم و او در یک کار خلاقانه و نوآور، چهارچوب های متعارف را شکست و من، پیرمرد ۷۰ ساله را در این اثر پذیرفت.» واژه پایانی او نیز به عنوان بخشی از اصول همیشگی اش، دلگرمی برای نسل جدید محسوب می شود: «از هیأت داوران سپاسگزارم که من را در میان این همه استعداد جوان دیده اند.» عمرش دراز باد. 

شکوه ماندگار

محمود کلاری، فیلم بردار

ورود من به سینمای حرفه ای بیش از چهل سال پیش با فیلمبرداری فیلم «جاده های سرد» و در کنار جناب استاد علی نصیریان شکل گرفت که برای من آغازگر افتخار و غروری بزرگ بود. تقریباً تمام اعضای این گروه برای اولین بار در سینما حضور داشتند و استاد نصیریان، تنها فردی با تجربه و نام آور بودند که با بزرگواری و صبوری تازه کارهای ما را تحمل نموده و با مهربانی راهنمایی کردند.

فیلم «جاده های سرد» و ادامه آن «شیر سنگی» در دهه ۶۰ آثاری بودند که به واسطه همکاری با جناب نصیریان، به عنوان استاد بزرگی در هنرهای نمایشی، بنیان گذار و زیرساخت ساز تجربیات حرفه ای تازه کارانی چون من شدند. استاد نصیریان عزیز و بزرگوار، سالروز تولدتان مبارک و فرخنده باد، با آرزوی آنکه سال های سال سایه پرصلابت شما بر سینمای ایران گسترش یابد و با شکوه ماندگار بماند.

علی نصیریان، بی نظیر است!

حسن فتحی؛ کارگردان

در عصری که دروغ، تنگ نظری و بی اخلاقی به اوج خود رسیده، زندگی او چه در صحنه و چه در پشت صحنه، می تواند مثال خوبی باشد از اینکه چگونه یک هنرمند مشهور هم می تواند فروتن و بی ادعا و هم تأثیرگذار باشد و هم از رذایل اخلاقی دوری کند! او نزدیک به هشتاد سال در صحت و سلامت زندگی کرده و الگوی هنری و اخلاقی ارزنده ای برای جوانانی است که به هنر نمایش علاقه مندند.

طی دو دهه گذشته، این افتخار نصیب راقم این سطور شده که با ایشان در یک فیلم و سه سریال همکاری داشته باشم. در هر یک از این آثار، همیشه او را نماد عشق، انگیزه و نظم و انضباط یافتم. هنرمندی نجیب و فرهیخته که با کوله باری از تجربه ها و ایده ها به صحنه می آمد و بدون هرگونه اصرار، نظراتش را با تواضع مطرح می کرد. استاد نصیریان عزیز، تولدتان مبارک و امیدوارم سایه تان بر هنر نمایش ایران پایدار بماند.

الگوساز در زندگی و روی صحنه

شهاب حسینی؛ بازیگر

در روز تولدم (۱۴ بهمن ماه) برای همه مردم ایران زمین آرزوی حال خوب و فال خوب دارم. یکی از بزرگ ترین افتخارات من همزمانی این میلاد با تولد استاد عزیز و گران قدرم؛ علی نصیریان است، با یک روز فاصله. از دیگر همزمانی های عجیب و تاسف بار این ماه، سالروز درگذشت خانم فاطمه بیات (۱۳ بهمن ماه) همسر استاد علی نصیریان است. استاد نصیریان نه تنها در عرصه بازیگری بلکه در زندگی نیز الگوساز و استاد هستند. او به خاطر پرستاری از همسر درگذشته اش، زحمات زیادی کشید و مطمئنم که خداوند اجر او را خواهد داد.

این امتیاز بزرگی است که چنین شخصیتی برای نسل جوان تر از خود الگوساز باشد. به خود می بالم که از جمله کسانی هستم که موفق به تبریک گفتن تولد علی نصیریان عزیز می شوم و دستشان را می بوسم و برایشان عمر باعزت، سلامتی و شادکامی آرزو می کنم. امید که سایه اش بر سینمای ایران و فرهنگ و هنر این سرزمین مستدام باشد.

گنجینه بی بدیل نمایش

احترام برومند؛ بازیگر و گوینده

بیش از ۷۰ سال حضوری مستمر از علی نصیریان در دنیای نمایش می گذرد و او در تمامی این سال ها تلاش کرده یاد گیرد و با سخاوت به نسل جوان منتقل کند. او واقعاً یک هنرمند چندبعدی است؛ نویسنده ای توانا در زمینه نمایشنامه نویسی که بعدها در پی همکاری با بهرام بیضایی و اکبر رادی، به تقویت نمایشنامه های ایرانی کمک کرد.

