مزایای نیروی کار و زیرساخت های ایران برای تحقق تحول دیجیتال/راهکارهای کارشناسانه در جهت پیشرفت دولت الکترونیک با بهره گیری از فناوری هوش مصنوعی

گزارش جامع EGovernment Survey 2024 با عنوان «شتاب دهی به تحول دیجیتال برای توسعه پایدار»، که از سوی سازمان ملل منتشر گردید، به وضوح نشان می دهد که ایران دارای سطح خوبی از توانایی های آموزشی و مهارتی در شاخص نیروی انسانی است و این کشور پتانسیل مناسبی برای پیشرفت در عرصه دیجیتال دارد.

انتشار گزارش EGovernment Survey 2024 تحت عنوان «شتاب دهی به تحول دیجیتال برای توسعه پایدار» بیانگر اهمیت منحصر به فرد این مستند برای کشورهایی در حال توسعه نظیر ایران است.

گزارش EGovernment Survey که توسط سازمان ملل متحد (UN) تهیه می گردد، از معتبرترین تحلیل ها در زمینه ارزیابی و سنجش وضعیت دولت الکترونیک در کشورها به شمار می رود. این گزارش هر دو سال یک بار منتشر می شود و هدف اصلی آن بررسی میزان پیشرفت دولت ها در بهره گیری از فناوری های اطلاعات و ارتباطات (ICT) به منظور ارائه خدمات عمومی، افزایش شفافیت، ایجاد مشارکت شهروندان و بهبود کارایی در حکمرانی می باشد.

یکی از محورهای اصلی این گزارش شاخص «توسعۀ دولت الکترونیک (EGDI)» است که شامل سه مؤلفه اصلی زیر می باشد: «خدمات آنلاین (OSI): کیفیت و دامنه خدمات الکترونیکی ارائه شده توسط دولت»، «زیرساخت های مخابراتی (TII): دسترسی شهروندان به زیرساخت های فناوری همچون اینترنت و تلفن همراه» و «سرمایه انسانی (HCI): سطح آموزش و سواد دیجیتال در بین شهروندان».

از دیگر ابعاد این گزارش بین المللی می توان به موراد زیر اشاره کرد:

شاخص مشارکت الکترونیک (EPI): این شاخص به اندازه گیری میزان کاربرد فناوری در تسهیل مشارکت شهروندان در فرآیندهای تصمیم گیری می پردازد.

بررسی روندهای جهانی:  شناسایی فناوری ها و نوآوری های نوین مانند هوش مصنوعی، بلاکچین و داده های باز که تأثیر زیادی بر دولت الکترونیک دارند.

در این مستند، کشورها با توجه به شاخص های گوناگون رتبه بندی شده و نقاط قوت و ضعف هر کشور تحلیل می شوند.

تحلیل وضعیت ایران در گزارش ۲۰۲۴

امیرعباس محمدی کوشکی، رئیس تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران و کارشناس کمیته نوآوری در سازمان ملل متحد در گفتگو با خاطرنشان کرد که بر پایه این گزارش، ایران در رده بندی کل EGDI دارای رتبه ۱۰۱ در میان سایر کشورهای دنیا است. شرایط ایران در این رتبه بندی جهانی به تفصیل بدین صورت است:

اعداد و شاخص های کلیدی ایران

شاخص
رتبه

شاخص توسعه دولت الکترونیک (EGDI)
۹۹

شاخص خدمات آنلاین ارائه شده (LOSI)
۹۹

خدمات آنلاین (OSI)
۰.۳۷۷۳

شاخص LOSI (خدمات محلی)
۰.۳۴۳۸

شاخص TII (زیرساخت های مخابراتی)
۰.۸۹۸۷

شاخص HCI (سرمایه انسانی)
۰.۶۹۳۲

شاخص EPI (محیط الکترونیک)
۰.۱۷۸۱

وی همچنین افزود: علی رغم اینکه ایران در گروه کشورهای دارای رتبه بندی High EGDI قرار دارد، در برخی از شاخص ها با چالش های جدی مواجه است که نقاط قوت و ضعف آن به صورت زیر مشخص می باشد:

۱. نقاط قوت:

زیرساخت های مخابراتی (TII): با کسب امتیاز ۰.۸۹۸۷، ایران نشان دهنده برخورداری از زیرساخت های ارتباطی قوی است. این امتیاز بالا نشانه ای از دسترسی فراوان مردم به خدمات مخابراتی و اینترنت می باشد.
سرمایه انسانی (HCI): ایران با کسب امتیاز ۰.۶۹۳۲ در این بخش، از توانایی های آموزشی و مهارتی خوبی بهره مند است که پتانسیل پیشرفت در عرصه دیجیتال را فراهم می سازد.