در روزگاری که آثار ایرانی کمتر فرصت نمایاندن در صحنه های بین المللی را داشتند، «بلبل سرگشته» را در کشورهای مختلف به نمایش گذاشتند. آن روزها نقطه عطف تئاتر بود؛ هنرمندان چنان به کار خود ایمان داشتند که صرفاً به خاطر عشق و علاقه بدون هیچ چشم داشتی کار می کردند. هرچند «عشق» هنوز هم انگیزه کار بسیاری از فعالان این عرصه است و نمی توان همه را با گروه هایی که تنها برای جلب نظر عمومی به گیشه فکر می کنند، قضاوت کرد.

با این وجود، اصالت و تعهد آن دوران در مقایسه با امکانات محدود بی بدیل بود. علی نصیریان، عزت الله انتظامی، جعفر والی، رکن الدین خسروی، داوود رشیدی و… با امکانات محدود و بودجه های اندک نمایش هایی را روی صحنه بردند. من پس از ازدواج با آقای رشیدی، به طور مستمر تماشاگر تمامی نمایش های سنگلج بودم.

در آن روزها، تماشاگران حرفه ای تئاتر وجود نداشت و امکان تبلیغات نیز محدود بود. آقای نصیریان تعریف می کردند که خودشان به دنبال تماشاگران میرفتند و ۳۰ نفر را پیدا می کردند تا برای دیدن نمایش بیایند؛ نمایش هایی که حرف های زیادی برای گفتن در زمان خود داشتند. حتی «بنگاه تئاترال» او گرچه به ظاهر نگاهی به نمایش های روحوضی داشت، اما در دل، حاوی پیام هایی عمیق بود.

علی نصیریان همچنان یک پدیده است. با وجود چالش های سنی، حضورش درخشندگی خاصی دارد. مثالی از این چهره در نمایش «سیصد» بود که در آن زمان با یک نمایش ویدیویی به شکلی شگفت انگیز درخشش داشت. او در آستانه نود سالگی با انگیزه و فعال هستند، به تماشای نمایش های نسل جوان می روند، در جریان اخبار روز قرار دارند و بارها مشاهده کرده ام که با سعه صدر و سخاوت به اشتراک گذاری اطلاعات تئاتری خود می پردازند. صحبت های علی نصیریان در محافل فرهنگی گنجینه ای است که باید قدر آن را دانست.

در برخی مراسم ها که در آنها حضور داشته ام، همواره تحسین روایات جذاب و دقیق او از تاریخ تئاتر را کرده ام؛ روایت هایی که در هیچ جای دیگری حتی از آقای رشیدی هم نشنیده ام. علی نصیریان هم با سواد است و هم اهل مطالعه، و از سوی دیگر به زبان فارسی، به ویژه ادبیات کلاسیک آشنایی عمیق دارد و این ها در کنار حافظه درخشان او، از علی نصیریان یک تاریخ زنده تئاتر ساخته است. نصیریان هم محقق دقیقی در زمینه تئاتر و هم نمایشنامه نویس برجسته ای است، اما آنچه که عوام از او می شناسند هنر بازیگری است؛ هنری که تلاش کرده در یکی، دو دهه اخیر بر آن متمرکز شود.

با اینکه این هنر درخشان کم تر از سوی جشنواره های داخلی تجلیل شده، مردم همواره این بی توجهی را جبران کرده و قدردان حضورش بوده اند. پس از سال ها شایستگی، سرانجام سیمرغ بهترین بازیگر جشنواره فیلم فجر (با آنکه نقش مکمل بود و توجیه این مسئله سوال برانگیز است) با «مسخره باز» به علی نصیریان اعطا شد. به یاد دارید که او با چه احترامی و بدون هیچ گلایه ای بر روی صحنه حاضر شد و سیمرغ را دریافت کرد. او به هنر حرمت خاصی قائل است.

در حالی که برخی از جوانان می خواهند یک شبه به موفقیت دست یابند، آنچه در تمام این سال ها از علی نصیریان دیده ام، تلاش مستمر و پیگیر بوده است. با قاطعیت می توانم بگویم که این ویژگی تنها مختص علی نصیریان است و هیچ یک از بازیگران ما به اندازه او تلاش نکرده اند. هدف علی نصیریان از حضور در هر جمع آوری، همواره حول محور فرهنگ و هنر بوده است، و اگر در جاهایی در کنار قدرت قرار داشته، به یقین می گویم که برای سود شخصی نبوده و هدف او منافع جمعی تمامی هنرمندان بوده است.

او هیچ گاه به دنبال منافع مالی نیست، همانطور که هم نسلان او هم نبوده اند و هیچ گاه بابت مسائل رفاهی و شخصی گلایه ای نکرده اند. علاوه بر همه اینها، علی نصیریان یک دوست واقعی است و هر زمان که بداند حضورش ضروری است، از هیچ تلاشی دریغ نمی کند. آرزو می کنم که سلامت باشند و سال های طولانی از وجودشان بهره مند شویم و از آموزه هایشان بیاموزیم.