۲. نقاط ضعف: خدمات آنلاین (OSI): امتیاز پایین ۰.۳۷۷۳ نشان دهنده نارسایی در ارائه خدمات آنلاین کارآمد می باشد.

شاخص محیط الکترونیک (EPI): امتیاز بسیار پایین ۰.۱۷۸۱ به وضوح بیانگر وجود چالش های جدی در عرصه نوآوری، امنیت سایبری و سیاست گذاری های دیجیتال است.

۳. تضاد میان شاخص ها:

تفاوت معنادار میان شاخص خدمات آنلاین (OSI) و زیرساخت های مخابراتی (TII) به این صورت است که زیرساخت های قوی موجود به طور بهینه در جهت ارائه خدمات آنلاین به کار گرفته نشده اند.

تحلیل مقایسه ای با سایر کشورها

کارشناس کمیته نوآوری سازمان ملل تایید کرد که ایران در گروه کشورهایی قرار دارد که شاخص OSI آنها در محدوده میانه (بین ۰.۲۵ تا ۰.۵۰) است و از جمله کشورهایی با EGDI بالا به حساب می آید. او همچنین اشاره کرد: کشورهایی مثل ایران که دارای زیرساخت های قوی و سرمایه انسانی مطلوب هستند، با هدف گذاری صحیح در بخش خدمات آنلاین می توانند به سرعت در رتبه بندی جهانی خود بهبود یابند.

پیشنهادات برای تسریع تحولات دیجیتال

کوشکی پیشنهاداتی به منظور تسریع روند دیجیتال سازی ارائه داد که عبارتند از:

۱. سرمایه گذاری در خدمات آنلاین:

با توجه به ضعف در شاخص خدمات آنلاین، ایجاد پلتفرم های دیجیتالی کارآمد و یکپارچه جهت تسهیل دسترسی مردم به خدمات دولتی از اهمیت بالایی برخوردار است.

۲. تقویت محیط نوآوری:

امتیاز پایین شاخص EPI نیازمند اقداماتی مانند بهبود قوانین مرتبط با نوآوری، افزایش حمایت از استارت آپ ها و تقویت امنیت سایبری می باشد. این اقدام ها می توانند به بهبود وضعیت نوآوری دیجیتال در کشور کمک کنند.

۳. آموزش دیجیتال و فراگیری فناوری:

ایران با داشتن امتیاز مناسب در حوزه سرمایه انسانی (HCI) می تواند با گسترش برنامه های آموزشی دیجیتال به ویژه در مناطق کم برخوردار، توانمندی نیروی کار خود را بهبود بخشد.

۴. توسعه همکاری های بین المللی: همکاری های بین المللی در عرصه نوآوری و دیجیتال می تواند به تسهیل دسترسی ایران به تجربیات و منابع جهانی بینجامد.

وی تصریح کرد: گزارش EGovernment Survey 2024 به روشنی بیانگر این است که ایران با وجود چالش ها، از ظرفیت بالایی برای پیشرفت در حوزه دولت الکترونیک بهره مند است. عملکرد قوی در زیرساخت های مخابراتی و سرمایه انسانی، نشان دهنده زیرساخت های موجود برای توسعه است. اما نیاز به سرمایه گذاری بیشتری در جهت بهبود خدمات آنلاین و محیط الکترونیک احساس می شود.

کوشکی بر این نکته تأکید کرد که تحول دیجیتال نه تنها یک هدف برای کشور است، بلکه لازمه ای برای توسعه پایدار و حضور مؤثر ایران در جامعه جهانی محسوب می شود و خاطرنشان ساخت: با پژوهش های انجام شده توسط کارگروه هوش مصنوعی تیم اختراعات ایران، می توان پیشنهادات تخصصی به منظور بهبود دولت الکترونیک و ارتقاء آن با بهره گیری از فناوری های نوین، به خصوص هوش مصنوعی، ارائه کرد:

۱. خودکارسازی خدمات دولتی با هوش مصنوعی:

استفاده از سیستم های هوش مصنوعی برای خودکارسازی فرآیندهای دولتی، همچون پردازش مدارک و درخواست ها می تواند به تسریع و افزایش دقت خدمات آنلاین ممتاز منجر گردد. به ویژه در حوزه هایی مانند مالیات، خدمات بهداشتی یا موضوعات مربوط به مدارک هویتی، هوش مصنوعی قادر است با تحلیل داده ها و پاسخ به درخواست ها به صورت خودکار، کیفیت ارائه خدمات را بهبود بخشد.

۲. بهره برداری از چت بات ها و دستیارهای هوش مصنوعی در خدمات عمومی:

ایجاد پلتفرم های چت بات مبتنی بر هوش مصنوعی به منظور پاسخگویی به سؤالات عمومی و درخواست ها می تواند خدمات آنلاین را بهبود بخشد و دسترسی شهروندان به اطلاعات دولتی را تسهیل نماید. این چت بات ها می توانند در ۲۴ ساعت شبانه روز به خدمات رسانی پرداخته و مشکلات مرتبط با خدمات عمومی را سریع تر حل کنند.

۳. تحلیل داده های کلان برای اتخاذ تصمیمات بهینه:

هوش مصنوعی می تواند در بررسی داده های کلان به منظور شبیه سازی و پیش بینی ترندها و مسایل در حوزه دولت الکترونیک نقش کلیدی ایفا کند. این تحلیل ها می توانند به سیاست گذاران در اتخاذ تصمیمات بهتر و اجرای برنامه های دیجیتال به صورت هدفمندی کمک نمایند.

۴. تقویت سیستم های امنیت سایبری با کمک هوش مصنوعی:

برای بهبود محیط الکترونیک و افزایش امنیت داده ها، هوش مصنوعی می تواند برای شناسایی و پیشگیری از تهدیدات سایبری مورد استفاده قرار گیرد. به کارگیری الگوریتم های هوش مصنوعی برای شناسایی رفتارهای غیرمعمول و حملات سایبری به جلوگیری از خطرات امنیتی و تقویت اعتماد عمومی به خدمات دیجیتالی کمک خواهد کرد.

۵. بهره گیری از فناوری های مبتنی بر بلاک چین در راستای امنیت و شفافیت:

بلاک چین یکی از فناوری هایی است که می تواند در تقویت دولت الکترونیک نقشی مؤثر ایفا کند، چرا که این فناوری توانایی ایجاد تراکنش های ایمن، شفاف و غیرقابل تغییر را فراهم می آورد. این امکان می تواند در حوزه هایی نظیر رأی گیری آنلاین، مستندات دیجیتال و قراردادهای دولتی کاربردی باشد.

۶. آموزش و پرورش نیروی انسانی برای تسلط یافتن بر فناوری های نوین:

با توجه به امتیاز بالا در شاخص سرمایه انسانی (HCI)، می توان از هوش مصنوعی برای طراحی آموزش های دیجیتال و شخصی سازی شده برای کارکنان دولتی و شهروندان بهره جست. سیستم های هوش مصنوعی می توانند برنامه های آموزشی و دوره های دیجیتال را برای تقویت مهارت های افراد در حوزه های مختلف بهینه سازی کنند.

۷. توسعه اکوسیستم نوآوری و استارت آپ ها با استفاده از هوش مصنوعی:

هوش مصنوعی می تواند به تسهیل فعالیت های استارت آپ ها کمک نماید، به خصوص در بخش های دولتی که نیاز به نوآوری دارند. از طریق برنامه های حمایتی و همکاری با استارت آپ ها، می توان به توسعه راه حل های نوآورانه دیجیتال برای مسائل موجود در دولت الکترونیک دست یافت.

وی ادامه داد: بهره برداری از این فناوری ها با توجه به ظرفیت های موجود در ایران می تواند به حل مسائل موجود و بهبود شاخص های دولت الکترونیک کمک نموده و زمینه ساز تحولی پایدار در این حوزه گردد. این گزارش نمایی جامع از وضعیت و پیشنهادات لازم برای پیشرفت ایران در عرصه دولت الکترونیک به تصویر می کشد.